Τράπεζες: Οι φιλοδοξίες του 5ου πυλώνα και η πραγματικότητα των αριθμών

Την πρώτη σημαντική επιχειρηματική κίνηση στον τραπεζικό τομέα εδώ και πολλά χρόνια συνιστά η συμφωνία συγχώνευσης της Attica Bank – Παγκρήτιας, με την είσοδο ιδιώτη επενδυτή (Thrivest), που επιτεύχθηκε την προηγούμενη εβδομάδα

Η κίνηση ήταν λύση ανάγκης με στόχο τη διάσωση των δύο τραπεζών που βαρύνονταν με υψηλά μη εξυπηρετούμενα δάνεια (Attica NPEs 61,5%, Παγκρήτια με 53,5%), παράλληλα όμως εμπεριέχει μια προοπτική φυγής προς τα εμπρός, με τις δυο ανακεφαλαιοποιημένες τράπεζες να ενώνουν τις δυνάμεις τους με στόχο να σχηματίσουν έναν 5^ο πυλώνα στο τραπεζικό σύστημα.

Όπως σημείωσε το Υπουργείο Οικονομικών μεταξύ των βασικών ωφελειών που απορρέουν από τη συμφωνία συγχώνευσης είναι «η ενίσχυση του ανταγωνισμού προς όφελος καταθετών και δανειοληπτών. Ο πέμπτος τραπεζικός πυλώνας που δημιουργείται δίπλα στις τέσσερις συστημικές τράπεζες αποτελεί ένα από τα βασικά εργαλεία για την τόνωση του ανταγωνισμού σε επίπεδο καταθέσεων, χορηγήσεων, προμηθειών κ.α. στον τραπεζικό τομέα».

Η κυβέρνηση ελπίζει ότι η ενίσχυση του ανταγωνισμού θα δημιουργήσει πίεση στις μεγάλες τράπεζες για την αύξηση των επιτοκίων καταθέσεων, τη μείωση των επιτοκίων δανείων αλλά και τη μείωση των χρεώσεων στις τραπεζικές συναλλαγές. Μεγάλες είναι οι προσδοκίες και για την βελτίωση της πρόσβασης των μικρών επιχειρήσεων σε τραπεζικό δανεισμό, όπου τώρα ασκείται κριτική για τη στάση των μεγάλων τραπεζών.

Και η Τράπεζα της Ελλάδος θεωρεί κρίσιμη την τόνωση του ανταγωνισμού στις τράπεζες με τον διοικητή της ΤτΕ, Γιάννη Στουρνάρα, να αναφέρει πολλές φορές δημοσίως ότι η ενίσχυση του ανταγωνισμού μεταξύ των τραπεζών, με τη δημιουργία νέων ισχυρών σχημάτων, είναι η μόνη λύση για την αποτελεσματικότερη λειτουργία της τραπεζικής αγοράς και την προσφορά καλύτερης τιμολόγησης σε όλο το φάσμα των τραπεζικών εργασιών.

Η σκληρή πραγματικότητα των αριθμών

Η εξυγίανση και συνένωση των δυνάμεων της Attica Bank με την Παγκρήτια αποτελεί τη μεγαλύτερη επιχειρηματική κίνηση στον τραπεζικό κλάδο μετά την βίαιη αναδιάταξή των δυνάμεων του κλάδου που επέβαλαν η κρίση και οι δανειστές.

Ωστόσο μετά τη συνένωση των δυνάμεων των δύο τραπεζών η απόσταση που θα χωρίζει τη «νέα» Attica – Παγκρήτια από τις 4 συστημικές θα είναι χαώδης. Όπως προκύπτει από τα οικονομικά στοιχεία του 2023 το άθροισμα του ενεργητικού των δύο θα φτάνει στα 7,22 δις. ευρώ, έναντι ενεργητικού  79,8 δισ. της Eurobank, 75,5 δισ. της Πειραιώς, 74,6 δισ. της Εθνικής Τράπεζας και 73,7 δισ. της Alpha Bank.

Τα αθροιστικά μεγέθη του νέου σχήματος και η εικόνα των συστημικών τραπεζών

Ποσά σε εκατ. ευρώ

Αντίστοιχα το άθροισμα των δανείων (μετά από προβλέψεις) του νέου σχήματος θα ανέρχεται σε 4,7 δισ. έναντι 42,8 δισ. της Eurobank, 36,6 δισ. της Πειραιώς, 36,1 δισ. της Εθνικής και 34,2 δισ. της Εθνικής Τράπεζας.

Ανάλογη είναι η εικόνα και στις καταθέσεις με το νέο σχήμα μετά τη συγχώνευση να φτάνει τα 5,75 δισ. με την Πειραιώς να διαθέτει καταθέσεις 59,6 δισ., τη Eurobank 57,4 δισ., η Εθνική 57,1  δισ. και η Alpha Bank 48,4 δισ. ευρώ.

Αθροίζοντας τα μεγέθη (2023) των 4 συστημικών και του νέου σχήματος, που φιλοδοξεί να αποτελέσει τον 5^ο πόλο, τα μερίδια αγοράς σε όρους ενεργητικού διαμορφώνονται σε: Eurobank 25,7%, Πειραιώς 24,3%, Εθνική 24%, Alpha 23,6% και Attica – Παγκρήτια 2,3%.

Ανάλογη είναι η εικόνα και στις καταθέσεις και στις χορηγήσεις.

Ακόμα και αν η δύναμη πυρός του νέου σχήματος ανέλθει στο τέλος του 2024, όπως εκτίμησε η διευθύνουσα σύμβουλος της Attica Bank Ελένη Βρεττού στην Γενική Συνέλευση της τράπεζας, σε ενεργητικό 10,2 δισ. ευρώ, καταθέσεις 9,3 δισ. ευρώ και κέρδη προ προβλέψεων περίπου 100 εκατ. ευρώ, η απόσταση από τις συστημικές τράπεζες είναι εξαιρετικά μεγάλη (δεδομένου μάλιστα ότι και αυτές στο τέλος του 2024 θα είναι σε άλλο σημείο, καθώς αναπτύσσονται δυναμικά).

Η ευκαιρία στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις

Τα δεδομένα αυτά δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας για σημαντικές ανακατατάξεις στην τραπεζική αγορά καθώς το μέγεθος του νέου σχήματος δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτό των συστημικών τραπεζών.

Αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι με τη συνένωση των δυνάμεων Attica - Παγκρήτια δημιουργείται ένα σχήμα με αξιόλογο αποτύπωμα που μπορεί να «κουνήσει» λίγο τον κλάδο και να πυροδοτήσει και άλλες κινήσεις.

Μάλιστα, μια νέα ευέλικτη τράπεζα, προσφέροντας ανταγωνιστικούς όρους θα μπορούσε σε συγκεκριμένους τομείς της τραπεζικής αγοράς, όπως στη χρηματοδότηση των μικρών επιχειρήσεων οι οποίες δεν έχουν ικανοποιητική πρόσβαση στις μεγάλες τράπεζες, να κάνει γρήγορα τη διαφορά.

Η κ. Βρεττού, μιλώντας προ λίγων εβδομάδων σε συνέδριο σημείωσε ότι η γραφειοκρατία στις τράπεζες δυσκολεύει την πρόσβαση των μικρών επιχειρήσεων ενώ ανέφερε ότι οι μεγάλες τράπεζες ακόμα δεν έχουν δίνουν βάρος, για μια σειρά ειδικών λόγων, στις μικρές επιχειρήσεων εστιάζοντας στις μεγάλες επιχειρήσεις δημιουργώντας ένα παράθυρο ευκαιρίας.

Ανέφερε ότι η Attica έχει προχωρήσει σε ενέργειες περιορισμού της γραφειοκρατίας και παράλληλα έχει δημιουργήσει δομές επικεντρωμένες σε μικρές επιχειρήσεις προσπάθεια που ήδη έχει αρχίσει να αποδίδει. Στο πρώτο τρίμηνο του 2024 η Attica ήταν από τις ελάχιστες τράπεζες που είχαν θετική πιστωτική επέκταση –περίπου 200 εκατ. ευρώ- όταν το σύστημα συνολικά κινήθηκε αρνητικά, δηλαδή καταγράφηκε μείωση. Αυτή η πιστωτική επέκταση, τόνισε, έγινε κυρίως από μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Πώς φτάσαμε από τις 20 τράπεζες σε 4 συστημικές

Σημειώνεται ότι η σημερινή αρχιτεκτονική του τραπεζικού συστήματος, για την οποία ασκείται κριτική ότι η κυριαρχία των συστημικών τραπεζών έχει περιορίσει τον ανταγωνισμό, ήταν αποτέλεσμα της μεγάλης κρίσης και της απόφασης των θεσμών για την δημιουργία 4 ισχυρών συστημικών τραπεζών, οι οποίες απορρόφησαν σχεδόν όλες τις τράπεζες της χώρας. Τότε κύριος στόχος ήταν η δημιουργία λίγων και ισχυρών τραπεζών, με την ενσωμάτωση αυστηρών κανόνων και διαδικασιών εταιρικής διακυβέρνησης, ώστε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των καταθετών που είχε πληγεί καίρια εξαιτίας της κρίσης. Θέματα λειτουργίας της αγοράς, ανταγωνισμού και αποτελεσματικότητας δεν απασχολούσαν εκείνη την περίοδο.

Στο πλαίσιο αυτό περίπου 15 τράπεζες απορροφήθηκαν κυρίως από τις 4 συστημικές, μεταξύ αυτών ιστορικά τραπεζικά ιδρύματα όπως η Εμπορική Τράπεζα, το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, η Αγροτική Τράπεζα. Παράλληλα αποχώρησαν σχεδόν όλες οι ξένες τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα.

Σήμερα εκτός από τις τράπεζες που αναφέραμε αναπτύσσει δραστηριότητα στην τραπεζική αγορά η Optima Bank, του ομίλου Bαρδινογιάννη, με ενεργητικό κοντά στα  4 δισ. και λίγες συνεταιριστικές.

Μπορεί η κυβέρνηση να αποζητά την ενίσχυση του ανταγωνισμού με τη δημιουργία περισσότερων τραπεζών, ωστόσο το πόσες τράπεζες χωράνε στην Ελλάδα είναι ένα ζήτημα που απασχολεί τον δημόσιο διάλογο δεκαετίες. Χαραγμένη ως σημείο αναφοράς η δήλωση του μεγάλου τραπεζίτη, Γιάννη Κωστόπουλου, δημιουργού της σύγχρονης Alpha Bank, ότι στην Ελλάδα χωρούν 2,5 τράπεζες.