Περισσότερο ευάλωτες σε τραπεζικούς πανικούς και μαζικές αναλήψεις καταθέσεων καθιστά τις τράπεζες η ψηφιακή επανάσταση, καθώς λίγα κλικ από τον υπολογιστή ή το κινητό αρκούν για να μεταφερθούν δισεκατομμύρια καταθέσεων από μια τράπεζα σε άλλες.
Στην εποχή μας εντός δευτερολέπτων από το σπίτι, το γραφείο ή οπουδήποτε μπορεί κάθε καταθέτης, 24 ώρες το 24ωρο, να μεταφέρει τα χρήματά του από τη μια τράπεζα στην άλλη (αρκεί ασφαλώς να έχει λογαριασμό). Εν πολλοίς η πρόσφατη μίνι τραπεζική που δοκίμασε και δοκιμάζει τις αντοχές των μικρότερου μεγέθους τραπεζών στις ΗΠΑ, έχει λάβει διαστάσεις λόγω της ευκολίας μεταφοράς των καταθέσεων.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η Silicon Valey Bank έχασε το 25% των καταθέσεών της, που αντιστοιχεί σε 42 δισ. δολάρια, σε μια ημέρα από πανικόβλητους καταθέτες που μετέφεραν τις καταθέσεις τους σε άλλες τράπεζες. Αυτό θα ήταν αδύνατο προ δεκαετίας και πριν την ψηφιακή επανάσταση που έφερε τις τράπεζες στην οθόνη μας.
Μέχρι πριν λίγα χρόνια η ανάληψη μετρητών από μια τράπεζα ήταν μια αρκετά επίπονη υπόθεση. Πέραν των μικροποσών που μπορούν να αναληφθούν από χρεωστική κάρτα ένας καταθέτης που ήθελε να αποσύρει το σύνολο των καταθέσεών του από μια τράπεζα θα έπρεπε να πάει σε τραπεζικό κατάστημα. Και όχι μόνο αυτό. Για λόγους ασφαλείας οι τράπεζες διατηρούν περιορισμένα μετρητά στα καταστήματα και ακόμα για όχι ιδιαίτερα μεγάλα ποσά της τάξης των 20.000 ευρώ ή 50.000 ευρώ θα έπρεπε να έχει ειδοποιήσει την τράπεζα ώστε να υπάρχουν τα απαραίτητα μετρητά για να διεκπεραιώσει τη συναλλαγή του.
Με λίγα λόγια θα έπρεπε να έχει πολύ σοβαρό λόγο για να αποφασίσει κάποιος να μεταφέρει τα χρήματά του από την τράπεζα Β στην τράπεζα Γ. Αν κάποιος ανησυχούσε για την κατάσταση της τράπεζας και την ασφάλεια των καταθέσεών του δεν μπορούσε να κάνει πολλά πράγματα αμέσως: θα έπρεπε να το σκεφτεί καλά, να αναζητήσει πληροφορίες και αν τελικά αποφάσιζε να προχωρήσει σε ανάληψη θα έπρεπε να είναι ανοιχτή η τράπεζα και να μπορέσει να φτάσει στο… ταμείο. Δεν είναι τυχαίο ότι στις σπάνιες περιπτώσεις που εκδηλώνονταν τραπεζικοί πανικοί τις προηγούμενες δεκαετίες πάντα σχηματίζονταν ατελείωτες ουρές.
Στην εποχή μας όμως δεν χρειάζεται ούτε πολύ κόπος ούτε πολύ σκέψη. Ακόμα και μικροανησυχίες αρκούν ώστε κάποιος να πάρει το κινητό του και να μεταφέρει τα χρήματά του από την SVB, για παράδειγμα, στην JP Morgan προκειμένου να κοιμηθεί πιο ήσυχος το βράδυ! Και όταν ο ένας μετά τον άλλο μεταφέρουν τα χρηματά τους απο ανασφάλεια απο μια τράπεζα σε άλλες οδηγούν σε μια αυρτοεκπληρούμενη προφητεία.
Στην χώρα μας ζήσαμε στο πετσί μας τις ουρές μετά την επιβολή των capital controls το 2015 από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ. Στην Ευρώπη όμως κατάρρευση τράπεζα σημειώθηκε το 2007 στο Ηνωμένο Βασίλειο στο πλαίσιο της μεγάλης χρηματοπιστωτικής κρίσης που συγκλόνισε την υφήλιο.
Τον Σεπτέμβριο του 2007 όλα τα τηλεοπτικά δίκτυα της Βρετανίας μετέδιδαν μια αδιανόητη εικόνα: ουρές πολιτών έξω από την τράπεζα Northern Rock, να περιμένουν υπομονετικά να πάρουν τις καταθέσεις τους. Όπως σημείωσε αργότερα ο τότε πρωθυπουργός της χώρας Gordon Brown, «το σκηνικό έμοιαζε με κινηματογραφική σκηνή ή φωτογραφία από βιβλίο Ιστορίας, αλλά σε καμία περίπτωση δεν ήταν κάτι που περίμενα ποτέ να δω στη ζωή μου ή στη διάρκεια της θητείας μου». Σε μια μόνο ημέρα οι καταθέτες της Northern απέσυραν 1 δισ. λίρες στην πρώτη μαζική ανάληψη καταθέσεων από βρετανική τράπεζα από την κατάρρευση της τράπεζας Overend, Gurney & Company που είχε συμβεί το 1866.
Η τραπεζική αναταραχή στη Βρετανία τερματίστηκε μόνο όταν η κυβέρνηση Brown προχώρησε σε μια ριζική απόφαση: την παροχή κρατικής εγγύησης για το σύνολο των τραπεζικών καταθέσεων των βρετανικών τραπεζών.
Το bank run στην Northern Rock αποτέλεσε την τελευταία παλαιομοδίτικη κατάρρευση τράπεζας. Και είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ η Northern Rock κλονίστηκε με αναλήψεις 1 δις. τη στιγμή που η SVB βρέθηκε να «χάνει» 42 δις. δολάρια σε μια ημέρα μέσω ηλεκτρονικών μεταφορών καταθέσεων σε άλλες τράπεζες από πανικόβλητους καταθέτες.
Σημειώνεται ότι οι ηλεκτρονικές συναλλαγές, και η ευκολία στη μετακίνηση των καταθέσεων, συνέβαλλαν αποφασιστικά στην αποσταθεροποίηση της Credit Suisse και την αποτυχία των προσπαθειών των ελβετικών αρχών αλλά και της διοίκησης της τράπεζας να ανασχέσουν τον πανικό.
Ο θανάσιμος κίνδυνος ρευστότητας
Η μαζική απόσυρση καταθέσεων, δηλαδή ο κίνδυνος ρευστότητας, αποτελεί τον υπ' αριθμόν ένα κίνδυνο για μια τράπεζα, και μάλιστα μια μεγάλη διαφορά από κάθε άλλο κίνδυνο, καθώς μπορεί να οδηγήσει μια τράπεζα σε κατάρρευση σε διάστημα ημερών. Σήμερα λόγω της τεχνολογίας και της δυνατότητας άμεσης απόσυρσης των καταθέσεων, ανά πάσα στιγμή της ώρας, μια τράπεζα μπορεί να οδηγηθεί σε αδιέξοδο σε ώρες.
Ο λόγος είναι ότι οι καταθέσεις δεν υπάρχουν στα θησαυροφυλάκια των τραπεζών: έχουν μετασχηματιστεί σε δάνεια. Και ενώ ένας καταθέτης μπορεί ανά πάσα στιγμή να απαιτήσει πίσω τα χρήματά του η τράπεζα δεν μπορεί να κάνει το ίδιο για τα δάνεια που έχει χορηγήσει σε δανειολήπτες.
Ο βασικός ρόλος των τραπεζών στην οικονομία είναι η διαμεσολάβηση. Να συγκεντρώνουν χρήματα, μέσω καταθέσεων, από άτομα ή επιχειρήσεις που διαθέτουν ρευστότητα που δεν χρειάζονται άμεσα (ή και για πολύ μεγαλύτερο διάστημα αν πρόκειται για αποταμιεύσεις) και να τα διοχετεύουν, μέσω δανείων, σε επιχειρήσεις, νοικοκυριά αλλά και κράτη, που τα χρειάζονται για επενδύσεις ή καταναλωτικούς σκοπούς.
Οι καταθέσεις αποτελούν την κυριότερη πηγή άντλησης ρευστότητας των τραπεζών: είναι ο τρόπος που οι ίδιες δανείζονται. Νοικοκυριά και επιχειρήσεις καταθέτουν στις τράπεζες, χρήματα που δεν χρειάζονται, για τρεις βασικούς λόγους: την ασφάλεια (το μέλλον είναι αβέβαιο – όλοι θέλουμε να έχουμε κάτι στην άκρη για καλό και για κακό, δεν κινδυνεύουν από κλοπές, ατυχήματα κ.α.), το όφελος (επωφελούνται από το επιτόκιο για όσο διάστημα έχουν κατατεθειμένα τα χρήματά τους) και την ευκολία (διατηρώντας χρήματα σε τραπεζικό λογαριασμό μπορούν να τα μεταφέρουν άμεσα σε τρίτους, να εξοφλούν λογαριασμούς και υποχρεώσεις, να πραγματοποιούν επενδύσεις κ.α.).
Με 300 ευρώ στην τσέπη δεν μπορεί κανείς σήμερα να κάνει και πολλά πράγματα, ωστόσο αν 4.000.000 φυσικά και νομικά πρόσωπα (δηλαδή επιχειρήσεις), καταθέσουν από 300 ευρώ σε μια τράπεζα, τότε τα 1,2 δισ. ευρώ που θα συγκεντρώνονταν η τράπεζα θα μπορούσε να τα διαθέσει για πολλές χιλιάδες στεγαστικά δάνεια, ή εκατοντάδες χιλιάδες καταναλωτικά δάνεια ή τη χρηματοδότηση πολλών χιλιάδων ελεύθερων επιχειρηματιών, ή εκατοντάδων μικρών επιχειρήσεων ή για να συμβάλει στη χρηματοδότηση μεγάλων επενδύσεων και μεγάλων έργων υποδομών (αεροδρόμια, λιμάνια, αυτοκινητόδρομοι κ.α.). Και πολλά άλλα.
Μικροποσά που μπορεί να λίμναζαν άσκοπα, εδώ και εκεί, μέσω της τραπεζικής διαμεσολάβησης, συγκεντρώνονται, μετατρέπονται σε δισεκατομμύρια και διοχετεύονται, μέσω δανείων, την πραγματική οικονομία, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας, νέα εισοδήματα, νέες αποταμιεύσεις κ.ο.κ.
Με λίγα λόγια οι καταθέσεις μετασχηματίζονται σε δάνεια. Όπως σημειώσαμε ενώ οι καταθέτες μπορούν ανά πάσα στιγμή να ζητήσουν τις καταθέσεις τους οι τράπεζες δεν μπορούν να απαιτήσουν πίσω την πρόωρη αποπληρωμή των δανείων που έχουν χορηγήσει.
Οι τράπεζες αντιμετωπίζουν αυτή την επικίνδυνη ασυμμετρία με την διατήρηση μετρητών (κεφαλαιακής επάρκειας) που ξεπερνά το 10% του ενεργητικού ενώ προκειμένου να ικανοποιούν τις ανάγκες ρευστότητας που δημιουργούνται μέσα από την προσέλκυση νέων καταθέσεων, την απόσυρση καταθέσεων και την χορήγηση δανείων.
Αν όμως για οποιαδήποτε λόγο πολλοί καταθέτες απαιτήσουν ταυτόχρονα τις καταθέσεις τους τότε το κεφαλαιακό απόθεμα θα εξαντληθεί και η τράπεζα μην μπορώντας να ανακτήσει τα δάνεια που έχει χορηγήσει θα βρεθεί σε απόλυτο αδιέξοδο.
Η κατάσταση στην Ευρώπη και την Ελλάδα
Η μίνι κρίση που έχει ξεσπάσει στις τράπεζες των ΗΠΑ αφορά κατά βάση μικρές και μεσαίες τράπεζες καθώς οι ανησυχίες των καταθετών οδηγούν σε μετακινήσεις καταθέσεων από αυτές στις μεγάλες αμερικανικές τράπεζες για μεγαλύτερη ασφάλεια. Σημειώνεται ότι η εποπτεία των μεγάλων συστημικών τραπεζών στις ΗΠΑ είναι πολύ αυστηρότερη σε σχέση με αυτή που εφαρμόζεται στις μικρές και μεσαίες τράπεζες. Θεωρείται ότι η κρίση στις μικρότερες τράπεζες ξέσπασε ακριβώς λόγω της χαλαρότερης εποπτείας. Εν πολλοίς η κρίση στις ΗΠΑ θεωρείται ως μια ειδική περίπτωση που δεν αφορά τις τράπεζες γενικά.
Στην Ελλάδα το σύνολο σχεδόν του τραπεζικού συστήματος αποτελείται από συστημικές τράπεζες.
Στην Ευρώπη η κατάσταση είναι θεαματικά καλύτερη και αυτό χάρη στην αυστηρότερη εποπτεία. Οι εποπτικοί κανόνες τόσο σε ότι αφορά τις ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις των ευρωπαϊκών τραπεζών όσο και την ρευστότητά τους είναι κατά πολύ αυστηρότεροι σε σχέση με τις ΗΠΑ και θεαματικά ενισχυμένοι σε σχέση με το 2008. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2008 η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών ήταν στο 8% και σήμερα αν συνυπολογιστούν όλα τα κεφαλαιακά εργαλεία ξεπερνά το 20%.
Πρόσθετη εμπιστοσύνη δημιουργεί το γεγονός ότι η εποπτεία δεν ασκείται από μεμονωμένους εθνικούς επόπτες αλλά από έναν ενιαίο πανίσχυρο οργανισμό, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που εφαρμόζει τους ίδιους κανόνες και τις ίδιες μεθοδολογίες για όλες τις τράπεζες στα κράτη μέλη της ευρωζώνης. Έτσι, δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος αρνητικών εκπλήξεων από διαφοροποιήσεις λόγω εθνικών κανόνων.
Σε ότι αφορά την κατάσταση στην Ελλάδα οι εγχώριες τράπεζες βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά σε ότι αφορά τους δείκτες ρευστότητας ενώ η οικονομία βρίσκεται σε τροχιά δυναμικής ανάκαμψης.
Σήμερα, μετά από μια δεκαετία ατελείωτων προβλημάτων και διαρκών ανακεφαλαιοποιήσεων, οι τράπεζες βρίσκονται στο καλύτερο σημείου που έχουν βρεθεί πότε, όπως σημείωσε τον περασμένο Μάρτιο ο διοικητής της ΤτΕ, Γιάννης Στουρνάρας.
Πέραν όμως του ισχυρού ευρωπαϊκού εποπτικού πλαισίου, της δυναμικής ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας και των ισχυρών θεμελιωδών των εγχωρίων τραπεζών υπάρχει ένας ακόμα ζωτικής σημασίας λόγος που καθιστά ανθεκτική την Ελλάδα σε τραπεζικούς πανικούς.
Μετά από μια δεκαετία, και πλέον, κρίσης και οικονομικής ύφεσης, με ατελείωτα μέτρα και περικοπές, με τη χώρα να κινδυνεύει να βρεθεί ακόμα και εκτός ευρώ, με δεκάδες τράπεζες να έχουν σβήσει από το χάρτη, με την επιβολή capital controls και με πολλές ανακεφαλαιοποιήσεις δεν χάθηκε ούτε 1 ευρώ καταθέσεων, στοιχείο που έχει εδραιώσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
