Μια ευχάριστη έκπληξη για την Ελλάδα έκρυβε η χθεσινή ανακοίνωση των προτάσεων της Κομισιόν για την αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας, οι οποίες σε κάθε περίπτωση κινούνται αρκετά μακριά από τις αυστηρές γερμανικές προτάσεις: για πρώτη φορά αναγνωρίζεται σε επίσημο κείμενο των Βρυξελλών η ανάγκη ειδικού χειρισμού των αμυντικών δαπανών, για τις οποίες η ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη ζητήσει από τον Μάρτιο του 2022 να εξαιρούνται από τους υπολογισμούς του ελλείμματος.
Σε ειδική ενότητα της χθεσινής ανακοίνωσης της Επιτροπής, με υπότιτλο «διευκόλυνση των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων για τις προτεραιότητες της ΕΕ», τονίζεται ότι: «Οι μεταρρυθμίσεις και οι επενδύσεις είναι απαραίτητες. Η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση, η ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας και η ανάγκη ενίσχυσης της ικανότητας ασφάλειας της Ευρώπης θα απαιτήσουν μεγάλες και βιώσιμες δημόσιες επενδύσεις τα επόμενα χρόνια».
Αυτές οι λίγες λέξεις από την Κομισιόν («ανάγκη ενίσχυσης της ικανότητας ασφάλειας της Ευρώπης») έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα και ειδικά για την Ελλάδα, καθώς ανοίγουν τη συζήτηση για έναν ειδικό τρόπο χειρισμού των αμυντικών δαπανών, που ως γνωστόν επιβαρύνουν σοβαρά τον ελληνικό κρατικό προϋπολογισμό, λόγω της πάγιας ανάγκης οχύρωσης έναντι της εξ Ανατολών απειλής.
Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό βήμα, που δεν είχε γίνει τα προηγούμενα χρόνια, αλλά κατέστη απαραίτητο μετά το ξέσπασμα της πρώτης μεγάλης πολεμικής σύγκρουσης σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία αφύπνισε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τις έφερε ενώπιον της ανάγκης θωράκισης μπροστά στη ρωσική επιθετικότητα.
Η Κομισιόν αποφεύγει σε αυτές τις ανακοινώσεις να καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις για τον χειρισμό ορισμένων επενδυτικών δαπανών (για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση) ή των αμυντικών δαπανών, όμως για πρώτη φορά ανοίγει το πολιτικό «παράθυρο» για να συζητηθεί η πρόταση που έχει διατυπώσει από τον περασμένο Μάρτιο, στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής των Βερσαλιών, ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, ζητώντας ολική ή μερική εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από τον υπολογισμό του ελλείμματος.
Η διαπραγμάτευση για τους νέους κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας μόλις έχει αρχίσει και αναμένονται πολλές και δύσκολες συζητήσεις στο Eurogroup και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μέχρι το τέλος του έτους, που έχει τεθεί στόχος να ολοκληρωθεί η αναθεώρηση. Τίποτα δεν μπορεί να προεξοφληθεί, όμως πηγές που παρακολουθούν στενά τις ευρωπαϊκές διεργασίες τονίζουν ότι είναι πιθανότερο από κάθε άλλη φορά να συμφωνηθεί τουλάχιστον μια μερική εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από τον υπολογισμό του ελλείμματος, καθώς ακόμη και η δημοσιονομικά συντηρητική και μέχρι τον πόλεμο της Ουκρανίας υπερβολικά... φιλειρηνική Γερμανία έχει εξαγγείλει ένα τεράστιο πρόγραμμα επανεξοπλισμού και ανασυγκρότησης των ενόπλων δυνάμεων.
Για την Ελλάδα, το βάρος των αμυντικών δαπανών είναι το μεγαλύτερο από κάθε άλλη χώρα του NATO και οποιαδήποτε «ελάφρυνση» θα έφερνε τεράστια διευκόλυνση στην επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων. Ύστερα από τα χρόνια των μνημονίων, όπου οι αμυντικές δαπάνες είχαν περικοπεί δραματικά, τα τελευταία χρόνια η χώρα έχει θέσει σε εφαρμογή μεγάλα εξοπλιστικά προγράμματα, που την έχουν φέρει πρώτη στο NATO σε αμυντικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ, πάνω ακόμη και από τις ΗΠΑ.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΝΑΤΟ για το 2022, η Ελλάδα εκτιμάται ότι δαπάνησε 7,44 δισ. ευρώ για την άμυνα, ποσό που αντιστοιχεί στο 3,54% του ΑΕΠ, ενώ οι ΗΠΑ βρίσκονται στη δεύτερη θέση με αμυντικές δαπάνες που αντιστοιχούν σε 3,46% του ΑΕΠ.
Σύμφωνα με πληροφορίες, σε αυτή τη συζήτηση που μόλις άνοιξε θεωρείται απίθανο να συμφωνηθεί συνολική εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από τον υπολογισμό του ελλείμματος, όμως υπάρχει μια μετριοπαθής πρόταση που συζητείται σε ευρωπαϊκούς κύκλους, σύμφωνα με την οποία θα ήταν σκόπιμο να εξαιρεθούν από τον υπολογισμό του ελλείμματος οι ελάχιστες δαπάνες που απαιτεί το NATO από τα μέλη του, δηλαδή ένα ποσοστό 2% του ΑΕΠ.
Η πρώτη κρούση από τον Κυριάκο Μητσοτάκη
Η εξαίρεση όλων ή μέρους των αμυντικών δαπανών από τον υπολογισμό του ελλείμματος αποτελούσε διαχρονικό αίτημα των ελληνικών κυβερνήσεων, που όμως ουδέποτε είχε συζητηθεί σοβαρά σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αφού η Ελλάδα ήταν η μοναδική χώρα που βρισκόταν σε καθεστώς μόνιμης και σοβαρής εξωτερικής απειλής, ενώ ηγετικές δυνάμεις της Ευρώπης, όπως η Γερμανία, είχαν περιορίσει στο ελάχιστο τις αμυντικές δαπάνες τους, απολαμβάνοντας ένα... παχυλό μέρισμα ειρήνης, που έφθασε να ενοχλεί ιδιαίτερα την Ουάσιγκτον, καθώς δινόταν η εντύπωση ότι οι Γερμανοί «φόρτωναν» το κόστος της ασφάλειάς τους στους Αμερικανούς.
Ο βάρβαρος επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία διέλυσε την ψευδαίσθηση πολλών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων ότι με ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων και διπλωματικό κατευνασμό θα μπορούσε να κρατηθεί υπό έλεγχο η ρωσική επιθετικότητα, χωρίς η Ευρώπη να αναπτύξει ισχυρές αμυντικές δομές. Και έδωσε στον Έλληνα πρωθυπουργό μια μοναδική διπλωματική ευκαιρία να θέσει εκ νέου την πρόταση για ειδικό χειρισμό των αμυντικών δαπανών στο πλαίσιο της δημοσιονομικής εποπτείας.
Προσερχόμενος στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής στις Βερσαλίες, στις 10 Μαρτίου του περασμένου έτους, όπου οι Ευρωπαίοι ηγέτες είχαν την πρώτη συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη στάση της Ευρώπης, ο Κ. Μητσοτάκης τόνισε, μεταξύ άλλων:
- «Θα συζητήσουμε, βεβαίως, και τα ζητήματα που αφορούν τη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης. Η Ελλάδα είναι χώρα η οποία έχει βρεθεί στην πρώτη γραμμή αυτής της συζήτησης. Πιστεύουμε στην ανάγκη η Ευρώπη να ευθυγραμμίσει τη γεωπολιτική της ισχύ με τις οικονομικές της δυνατότητες. Και θα έλεγα ότι οι εξελίξεις στην Ουκρανία -τις τελευταίες 14 ημέρες- αποτέλεσαν ουσιαστικά τη βίαιη «ενηλικίωση» της ηπείρου μας. Και υπάρχει αυτή τη στιγμή η δυνατότητα και διαμορφώνεται, νομίζω, η συναίνεση για να μπορέσουμε να κινηθούμε πολύ πιο γρήγορα, πολύ πιο ουσιαστικά, πολύ πιο αποτελεσματικά σε αυτό το πεδίο.
- Και βέβαια να εξαιρέσουμε ένα μέρος ή ενδεχομένως και όλες τις αμυντικές δαπάνες από τους υπολογισμούς του ελλείμματος, έτσι ώστε χώρες όπως η Ελλάδα οι οποίες ιστορικά ξοδεύουν περισσότερα σε αμυντικές δαπάνες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, να μην τιμωρούνται γι’ αυτή τους τη στρατηγική επιλογή».
Ένα Σύμφωνο Σταθερότητας λιγότερο... γερμανικό
Πέραν του ζητήματος των αμυντικών δαπανών, οι προτάσεις της Κομισιόν για το νέο Σύμφωνο Σταθερότητας είναι σαφές ότι απομακρύνονται από τη γερμανική αυστηρή γραμμή, που επικρατούσε στην Ευρώπη από την εποχή του Τέο Βάιγκελ, υπουργού Οικονομικών του Χέλμουτ Κολ, ο οποίος είχε διαπραγματευθεί σθεναρά τους κανόνες για το έλλειμμα και το χρέος, σε μια προσπάθεια να αποφύγει η Γερμανία να πληρώσει τους λογαριασμούς δημοσιονομικά απείθαρχων χωρών, με πρώτη την Ιταλία.
Παρότι ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, Κρίστιαν Λίντνερ, είχε απαντήσει στο αρχικό κείμενο της Κομισιόν με ένα αυστηρό έγγραφο πολιτικής, όπου επέμενε στην ανάγκη να διατηρηθεί, μεταξύ άλλων, ένας αυτόματος μηχανισμός μείωσης του χρέους, η Επιτροπή αγνόησε αυτές τις προτάσεις και ουσιαστικά παρουσίασε χθες ένα κείμενο που ελάχιστα απέχει από το αρχικό, το οποίο χαρακτηριζόταν από μια ευέλικτη αντίληψη της εποπτείας.
Όπως σημειώνει η Κομισιόν, δίνοντας εμμέσως πλην σαφώς απάντηση στο Βερολίνο, «οι δημοσιονομικές καταστάσεις, οι προκλήσεις και οι οικονομικές προοπτικές ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ των 27 κρατών μελών της ΕΕ. Ως εκ τούτου, μια ενιαία προσέγγιση δεν λειτουργεί. Οι προτάσεις επιδιώκουν τη μετάβαση σε ένα πλαίσιο εποπτείας που θα βασίζεται περισσότερο στον κίνδυνο και θα θέτει στο επίκεντρό του τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους, προωθώντας παράλληλα τη βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη».
Η πρόταση της Επιτροπής προβλέπει ότι η επιτήρηση θα βασίζεται σε τετραετή προγράμματα που θα συμφωνούνται με τις εθνικές κυβερνήσεις και θα έχουν ως βασικό άξονα τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του χρέους. Έτσι, για κάθε χώρα θα συμφωνείται ένα μείγμα πολιτικής ανάλογα με τις ανάγκες της, χωρίς να υπάρχουν πλέον αυτόματοι μηχανισμοί για όλους, όπως αυτός που όριζε ότι θα πρέπει να μειώνεται το χρέος κάθε χρόνο κατά 5% της απόκλισης από το όριο του 5% του ΑΕΠ.
Ένας βασικός δείκτης που θα παρακολουθείται θα είναι οι δαπάνες -πλην τόκων-, για τις οποίες θα τίθεται ένα όριο αύξησης ίσο με τον μακροπρόθεσμο ρυθμό ανάπτυξης κάθε χώρας -στην περίπτωση της Ελλάδας 1% - 1,5%. Επιπλέον, οι χώρες με έλλειμμα πάνω από το όριο του 3% θα πρέπει να μειώνουν το έλλειμμά τους τουλάχιστον κατά 0,5% του ΑΕΠ ετησίως, αλλά η Κομισιόν θα έχει τη δυνατότητα, εάν κρίνει ότι αυτό χρειάζεται, να δίνει μεγαλύτερα χρονικά περιθώρια από τα τέσσερα χρόνια για τη δημοσιονομική προσαρμογή, αλλά και να θέτει σε αναστολή τους κανόνες επιτήρησης σε έκτακτες περιστάσεις.
Ουσιαστικά, η Κομισιόν, έχοντας την υποστήριξη των περισσότερων κρατών μελών, επιχειρεί ένα μεγάλο άλμα στο μέλλον της ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής, έχοντας αντλήσει διδάγματα από τη μεγάλη οικονομική κρίση, αλλά και -πολύ νωρίτερα- από το γεγονός ότι πρώτες οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης, Γερμανία και Γαλλία, ακύρωσαν στην πράξη τους μηχανισμούς επιβολής κυρώσεων για ελλείμματα, όταν οι ίδιες είχαν υψηλά ελλείμματα. Επιπλέον, ο πόλεμος στην Ουκρανία, που έφερε στο προσκήνιο την ανάγκη ενεργειακής αυτονομίας της Ευρώπης και επιταχύνει την πράσινη μετάβαση που απαιτεί τεράστιες επενδύσεις, έχει καταστήσει σαφές στις Βρυξέλλες ότι δεν θα πρέπει η Ευρώπη να παγιδευθεί σε ανελαστικούς κανόνες.
Αυτό το άλμα γίνεται για να απομακρυνθεί η Ευρώπη από τους γερμανικούς κανόνες και όλα δείχνουν ότι, αυτή τη φορά, η Γερμανία έχει μικρότερη πολιτική ισχύ για να επιβάλει τις θέσεις της, αφού είναι ο μεγάλος χαμένος από τον πόλεμο, ο οποίος κλόνισε το μοντέλο της βιομηχανικής ανάπτυξης με άφθονη και φθηνή ρωσική ενέργεια. Παράλληλα, ο Σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος Σολτς δεν φαίνεται να έχει την ίδια διάθεση με τον φιλελεύθερο υπουργό Οικονομικών της κυβέρνησής του για «μάχες» που θα μπορούσαν να διχάσουν την Ευρώπη, την ώρα που είναι αναγκαία η ενότητα απέναντι στη Ρωσία.
Έτσι, ακόμη και αν υπάρξουν στις προσεχείς διαπραγματεύσεις «πινελιές» από τη Γερμανία που θα προστεθούν στο κείμενο προτάσεων της Κομισιόν, εκτιμάται ότι το τελικό αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων θα είναι ένα Σύμφωνο Σταθερότητας με ελαστικό, πολιτικό χαρακτήρα, που λίγο θα θυμίζει τους δρακόντειους κανόνες του παρελθόντος.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
