Στουρνάρας: Ανάγκη για μόνιμο Ταμείο Ανάκαμψης και εγγύηση στις καταθέσεις

Δύο μεταρρυθμίσεις κρίσιμης σημασίας για το μέλλον της ευρωζώνης προτείνει, μεταξύ άλλων, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας: να μετατραπεί το Ταμείο Ανάκαμψης σε μόνιμο θεσμό που θα παρέχει δάνεια για επενδύσεις και να κάνει η ευρωζώνη το μεγάλο βήμα σε ό,τι αφορά τις τραπεζικές καταθέσεις, καθιερώνοντας την ευρωπαϊκή εγγύηση.

Σε ομιλία του στο 22ο Rencontres Économiques, Aix-en-Provence, στη Γαλλία, ο διοικητής της ΤτΕ υπογράμμισε ότι «η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έφερε την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια οικονομία μπροστά στη μεγαλύτερη πρόκληση από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η παγκοσμιοποίηση οπισθοχωρεί. Το αποτέλεσμα είναι επιβράδυνση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης, αύξηση των τιμών και των επιτοκίων. Άνεμοι στασιμοπληθωρισμού πνέουν παντού, ιδιαιτέρως όμως στην Ευρώπη που είναι μεγάλος καθαρός εισαγωγέας ενέργειας».

Όπως τόνισε ο κ. Στουρνάρας, η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να προωθεί μεταρρυθμίσει μόνο ως αντίδραση σε κρίσεις, ενώ υπάρχουν πολλοί τομείς όπου οι μεταρρυθμίσεις δεν προχωρούν, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την πρόσφατη αποτυχία του Eurogroup να συμφωνήσει για ένα πανευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης των καταθέσεων.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο κ. Στουρνάρας προτείνει, μεταξύ άλλων δύο βασικές μεταρρυθμίσεις, σε επίπεδο δημοσιονομικής και τραπεζικής πολιτικής:

1. Να δημιουργηθεί ένα κεντρικό εργαλείο δημοσιονομικής πολιτικής, μετατρέποντας το Ταμείο Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας σε ένα μόνιμο δημοσιονομικό εργαλείο, το οποίο θα χρηματοδοτεί επενδύσεις (δεν θα κάνει μεταβιβάσεις, θα δίνει μόνο δάνεια προς αποφυγή του ηθικού κινδύνου χαλάρωσης των δημοσιονομικών μέτρων σε εθνικό επίπεδο) κυρίως στους τομείς της κλιματικής αλλαγής, της ενέργειας και του ψηφιακού μετασχηματισμού.
2. Να καθιερωθεί πανευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης καταθέσεων: Η καθιέρωση ενός πανευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων μπορεί να συμβάλει στη χρηματοοικονομική σταθερότητα της ευρωζώνης πολύ ευρύτερα από τον ρόλο του ως απλού μηχανισμού αποζημίωσης καταθετών. Ειδικότερα μπορεί να λειτουργήσει και ως μηχανισμός ελαχιστοποίησης των κινδύνων και παρεμπόδισης μιας τραπεζικής κρίσης: α) πριν ένα τραπεζικό ίδρυμα κριθεί ως μη βιώσιμο, β) στην περίπτωση εξυγίανσης ενός τραπεζικού ιδρύματος και γ) εξασφαλίζοντας την ομαλή έξοδο ενός τραπεζικού ιδρύματος από την αγορά χωρίς συνέπειες για τους καταθέτες του.

Σχετικά με την αναμόρφωση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, ο κ. Στουρνάρας προτείνει την καθιέρωση ευέλικτων κανόνων για το χρέος, με ένα χωριστό (και όχι οριζόντιο) ποσοστό μείωσης του δημοσίου χρέους για κάθε χώρα-μέλος για την οποία απαιτείται μείωση του δημοσίου χρέους, λαμβάνοντας υπόψη το μέσο επιτόκιο αναχρηματοδότησης του δημοσίου χρέους και τον φυσικό (natural) ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης.

Η ομιλία του Γ. Στουρνάρα

Ο κόσμος γύρω μας έχει αλλάξει. Οι προβληματισμοί για την ασφάλεια των αλυσίδων αξίας και για την ενεργειακή επάρκεια κυριαρχούν, δημιουργώντας την ανάγκη για περιφερειακές λύσεις και αντίβαρα. Αυτό είναι το γνωστό θέμα της ανοιχτής στρατηγικής αυτονομίας.

Μέχρι τώρα οι μεταρρυθμίσεις, μόνο ως συνεπακόλουθο κρίσεων, υποσκάπτουν τον ρόλο της Ευρώπης στη διεθνή σκηνή, αδυνατίζουν την κοινωνική συνοχή και πυροδοτούν αντιευρωπαϊκά αισθήματα. Δεν είμαι βέβαιος ότι αντέχουμε είτε οικονομικά είτε κοινωνικά είτε πολιτικά να στηριζόμαστε στους ίδιους μηχανισμούς εκ των υστέρων αντίδρασης σε κρίσεις. Μια πολυπολική αλλά μερικώς αποπαγκοσμιοποιημένη παγκόσμια τάξη υπαγορεύει ότι η Ευρώπη πρέπει να αντιδρά εκ των προτέρων και όχι εκ των υστέρων.

Παρά τη σημαντική πρόοδο από την εποχή της μεγάλης χρηματοοικονομικής κρίσης, υπάρχουν πολλοί τομείς οικονομικής διακυβέρνησης στην ευρωζώνη όπου οι μεταρρυθμίσεις δεν προχωρούν. Το Eurogroup για παράδειγμα, μόλις πολύ πρόσφατα δεν μπόρεσε να συμφωνήσει ούτε στη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού συστήματος ασφάλισης καταθέσεων, ούτε να ολοκληρώσει το πλαίσιο διαχείρισης τραπεζικών κρίσεων.

Ο λόγος για τον οποίο τα κράτη μέλη της ευρωζώνης δεν έχουν συμφωνήσει μέχρι τώρα να ολοκληρώσουν την τραπεζική ένωση, έχει κυρίως να κάνει με μια βασική διαφωνία: τα μέτρα μείωσης των χρηματοοικονομικών κινδύνων πρέπει να προηγούνται ή να έπονται των μέτρων επιμερισμού των κινδύνων αυτών;

Παρεμπιπτόντως, όμως, γιατί δεν θα μπορούσαν τα μέτρα αυτά να ληφθούν ταυτοχρόνως, ενδεχομένως παρέχοντας κάποιο χρόνο εφαρμογής; Αυτό θα ήταν μια λύση αμοιβαίως επωφελής για όλους - win win!

Όσον αφορά τις δημοσιονομικές πρωτοβουλίες, έχει έρθει ο χρόνος για να αναθεωρήσουμε το δημοσιονομικό πλαίσιο που ενσωματώνεται στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Οι στόχοι μας εδώ θα πρέπει να είναι η εξασφάλιση της βιωσιμότητας του δημοσίου χρέους για όλα τα κράτη-μέλη, η επίτευξη αντικυκλικότητας της δημοσιονομικής πολιτικής και η δημιουργία ενός κεντρικού δημοσιονομικού εργαλείου για όλα τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης, που θα ενεργοποείται για να αντιμετωπίζει συμμετρικούς κλυδωνισμούς (πχ πανδημία, επιπτώσεις πολέμων κτλ.).

Αρκετοί, συμπεριλαμβανομένου και του σημερινού Γερμανού καγκελαρίου, έχουν περιγράψει το Ταμείο Ανθεκτικότητας και Ανάπτυξης σαν τη «στιγμή Hamilton» για την Ευρώπη. Όμως, αυτό το Ταμείο έγινε για να αντιμετωπίσει μια παροδική κρίση, την πανδημία. Πρέπει να μετατραπεί σε έναν μόνιμο μηχανισμό που να συνδέει την άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής στο κέντρο της ευρωζώνης με κατάλληλους κανόνες, προκειμένου να αποφευχθεί ο ηθικός κίνδυνος χαλάρωσης της δημοσιονομικής σταθερότητας σε εθνικό επίπεδο.

Η ευρωζώνη είναι μια πλήρης νομισματική ένωση, αλλά είναι ακόμα μια ατελής δημοσιονομική και τραπεζική ένωση, καθώς και μια ατελής ένωση κεφαλαιαγορών. Αυτή η ατέλεια σε περιόδους κρίσης και αβεβαιότητας, όπως η σημερινή, που οφείλεται στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και στον συνεχιζόμενο πόλεμο, δημιουργεί εμπόδια (financial fragmentation) στην ομαλή μετάδοση της νομισματικής πολιτικής σε όλα τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης.

Επομένως, τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να δράσουμε. Όπως ήδη ανέφερα, πρέπει να δρούμε εκ των προτέρων και όχι εκ των υστέρων. Διδασκόμενοι από την αρχαία ελληνική μυθολογία πρέπει να δρούμε ως προμηθείς και όχι ως επιμηθείς.

Οφείλω βεβαίως να αναγνωρίσω την πρόοδο που έχει επιτευχθεί μέχρι τώρα στην οικονομική διακυβέρνηση της ευρωζώνης, από τότε που ξέσπασε η μεγάλη χρηματοοικονομική κρίση του 2009 μέχρι σήμερα. 

Το σημερινό status quo στην οικονομική διακυβέρνηση της ευρωζώνη:

1. Η μεταρρύθμιση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης μεταξύ 2011-2013
2. Η δημιουργία της Τραπεζικής Ένωσης (Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός το 2014 και Ενιαίος Μηχανισμός Εξυγίανσης το 2016).
3. Η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Εργαλείου Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας το 2010 και του διαδόχου του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας το 2012.
4. Η τροποποίηση της Συνθήκης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας 2021.

Όμως, αυτά δεν είναι πλέον αρκετά. Εξάντλησαν τη δυναμική τους. Έχει έλθει λοιπόν η στιγμή να μεταρρυθμίσουμε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, που πολύ λίγοι πλέον θεωρούν ότι είναι λειτουργικό, καθώς και να συμπληρώσουμε τα στοιχεία που λείπουν από την Τραπεζική Ένωση.  

Πώς να βελτιώσουμε την οικονομική διακυβέρνηση της ευρωζώνης;

Τρία ερωτήματα γεννώνται σχετικά με το μέλλον της οικονομικής διακυβέρνησης της ευρωζώνης:

1. Ποιο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης μπορεί να καταστήσει την ευρωζώνη πιο ανθεκτική μπροστά στην οξύτατη οικονομική αβεβαιότητα που αντιμετωπίζει σήμερα, τους μεγάλους κλυδωνισμούς από την πλευρά της προσφοράς και τα αυξανόμενα δημόσια χρέη;
2. Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε την ανταλλακτική σχέση μεταξύ της ανάγκης να εξασφαλίσουμε δημοσιονομική βιωσιμότητα σε όλα τα κράτη-μέλη και της ανάγκης να αντιμετωπίσουμε συμμετρικούς κλυδωνισμούς σε μια περίοδο που η νομισματική πολιτική ομαλοποιείται και τα επιτόκια αυξάνονται;
3. Πώς μπορεί η κοινή δημοσιονομική πολιτική της ευρωζώνης να διευκολύνει και να υποστηρίξει τη νομισματική πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και την προσπάθειά της να αντιμετωπίσει τα εμπόδια (financial fragmentation) μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής;

Σε δυο κατευθύνσεις πρέπει να κινηθούν οι μεταρρυθμίσεις μας:

α) στον δημοσιονομικό τομέα

β) στον τομέα της ολοκλήρωσης της Τραπεζικής Ένωσης.   

Στόχοι ενός νέου δημοσιονομικού πλαισίου:

1. Βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους σε εθνικό επίπεδο.
2. Αντικυκλικότητα της δημοσιονομικής πολιτικής σε εθνικό επίπεδο, ώστε να μπορούν οι εθνικές αρχές να σταθεροποιούν το ΑΕΠ σε περιόδους ύφεσης και να δημιουργούν επαρκή δημοσιονομικά αποθεματικά σε περιόδους ανάπτυξης, εξασφαλίζοντας έτσι υγιή δημοσιονομική διαχείριση κατά τη διάρκεια του οικονομικού κύκλου.
3. Δημιουργία ενός κεντρικού εργαλείου δημοσιονομικής πολιτικής, μετατρέποντας το Ταμείο Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας σε ένα μόνιμο δημοσιονομικό εργαλείο, το οποίο θα χρηματοδοτεί επενδύσεις (δεν θα κάνει μεταβιβάσεις, θα δίνει μόνο δάνεια προς αποφυγή του ηθικού κινδύνου χαλάρωσης των δημοσιονομικών μέτρων σε εθνικό επίπεδο) κυρίως στους τομείς της κλιματικής αλλαγής, της ενέργειας και του ψηφιακού μετασχηματισμού.

Βασικοί πυλώνες του νέου δημοσιονομικού πλαισίου:

1. Ενδυνάμωση της βιωσιμότητας του δημοσίου χρέους σε εθνικό επίπεδο στο πνεύμα του κανονισμού «six pack»
2. Μηχανισμός κινήτρων σε εθνικό επίπεδο που θα έχει τα εξής τρία στοιχεία:

α) ένα χωριστό (και όχι οριζόντιο) ποσοστό μείωσης του δημοσίου χρέους για κάθε χώρα-μέλος για την οποία απαιτείται μείωση του δημοσίου χρέους, λαμβάνοντας υπόψη το μέσο επιτόκιο αναχρηματοδότησης του δημοσίου χρέους και τον φυσικό (natural) ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης

β) μία χωριστή (και όχι οριζόντια) ταχύτητα μείωσης του δημοσίου χρέους, προκειμένου να αντιμετωπιστούν φιλοκυκλικές (procyclical) επιπτώσεις της δημοσιονομικής πολιτικής

γ) έναν κανόνα αύξησης των δαπανών, με στόχο την επίτευξη του συγκεκριμένου πρωτογενούς αποτελέσματος για κάθε κράτος-μέλος.

3. Μετατροπή του Ταμείου Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας σε ένα μόνιμο κεντρικό εργαλείο.

Ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης

Η ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης είναι καταλυτικής σημασίας για τη δημιουργία μιας πλήρους οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Διαφορετικά, χρηματοοικονομικά εμπόδια (financial fragmentation) θα παραμένουν ενεργά, εμποδίζοντας την ομαλή μετάδοση της νομισματικής πολιτικής και το ευρώ δεν θα μπορεί να ανταγωνιστεί με ίσους όρους τα άλλα διεθνή αποθεματικά νομίσματα. Η βασική ιδέα εδώ είναι ότι η εποπτεία των τραπεζών, η εξυγίανσή τους (το πλαίσιο διαχείρισης τραπεζικών κρίσεων) και, κυρίως, η δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων θα πρέπει να αποκτήσουν πανευρωπαϊκή υπόσταση και να μην στηρίζονται σε εθνικές ιδιαιτερότητες και ρυθμίσεις. 

1. Εποπτεία:

α) Βελτίωση της ποιότητας της εποπτείας των λιγότερο συστημικών τραπεζικών ιδρυμάτων (LSIs), ώστε αυτή να συγκλίνει (λαμβάνοντας υπόψη τα διαφορετικά επίπεδα κινδύνου) με αυτή των συστημικών τραπεζικών ιδρυμάτων (SIs).

β) Εξάλειψη των διασυνοριακών εμποδίων στη μεταφορά ρευστότητας και κεφαλαίου μεταξύ τραπεζικών ομίλων.

1. Διαχείριση τραπεζικών κινδύνων:

   α) Το υπάρχον πλαίσιο πρέπει να γίνει περισσότερο χρηστικό. Εφόσον η εξυγίανση τραπεζικών ιδρυμάτων είναι προτιμότερη (και φθηνότερη σε όρους δημοσίων πόρων) από τη ρευστοποίησή τους, απαιτείται μια ευρύτερη ερμηνεία της αξιολόγησης δημοσίου ενδιαφέροντος (public interest assessment), μεγαλώνοντας έτσι το σύνολο εκείνων των τραπεζικών ιδρυμάτων που δύνανται να εξυγιανθούν. Η χαλάρωση επίσης των υπαρχόντων περιορισμών και προϋποθέσεων (κυρίως του κανόνα της διαγραφής του 8% της αξίας των στοιχείων του παθητικού και των ίδιων κεφαλαίων μιας τράπεζας) αυξάνει τη δυνατότητα χρήσης των αποθεματικών για εξυγίανση που ήδη είναι εξασφαλισμένα.

   β) Στη διαχείριση τραπεζικών κρίσεων, τα ζητήματα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας σε εθνικό επίπεδο πρέπει να λαμβάνονται εξίσου υπόψη.

   γ) Πρέπει να επιτευχθεί η εναρμόνιση των εθνικών πλαισίων αφερεγγυότητας, με σκοπό τη μείωση της αβεβαιότητας και την εξασφάλιση ίδιων συνθηκών για όλους (level playing field) κατά τη διάρκεια της εφαρμογής αξιολόγησης δημοσίου ενδιαφέροντος (public interest assessment).

2. Καθιέρωση πανευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων:

Η καθιέρωση ενός πανευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων μπορεί να συμβάλει στη χρηματοοικονομική σταθερότητα της ευρωζώνης πολύ ευρύτερα από τον ρόλο του ως απλού μηχανισμού αποζημίωσης καταθετών. Ειδικότερα μπορεί να λειτουργήσει και ως μηχανισμός ελαχιστοποίησης των κινδύνων και παρεμπόδισης μιας τραπεζικής κρίσης:

α) πριν ένα τραπεζικό ίδρυμα κριθεί ως μη βιώσιμο

β) στην περίπτωση εξυγίανσης ενός τραπεζικού ιδρύματος

γ) εξασφαλίζοντας την ομαλή έξοδο ενός τραπεζικού ιδρύματος από την αγορά χωρίς συνέπειες για τους καταθέτες του.

Συμπέρασμα:

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε συλλογικά στην ευρωζώνη είναι να κάνουμε πολύ λίγες μεταρρυθμίσεις και με καθυστέρηση. Πρέπει να δράσουμε εγκαίρως και εκ των προτέρων (δηλαδή πριν ξεσπάσει μια νέα μεγάλη κρίση), με αποφασιστικές, ισορροπημένες και καλοσχεδιασμένες μεταρρυθμίσεις στο επίπεδο της ευρωζώνης, στο πλαίσιο όσων ειπώθηκαν προηγουμένως.

Οι αλλαγές αυτές θα κάνουν τις οικονομίες μας πιο ανθεκτικές, θα προσδώσουν μεγαλύτερη αποδοχή στο ευρώ ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα και θα θέσουν τα θεμέλια για βιώσιμη και διαρκή ευημερία όλων των πολιτών της ευρωζώνης.