Στα χρόνια των μνημονίων είχαμε έναν πολύ σημαντικό σύμμαχο, τον πληθωρισμό: Σε τιμές του 2020, ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) ήταν 101,0 το 2018, από 102,6 το 2011. Με άλλα λόγια, επί 9 χρόνια το ευρώ διατηρούσε την αγοραστική του δύναμη στο ακέραιο.
Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε για τρία ακόμη χρόνια, με τον ΔΤΚ να διατηρείται οριακά κάτω από τα επίπεδα του 2011, ακόμη και το 2021 (101,2). Μέχρι εκεί καλά. Όμως, από τις αρχές του 2022, ήλθαν τα πάνω κάτω. Το 2022 τελείωσε με πληθωρισμό 9,3% δηλαδή μεγαλύτερο από το άθροισμα των πληθωρισμών των προηγούμενων 14 ετών (2008-2021) που ήταν 8,8%.
Όλοι θυμόμαστε την περυσινή πολύ δύσκολη χρονιά, που μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ανέβηκε κάποια στιγμή η τιμή του φυσικού αερίου δέκα φορές επάνω, τα μεταφορικά πενταπλασιάστηκαν και τα σιτηρά «πήραν την ανηφόρα», παρασύροντας και τα άλλα τρόφιμα. Η κατάσταση θα ήταν πολύ πιο οδυνηρή αν δεν είχαν κρατηθεί χαμηλά οι τιμές των βιομηχανικών προϊόντων (-6,4% χωρίς το κόστος ενέργειας).
Το χειρότερο είναι ότι ο πληθωρισμός δεν αντιμετωπίζεται εύκολα και γι' αυτό μας συντροφεύει το 2023 και θα συνεχίσει να δείχνει τη μεγάλη αντοχή του μέχρι το 2025, παρά το γεγονός ότι για την αντιμετώπιση του θυσιάστηκε η ανάπτυξη στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες (ευτυχώς όχι στη δική μας), μέσω της μεγάλης αύξησης των επιτοκίων.
Νομίζω ότι δεν χρειάζεται να αναλωθούμε στις αιτίες που τον γέννησαν και που δυσκολεύουν την τιθάσευση του, γιατί είναι λίγο-πολύ γνωστές (γεωπολιτικές ανισορροπίες, κρίση στην αγορά ενέργειας, απορρύθμιση της εφοδιαστικής αλυσίδας λόγω της πανδημίας κ.λπ.).
Θα πρέπει όμως να επισημάνουμε κάτι πολύ σημαντικό: Ο πληθωρισμός λειτουργεί αναδιανεμητικά και μάλιστα εις βάρος των εισοδηματικά ασθενέστερων. Φέρνει δηλαδή αποτελέσματα που είναι αντίθετα με τους στόχους της άμβλυνσης των ανισοτήτων και της δικαιότερης κατανομής της παραγωγής, που υποτίθεται ότι έχει μια δημοκρατική χώρα και που γι' αυτό ασκεί ανάλογη κοινωνική και προνοιακή πολιτική.
Το γιατί συμβαίνει αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε εύκολα, αν σκεφτούμε ότι οι φτωχότεροι πολίτες δαπανούν μέχρι και το 100% του εισοδήματος τους για να καλύψουν τις ανάγκες τους, ενώ οι εύποροι ένα μικρότερο ποσοστό. Έτσι, οι πρώτοι επιβαρύνονται με τον πληθωρισμό για το σύνολο του εισοδήματος τους, όχι όμως και οι δεύτεροι.
Για παράδειγμα, αν το νοικοκυριό Α έχει ετήσιο εισόδημα (μετά τη φορολόγηση του) 15.000 ευρώ, δεν υπάρχουν περιθώρια αποταμίευσης, ιδιαίτερα αν το ένα τρίτο από αυτό «πηγαίνει» για το ενοίκιο του σπιτιού. Το νοικοκυριό αυτό λοιπόν, θα ξοδέψει όλο το εισόδημα του και μάλιστα το μεγαλύτερο μέρος για ενοίκιο και τρόφιμα, στα οποία ο πληθωρισμός είναι πολύ μεγαλύτερος του μέσου όρου.
Για να μιλάμε με πραγματικά δεδομένα, το νοικοκυριό Α θα επιβαρυνθεί με πληθωρισμό πάνω από 20% για τη διετία 2022-2023 (αθροιστικά), έναντι 14% που θα είναι η μεταβολή του ΔΤΚ για την ίδια περίοδο. Αυτό σημαίνει ότι το Α δεν μπορεί να αγοράσει τα αγαθά που αγόραζε το 2021 με το ίδιο εισόδημα και θα πρέπει να τα βγάλει πέρα με 20% λιγότερα. Σαν να κόπηκε δηλαδή ένα μέρος από το κατοστάρικο και πλέον η αξία του να είναι κάτι λιγότερο από 84 ευρώ.
Αντίθετα, αν το νοικοκυριό Β έχει πολύ μεγάλο ετήσιο εισόδημα, έστω 1.000.000 ευρώ (μετά την αφαίρεση των φόρων), θα ξοδέψει ένα μικρό ποσοστό για καταναλωτικά αγαθά και γι' αυτό θα επιβαρυνθεί πολύ λιγότερο από τον πληθωρισμό. Για παράδειγμα, αν ξοδέψει 200.000 ευρώ, θα έχει απώλειες (λόγω του πληθωρισμού) που θα περιορίζονται στο 2,8% του εισοδήματος του (20%Χ14%). Στην πραγματικότητα, αυτό το ποσοστό θα είναι ακόμη μικρότερο, γιατί θα προκύψουν έσοδα από την επένδυση του πλεονάσματος και γιατί τα μεγάλα εισοδήματα συνδέονται συνήθως με επιχειρηματική δραστηριότητα και φορολογούνται με χαμηλότερους συντελεστές (π.χ. 27% για Α.Ε.) σε σχέση με τα μικροεισοδήματα (π.χ. οι μισθωτοί και συνταξιούχοι πληρώνουν 28% για εισόδημα 20.000-30.000 και 36% για 30.000-40.000, ενώ για μεγαλύτερα ποσά ο συντελεστής φτάνει 44%).
Ο πληθωρισμός της πλεονεξίας
Η αναδιανεμητική (και κατάφωρα άδικη) λειτουργία του πληθωρισμού, εντείνεται από τον «πληθωρισμό πλεονεξίας», δηλαδή από τις αυξήσεις των τιμών που πραγματοποιούν οι επιχειρήσεις, πέρα από τα επίπεδα που δικαιολογεί το αυξημένο κόστος παραγωγής.
Ο πληθωρισμός πλεονεξίας δείχνει ότι υπάρχουν κάποιοι επιχειρηματίες και στελέχη επιχειρήσεων, που έχουν μειωμένη αίσθηση ευθύνης και ελαστική ηθική, γι' αυτό όταν βρουν την ευκαιρία, επωφελούνται εις βάρος των καταναλωτών. Εδώ ταιριάζει αυτό που λέει ο λαός «δεν υπάρχει ιερό και όσιο». Γιατί, τι να σκεφτεί κανείς βλέποντας στην πρόσφατη ειδησεογραφία ότι πέφτουν βροχή τα πρόστιμα για υπερβολικό κέρδος, ακόμη και σε πολυεθνικές που μεγαλώσαμε μαζί τους και είχαμε τη βεβαιότητα (κακώς) ότι σέβονται (έστω και στοιχειωδώς) αυτή τη μακροπρόθεσμη σχέση πελάτη-προμηθευτή;
Δείχνει επίσης ότι υπάρχει αδυναμία διασφάλισης του ελεύθερου ανταγωνισμού από τους αρμόδιους φορείς, λόγω της πολυπλοκότητας της σχετικής νομοθεσίας, της ολιγοπωλιακής δομής της αγοράς, της ανεπάρκειας των φορέων αυτών, της διαφθοράς κλπ.
Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω μία ακόμη πτυχή του αναδιανεμητικού ρόλου του πληθωρισμού: Όπως ξέρουμε, η σχέση του με τα επιτόκια είναι θετική, δηλαδή αυτά αυξάνονται όταν ο πληθωρισμός ανεβαίνει και μειώνονται όταν αυτός υποχωρεί. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, τα μηδενικά επιτόκια της δεκαετίας του μηδενικού πληθωρισμού (2011-2021).
Με δεδομένο λοιπόν ότι τα επιτόκια αποτελούν τη βάση για τη διαμόρφωση της αμοιβής του κεφαλαίου, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ο χαμηλός πληθωρισμός (που στηρίζει την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών) ευνοεί περισσότερο τους «μη έχοντες», ενώ ο υψηλός δημιουργεί ευκαιρίες για τους «έχοντες».
Όλα αυτά βέβαια ισχύουν για τον πληθωρισμό που μπορεί να τιθασευτεί (έστω και μεσοπρόθεσμα) και δεν γίνεται ανεξέλεγκτος. Στην αντίθετη περίπτωση όλοι είναι χαμένοι, γιατί εξαρθρώνεται η οικονομία και καταστρέφονται μικρά και μεγάλα εισοδήματα και μικρές και μεγάλες περιουσίες....
*Ο κ. Μιχάλης Γκλεζάκος είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικής.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
