Ψηφιακός Μετασχηματισμός και Αλυσίδες Αξίας εν μέσω πανδημίας

Γράφουν: Άγγελος Τσακανίκας, Πέτρος Δήμας

Η τρέχουσα πανδημία έχει ήδη αρχίσει να προκαλεί μια αλυσιδωτή αντίδραση στο παγκόσμιο οικονομικό εμπόριο, η οποία ξεκινά από τη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών και επεκτείνεται με ραγδαίους ρυθμούς στην οργάνωση της παραγωγής, στις εφοδιαστικές αλυσίδες και τα παγκόσμια δίκτυα υπηρεσιών, τις γνωστές και ως παγκόσμιες αλυσίδες αξίας (Global value chains). Αυτές οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας των μεγάλων κλαδικών οικοσυστημάτων αναδιατάσσονται, καθώς ιδιαίτερα οι βιομηχανικές επιχειρήσεις δείχνουν μία αξιοσημείωτη προσαρμοστικότητα στην εποχή της πανδημίας. Ενσωματώνουν ακόμα περισσότερο νέες τεχνολογίες και ψηφιοποιούν σημαντικά τμήματα της εσωτερικής τους λειτουργίας, της εξυπηρέτησης πελατών και της παράδοσης των προϊόντων / υπηρεσιών τους.

Η ταχύτητα απόκρισης των επιχειρήσεων στις νέες αυτές ανάγκες φαίνεται σαν να είναι απόρροια των ειδικών συνθηκών που διαμορφώνονται στο νέο οικονομικό περιβάλλον. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για μια διαδικασία που έχει τις ρίζες της στην αρχή της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης (Industry 4.0) και τις αλλαγές στον χάρτη του παγκοσμίου εμπορίου οι οποίες εμφανίστηκαν ήδη από την προηγούμενη δεκαετία.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 2000, το παγκόσμιο εμπόριο γνώρισε την καθιέρωση και την ανάπτυξη των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας, καθώς επιχειρήσεις από όλο τον κόσμο δημιουργούσαν συνεργατικά δίκτυα για την παραγωγή αγαθών/υπηρεσιών στο πλαίσιο μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.

Oι αποφάσεις σχετικά με την τοποθέτηση της παραγωγής βασίζονταν κατά κύριο λόγω στα χαμηλότερα εργασιακά κόστη και στις κατάλληλες συνθήκες (φορολογικά, υποδομές, φυσικοί πόροι κ.α.), με τις επιχειρήσεις να τοποθετούνται στα σχηματιζόμενα δίκτυα σε δραστηριότητες σύμφωνα με τα ανταγωνιστικά τους πλεονεκτήματα.

Χώρες με πολυάριθμο διαθέσιμο εργατικό δυναμικό αναλάμβαναν το μεταποιητικό κομμάτι (heavy manufacturing) της παραγωγής, ενώ χώρες με εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό και κατάλληλες ερευνητικές και τεχνολογικές υποδομές τοποθετούνταν σε προγενέστερα ή/και μεταγενέστερα σημεία της παραγωγικής αλυσίδας. Έτσι σταδιακά οι πρώτες μετατρέπονταν στα «μεγάλα εργοστάσια του κόσμου» που αναλάμβαναν τις μεταποιητικές δραστηριότητες εντάσεως εργασίας. Αντιθέτως, δραστηριότητες εντάσεως γνώσης όπως ο σχεδιασμός προϊόντος, η έρευνα και ανάπτυξη, το marketing και το branding (ή αλλιώς οι λεγόμενες upstream και downstream δραστηριότητες) οι οποίες κεφαλοποιούν τα οφέλη των άυλων περιουσιακών στοιχείων, εξακολουθούσαν να παραμένουν στον αναπτυγμένο κόσμο, στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α.

Το φαινόμενο αυτό όμως ξεκίνησε να εξασθενεί στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, καθώς σημαντικοί σύνδεσμοι του παγκόσμιου δικτύου – όπως για παράδειγμα η Κίνα, η Κορέα και οι υπόλοιπες χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας– προχώρησαν σε κάθετη ολοκλήρωση των δραστηριοτήτων τους και σε ορισμένες περιπτώσεις στην «μεταπήδησή» τους σε διαφορετικές δραστηριότητες, οι οποίες και θα τους επέτρεπαν να εξασφαλίσουν μεγαλύτερα κέρδη. Οι περισσότερες πολυεθνικές εταιρείες καταστρώνουν τις στρατηγικές τους με σκοπό να ελέγχουν τα άυλα περιουσιακά στοιχεία που σχετίζονται με τις παραπάνω δραστηριότητες, εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο την κυρίαρχη θέση τους στην αγορά.

Αναγνωρίζοντας τα οφέλη της «μεταπήδησης» σε αυτές τις δραστηριότητες, οι οικονομίες της Νοτιοανατολικής Ασίας ανασυγκρότησαν τις παραγωγικές τους αλυσίδες προσδίδοντας έναν περισσότερο τοπικό χαρακτήρα αναφορικά με το τρίπτυχο σχεδιασμός-υλοποίηση/παραγωγή-κατανάλωση. Αυτό τους επέτρεψε να αναπτυχθούν εμπορικά και να επανέλθουν στον παγκόσμιο προσκήνιο καταλαμβάνοντας διαφορετικές θέσεις στο downstream ή στο upstream κομμάτι, ώστε να απολαμβάνουν μεγαλύτερα οφέλη σε σχέση με παλιότερα.

Η 4^η Βιομηχανική Επανάσταση διευκόλυνε τη μετάβαση προς τις δραστηριότητες εντάσεως γνώσης, επηρεάζοντας όλες τις δραστηριότητες κατά μήκος της αλυσίδας αξίας και συμβάλλοντας στην τεχνολογική εξέλιξη και ψηφιοποίηση ακόμα και παραδοσιακών κλάδων της μεταποίησης. Επομένως, η διάχυση και η διαχείριση της καινοτομίας και της γνώσης κατά μήκος της αλυσίδας έχουν αποκτήσει κομβικό ρόλο και επιχειρήσεις που βρίσκονται σε θέση να ελέγχουν τα άυλα περιουσιακά στοιχεία, αποκτούν τελικά κυρίαρχη θέση στις αγορές.

Από αυτές τις εξελίξεις φαίνονται να ευνοούνται οι χώρες με εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, ισχυρές καινοτομικές, ερευνητικές και τεχνολογικές δυνατότητες και υποδομές αλλά και νομοθετικό πλαίσιο που προστατεύει τη διανοητική ιδιοκτησία. Έτσι στην Κίνα, αναπτύσσονται πλέον τοπικά δίκτυα μέσω των οποίων ελέγχονται όλες οι δραστηριότητες κατά μήκος της αλυσίδας αξίας, μεγιστοποιώντας τα οφέλη τους από τη διάχυση γνώσης και καινοτομίας και ταυτόχρονα στερώντας από τις δυτικές οικονομίες τα «εργοστάσιά» τους. Τα άμεσα αποτελέσματα της τοπικής στρατηγικής της Κίνας είναι εμφανή στη σταδιακή αναρρίχηση και καθιέρωσή της σε ηγετική θέση ανάμεσα στις εμπορικές υπερδυνάμεις του κόσμου. Το παράδειγμά της φαίνεται να ακολουθούν και άλλες αναπτυσσόμενες οικονομίες (emerging economies) όπως η Ινδία, η Κορέα και η Βραζιλία.

Η πανδημία ήρθε να επισπεύσει ακόμα περισσότερο αυτή τη διαδικασία, ενεργοποιώντας όμως πλέον όλες τις οικονομίες του κόσμου (ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες) προς την ψηφιοποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων τους ώστε να αντεπεξέλθουν στις καινούργιες συνθήκες που διαμορφώνονται. Οι νέες εξελίξεις φέρνουν ραγδαίες αλλαγές στη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών, δημιουργώντας τοπικά μοτίβα ζήτησης τα οποία σε συνδυασμό με τα διάφορα προβλήματα που δημιουργούνται στο παραδοσιακό εμπόριο, επιφέρουν σοβαρότατα πλήγματα στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες και δίκτυα υπηρεσιών.

Ένας πλήρης ψηφιακός μετασχηματισμός των δραστηριοτήτων της αλυσίδας αξίας μιας επιχείρησης θα μπορούσε να αποφέρει σημαντικά κέρδη τόσο σε όρους παραγωγικότητας, όσο και σε όρους ευελιξίας, ποιότητας και εξυπηρέτησης των αναγκών των καταναλωτών. Αναγνωρίζοντας τις νέες τάσεις που δημιουργούνται και στοχεύοντας την δημιουργία νέων οργανωσιακών και λειτουργικών δομών, οι επιχειρήσεις αναμένεται να επανασχεδιάσουν τις λειτουργικές και εφοδιαστικές τους αλυσίδες με σκοπό τη διαμόρφωση περισσότερο εξειδικευμένων στρατηγικών που θα τις προστατεύσουν από ανάλογου βεληνεκούς μελλοντικά σοκ.

Αναπόφευκτα λοιπόν τα νέα δίκτυα παραγωγής που θα σχηματιστούν θα έχουν περισσότερο τοπικό χαρακτήρα και θα μπορούν να ανταποκριθούν σε εξειδικευμένες καταναλωτικές ανάγκες, ενώ ταυτόχρονα θα χαρακτηρίζονται από υψηλή ευελιξία και προσαρμοστικότητα σε μελλοντικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία.

Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργούνται ευκαιρίες για τις ελληνικές βιομηχανίες να διεκδικήσουν μερίδιο από αυτήν την αναδιάταξη της παγκόσμιας παραγωγής, κεφαλοποιώντας βασικά πλεονεκτήματα τους όπως το υψηλής εξειδίκευσης εργατικό δυναμικό, η τεχνογνωσία και η υψηλή ποιότητα των προϊόντων τους. Προκειμένου να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, θα πρέπει όμως να προσανατολίσουν τις επενδυτικές τους στρατηγικές και την αναδιοργάνωση της παραγωγής τους προς την υιοθέτηση δραστηριοτήτων εντάσεως γνώσης, που θα τους εξασφαλίσουν αναβαθμισμένη θέση στις αλυσίδες αξίας που συμμετέχουν.

Επιπλέον, η επιτάχυνση της διαδικασίας ψηφιοποίησης των δραστηριοτήτων τους θα μπορέσει να τους προσφέρει αυτοδυναμία και ευελιξία, ελαχιστοποιώντας διάφορα λειτουργικά και παραγωγικά κόστη και δημιουργώντας μια ασπίδα προστασίας από μελλοντικές απειλές και απρόβλεπτες μεταβολές στις παγκόσμιες αγορές.

Ο κ. Άγγελος Τσακανίκας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ και Διευθυντής Εργαστηρίου Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας (ΕΒΕΟ). Ο κ. Πέτρος Δήμας, MSc Εφαρμοσμένα Οικονομικά και Χρηματοοικονομική Ανάλυση, είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ ΕΒΕΟ.