Σε μια δύσκολη συζήτηση για την ενεργειακή κρίση, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έδωσαν χθες μια τυπική, ευρωπαϊκή πολιτική απάντηση: μετέθεσαν τις αποφάσεις αργότερα, δίνοντας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή εντολή να εξετάσει όλες τις επιμέρους προτάσεις που έχουν κατατεθεί από τα κράτη μέλη, ακόμη και τις πιο ρηξικέλευθες, όπως η επιβολή πλαφόν στις χρηματιστηριακές τιμές του φυσικού αερίου, χωρίς όμως να προεξοφλούν ότι κάποια από αυτές θα εγκριθεί στην επόμενη, έκτακτη σύνοδο για την ενέργεια, που αναμένεται να συγκληθεί τον Ιούνιο.
Ουσιαστικά, οι Ευρωπαίοι ηγέτες, αφήνοντας για αργότερα τις πιο δύσκολες αποφάσεις, δεν επιτρέπουν να χρησιμοποιηθούν βραχυπρόθεσμα «βαριά όπλα» παρέμβασης στις αγορές φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού για να αντιμετωπισθούν οι συνέπειες της ενεργειακής κρίσης. Μόνο η Ισπανία και η Πορτογαλία, που έχουν την ιδιαιτερότητα να παίρνουν πολύ μεγάλα ποσοστά της παραγωγής ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές, ενώ αυτή η ενέργεια τιμολογείται με βάση τις πολύ υψηλότερες τιμές της παραγωγής από φυσικό αέριο, εξασφάλισαν μια άδεια να παρέμβουν στις τιμές χονδρικής του ρεύματος, ώστε να μειωθούν οι λογαριασμοί για τους καταναλωτές. Οι υπόλοιπες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, έχουν να επιλέξουν μέτρα από τη γνωστή ευρωπαϊκή εργαλειοθήκη, δηλαδή παροχή επιδοτήσεων σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, φορολόγηση υπερκερδών των παρόχων κ.α.
Ουσιαστικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση ακολουθεί μια πολιτική «περιμένουμε και βλέπουμε», με τους ηγέτες των βόρειων χωρών, που δεν επιθυμούν μεγάλες παρεμβάσεις στη λειτουργία των αγορών φυσικού αερίου και ρεύματος, να ελπίζουν, πιθανότατα, ότι μέχρι να φθάσει ο Ιούνιος θα έχει τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία και θα υπάρχει κάποια εξομάλυνση στις συνθήκες των αγορών, ώστε να μην χρειασθεί να ληφθούν τα πιο δραστικά μέτρα παρέμβασης.
Οι δύο αντιλήψεις που συγκρούονται
Στην Ευρώπη συγκρούονται δύο διαφορετικές αντιλήψεις για τις ενεργειακές αγορές:
- Οι νότιοι, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, πιστεύουν ότι υπάρχουν μεγάλες στρεβλώσεις στις αγορές φυσικού αερίου και ρεύματος, που πρέπει να αντιμετωπισθούν με δραστικές παρεμβάσεις, όπως η επιβολή πλαφόν και η αποσύνδεση της τιμής του ρεύματος από το φυσικό αέριο.
- Οι βόρειοι, με πρώτες τη Γερμανία και την Ολλανδία, πιστεύουν ότι οι δύο αγορές γενικά λειτουργούν με τρόπο που εξυπηρετεί τις ευρωπαϊκές οικονομίες και θα πρέπει να αποφευχθούν παρεμβάσεις στα μοντέλα λειτουργίας τους. Αντ’ αυτού, προτείνουν ισχυρές παρεμβάσεις στήριξης από τα κράτη των καταναλωτών και των νοικοκυριών όσο διαρκεί η κρίση, οι οποίες βέβαια είναι πολύ ευκολότερο να γίνουν από χώρες με μεγάλη δημοσιονομική ισχύ, όπως οι βόρειες, ενώ «ζορίζουν» πολύ τις ασθενέστερες χώρες του Νότου.
Οι δύο παρεμβάσεις που προτείνουν οι νότιες χώρες βρίσκουν μπροστά τους ισχυρά αντεπιχειρήματα από τις χώρες του Βορρά:
- Για τη χρηματιστηριακή αγορά του φυσικού αερίου, υποστηρίζεται από τον Νότο ότι έχει υποστεί μεγάλη στρέβλωση από κερδοσκοπικές πρακτικές και θα πρέπει να επιβληθούν ανώτατα όρια (πλαφόν) στις τιμές, ώστε τα χρηματιστηριακά παιχνίδια να μην καταλήγουν να επηρεάζουν δυσανάλογα την τιμή του αερίου και, κατ’ επέκταση, τη χονδρική τιμή του ρεύματος. Όμως, ο αντίλογος του Βορρά λέει ότι, εάν επιβληθεί κάποιο πλαφόν είναι πιθανό να δημιουργηθούν προβλήματα στον εφοδιασμό της αγοράς, ακριβώς τη στιγμή που υπάρχει το πρόβλημα με τη Ρωσία. Για παράδειγμα, λένε, αν μειωθεί η χρηματιστηριακή τιμή στην Ολλανδία, που δίνει τη βάση των τιμών για την Ευρώπη, μπορεί να γίνει ασύμφορη η αποστολή φορτίων LNG στην ευρωπαϊκή αγορά και αυτά να στραφούν προς τις αγορές της Ασίας, αφήνοντας κενά στον εφοδιασμό.
- Σε σχέση με την αποσύνδεση της τιμής του ρεύματος από την τιμή του φυσικού αερίου, οι νότιοι λένε ότι είναι παράλογο να υπολογίζονται, τελικά, οι λογαριασμοί του ρεύματος με βάση τις πολύ ακριβότερες τιμές του φυσικού αερίου, όταν στο μείγμα όλων των χώρων υπάρχουν και πολύ φθηνότερες τιμές, από την παραγωγή με ΑΠΕ, υδροηλεκτρικά ή και πυρηνικά. Αυτό φαίνεται λογικό, όμως οι βόρειοι αντιτείνουν ότι αν αλλάξει ο τρόπος υπολογισμού των τιμών χονδρικής για να μειωθούν, αντανακλώντας το μέσο κόστος παραγωγής, αυτό θα αντιστρατεύεται την πράσινη μετάβαση της Ευρώπης. Τούτο διότι ένα βασικό κίνητρο για μεγάλες επενδύσεις στις ΑΠΕ είναι η σημαντική διαφορά του κόστους παραγωγής ρεύματος από τις ΑΠΕ με την τιμή χονδρικής, που υπολογίζεται με βάση την παραγωγή από φυσικό αέριο. Έτσι, θα πρέπει να αλλάξουν όλοι οι υπολογισμοί για τις επενδύσεις στις ΑΠΕ που σχεδιάζονται και να θιγούν όσοι ήδη έχουν σε λειτουργία μονάδες ΑΠΕ, κάτι που θα επιβραδύνει τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η αξιολόγηση όλων των προτάσεων θα γίνει από την Κομισιόν κατόπιν διαλόγου με όλους τους ενδιαφερόμενους του ιδιωτικού τομέα και οι προτάσεις δεν θα αξιολογηθούν εν λευκώ, αλλά με βάση αυστηρές προϋποθέσεις που πέρασαν στο ανακοινωθέν του Συμβουλίου με επιμονή των χωρών του Βορρά. Ειδικότερα, αναφέρεται ότι θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι: «τα μέτρα μειώνουν τις τιμές της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας άμεσης παράδοσης για τις εταιρείες και τους καταναλωτές και δεν επηρεάζουν τους όρους των συναλλαγών σε βαθμό που αντίκειται προς το κοινό συμφέρον. Κατά την αξιολόγηση αυτή, θα ληφθούν υπόψη η προσωρινή φύση των μέτρων και το επίπεδο της διασυνδεσιμότητας ηλεκτρικής ενέργειας με την ενιαία αγορά ηλεκτρικής ενέργειας».
Η εξάρτηση από εισαγόμενα καύσιμα: Σε δεινή θέση η Ελλάδα
Αξίζει να σημειωθεί ότι η συζήτηση για την ενέργεια στην Ευρώπη γίνεται από πολύ διαφορετική βάση για τα κράτη, σε σχέση με την εξάρτησή τους από εισαγόμενα καύσιμα.
Από αυτή την άποψη, η Ελλάδα βρίσκεται ίσως στη δυσμενέστερη θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, καθώς έχει αυξηθεί πολύ την τελευταία 20ετία η εξάρτηση της χώρας από εισαγόμενα καύσιμα (κυρίως φυσικό αέριο), λόγω της μείωσης της χρήσης του λιγνίτη. Όπως φαίνεται στο γράφημα (πηγή: www.visualcapitalist.com) μεταξύ 2000 και 2020 η εξάρτηση της Ελλάδας αυξήθηκε από το 69,1% στο 81,4% και είναι από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη, ενώ στις περισσότερες χώρες μειώθηκε.
Μητσοτάκης: Έχουμε ρητή αναφορά στο πλαφόν
Αποτιμώντας τις ευρωπαϊκές αποφάσεις, ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης τόνισε χθες τη σημασία του γεγονότος ότι στο ανακοινωθέν του Συμβουλίου γίνεται ρητή αναφορά στο πλαφόν στις τιμές του φυσικού αερίου. Ειδικότερα, ο πρωθυπουργός ανέφερε τα ακόλουθα, σχετικά με το σκέλος των αποφάσεων που αφορά την ενέργεια:
- Για τα ζητήματα της ενέργειας -όπως σας είπα- είχαμε μία αρκετά δύσκολη συζήτηση σήμερα. Προσήλθαμε σε αυτό το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο χωρίς να υπάρχει ακόμα κοινός τόπος για τον τρόπο με τον οποίον, ευρωπαϊκά, πρέπει να αντιδράσουμε σε αυτό το φαινόμενο της έκρηξης των τιμών του φυσικού αερίου. Αλλά καταφέραμε και πετύχαμε, μετά από πολλή επιμονή, να συμπεριληφθεί στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου μία ρητή αναφορά στα πλαφόν των τιμών του φυσικού αερίου, ανάμεσα στις άλλες επιλογές που καλούμε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει, προκειμένου να συμπιέσουμε τις τιμές του φυσικού αερίου. Και, νομίζω, ότι υπάρχει και μια πολύ καλύτερη κατανόηση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αλλά και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για το πώς δουλεύει η χονδρεμπορική αγορά φυσικού αερίου, για το πώς έχει γίνει αντικείμενο κερδοσκοπίας και για το πώς η αγορά αυτή ουσιαστικά δεν αντανακλά πια τις πραγματικές δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης. Έχουμε ζητήσει από την Πρόεδρο της Επιτροπής να συνομιλήσει με όλους τους σημαντικούς «παίκτες» της αγοράς και να προτείνει λύσεις, παρεμβάσεις, μέσα στις οποίες επιλογές είναι και η επιλογή ενός πλαφόν στη χονδρεμπορική αγορά του φυσικού αερίου, το συντομότερο δυνατόν.
- Είναι μία πρόοδος σε σχέση με το σημείο από το οποίο ξεκινήσαμε και θεωρώ, επίσης, πολύ θετικό ότι πολλοί φορείς της αγοράς, με πιο σημαντικό, ίσως, την Ένωση των Ηλεκτροπαραγωγών της Ευρώπης, έχουν με επίσημες ανακοινώσεις τους ταχθεί υπέρ αυτής της λύσης. Νομίζω αυτό είναι κάτι το οποίο θα πρέπει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να το λάβει υπόψη της στις συζητήσεις και στις διαβουλεύσεις που θα κάνει.
- Ταυτόχρονα, παραμένει ανοιχτό το άλλο σύνθετο ζήτημα: του τρόπου με τον οποίο η τιμή του φυσικού αερίου επηρεάζει την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας. Και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δεσμευθεί ότι, μέχρι τον Μάιο, θα καταθέσει προτάσεις για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη και για το πώς θα διορθωθεί αυτή η στρέβλωση: μια πανάκριβη, οριακή τιμή φυσικού αερίου να καθορίζει ουσιαστικά την τιμή ηλεκτρικής ενέργειας, ασχέτως αν αυτή παράγεται από πολύ πιο φθηνές πηγές, όπως από υδροηλεκτρικά, από Aνανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Είναι και αυτή μία σημαντική πρωτοβουλία. Όταν σχεδιάστηκε η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας κανείς δεν φανταζόταν ότι οι τιμές του φυσικού αερίου θα ήταν εκεί που βρίσκονται σήμερα. Είναι ξεκάθαρο ότι η αγορά αυτή σχεδιάστηκε έχοντας υπόψη της ομαλούς καιρούς και όχι πολεμικές συνθήκες. Και γι’ αυτό και εκεί θα πρέπει να γίνουν παρεμβάσεις.
- Τέλος, με μεγάλη χαρά ακούσαμε τις ανακοινώσεις της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι πια η Ευρώπη, σε επίπεδο Επιτροπής, θα μπορεί να συζητά με μεγάλους προμηθευτές φυσικού αερίου, εν προκειμένω με τις ΗΠΑ, για μακροχρόνιες αγορές υγροποιημένου φυσικού αερίου.
- Είναι πάρα πολύ σημαντικό να μπορούμε να κάνουμε αυτές τις αγορές σε ευρωπαϊκό και όχι σε εθνικό επίπεδο. Έχουμε πολύ μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ ως Ευρώπη σε σχέση με κάθε κράτος-μέλος μεμονωμένα, αν σκεφτείτε μόνο ότι το 75% του φυσικού αερίου που διακινείται παγκοσμίως μέσω αγωγών κατευθύνεται από τη Ρωσία στην Ευρώπη, αυτό καταλαβαίνετε πόση δύναμη μας δίνει στη διαπραγμάτευση με τους προμηθευτές φυσικού αερίου.
- Ένα πολύ σημαντικό, λοιπόν, πρώτο βήμα το οποίο η Ελλάδα στήριξε από την πρώτη στιγμή, μία συζήτηση η οποία θα ωριμάσει και μία συζήτηση η οποία βέβαια μας φέρνει στο μυαλό μία αντίστοιχη πρωτοβουλία που πήρε η Ευρωπαϊκή Ένωση στο ζήτημα των εμβολίων, όπου εκχωρήσαμε τη δυνατότητα να αγοράζουμε εμβόλια ως κράτη-μέλη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία πέτυχε και περισσότερες ποσότητες και καλύτερη τιμή. Το ίδιο πιστεύω ότι μπορεί να γίνει και στα ζητήματα του φυσικού αερίου.
Τι λέει το ανακοινωθέν του Συμβουλίου για την ενέργεια
Το σκέλος στο κοινό ανακοινωθέν των ηγετών που αφορά τα θέματα της ενέργειας αναφέρει τα εξής:
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα απεξαρτηθεί σταδιακά από τις εισαγωγές ρωσικού αερίου, πετρελαίου και άνθρακα το συντομότερο δυνατόν, όπως ορίζεται στη διακήρυξη των Βερσαλλιών. Ως εκ τούτου, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προσβλέπει στο ολοκληρωμένο και φιλόδοξο σχέδιο που θα εκπονηθεί σε στενό συντονισμό με τα κράτη μέλη και θα υποβληθεί από την Επιτροπή για τον σκοπό αυτόν έως τα τέλη Μαΐου του 2022. Θα ληφθούν υπόψη οι εθνικές περιστάσεις και το ενεργειακό μείγμα των κρατών μελών.
Οι σταθερά υψηλές τιμές της ενέργειας έχουν όλο και πιο αρνητικό αντίκτυπο στους πολίτες και στις επιχειρήσεις, ο οποίος επιδεινώνεται περαιτέρω από την στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συζήτησε τρόπους για την περαιτέρω ανακούφιση των πλέον ευάλωτων καταναλωτών και για τη στήριξη των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο:
α) καλεί τα κράτη μέλη και την Επιτροπή να συνεχίσουν να αξιοποιούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την εργαλειοθήκη, συμπεριλαμβανομένου του νέου, προσωρινού πλαισίου κρατικών ενισχύσεων για την κρίση ως χρονικά περιορισμένης απόκλισης από την τρέχουσα κατάσταση. Όπως προτείνει η Επιτροπή, η προσωρινή φορολόγηση των απροσδόκητων κερδών ή οι σχετικές κανονιστικές παρεμβάσεις μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμη πηγή εθνικής χρηματοδότησης·
β) αναθέτει στο Συμβούλιο και στην Επιτροπή, επειγόντως, να απευθυνθούν οι ενδιαφερόμενοι φορείς του ενεργειακού τομέα και να συζητήσουν αν και πώς οι βραχυπρόθεσμες επιλογές που παρουσίασε η Επιτροπή [παροχή άμεσης στήριξης στους καταναλωτές μέσω κουπονιών, φορολογικών εκπτώσεων ή μέσω της χρήσης ενός «μοντέλου φορέων συγκέντρωσης / μεμονωμένου αγοραστή», κρατικές ενισχύσεις, φορολογία (ειδικοί φόροι κατανάλωσης και ΦΠΑ), ανώτατα όρια τιμών, κανονιστικά μέτρα όπως συμβάσεις επί διαφοράς] θα συμβάλουν στη μείωση της τιμής του αερίου και στην αντιμετώπιση των αλυσιδωτών επιπτώσεών της στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές περιστάσεις·
γ) καλεί την Επιτροπή να υποβάλει προτάσεις για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το πρόβλημα των υπερβολικά υψηλών τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας, διαφυλάσσοντας παράλληλα την ακεραιότητα της ενιαίας αγοράς, διατηρώντας τις πρωτοβουλίες για την πράσινη μετάβαση, διαφυλάσσοντας την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού και αποφεύγοντας τυχόν δυσανάλογο δημοσιονομικό κόστος.
Στο σημερινό πλαίσιο των πολύ υψηλών τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας, η Επιτροπή είναι έτοιμη να αξιολογήσει επειγόντως κατά πόσον είναι συμβατά με τις διατάξεις των Συνθηκών και του κανονισμού 2019/943 τα προσωρινά μέτρα έκτακτης ανάγκης στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας που θα κοινοποιήσουν τα κράτη μέλη, μεταξύ άλλων για να περιοριστούν οι επιπτώσεις των τιμών των ορυκτών καυσίμων στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Κατά την αξιολόγηση της εν λόγω συμβατότητας, η Επιτροπή θα εξασφαλίσει επίσης, στο πλαίσιο ταχείας διαδικασίας, ότι πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις:
τα μέτρα μειώνουν τις τιμές της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας άμεσης παράδοσης για τις εταιρείες και τους καταναλωτές και δεν επηρεάζουν τους όρους των συναλλαγών σε βαθμό που αντίκειται προς το κοινό συμφέρον. Κατά την αξιολόγηση αυτή, θα ληφθούν υπόψη η προσωρινή φύση των μέτρων και το επίπεδο της διασυνδεσιμότητας ηλεκτρικής ενέργειας με την ενιαία αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επανεξέτασε την ετοιμότητα της ΕΕ για το άμεσο μέλλον και ανέθεσε στο Συμβούλιο να εξετάσει τις προτάσεις της Επιτροπής σχετικά με την πολιτική της ΕΕ για την αποθήκευση αερίου, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη και συνεκτιμώντας τα συμφέροντα των κρατών μελών με σημαντική ικανότητα αποθήκευσης, προκειμένου να εξασφαλιστεί δίκαιη ισορροπία. Η επαναπλήρωση των δεξαμενών αποθήκευσης αερίου σε ολόκληρη την Ένωση θα πρέπει να ξεκινήσει το συντομότερο δυνατόν, λαμβανομένων πλήρως υπόψη των εθνικών μέτρων ετοιμότητας.
Ενόψει του επόμενου χειμώνα, τα κράτη μέλη και η Επιτροπή θα προβούν επειγόντως σε:
α) θέσπιση των αναγκαίων μηχανισμών αλληλεγγύης και αντιστάθμισης·
β) συνεργασία για την οικειοθελή από κοινού αγορά αερίου, υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) και υδρογόνου, με τη βέλτιστη δυνατή αξιοποίηση του συλλογικού εκτοπίσματος που έχουν η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της σε πολιτικό επίπεδο και στις αγορές για τη μείωση των τιμών κατά τις διαπραγματεύσεις. Η πλατφόρμα από κοινού αγοράς θα είναι επίσης ανοικτή για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και τους τρεις συνδεδεμένους εταίρους της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης·
γ) ολοκλήρωση και βελτίωση των διασυνδέσεων αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, συμπεριλαμβανομένου του πλήρους συγχρονισμού των ενεργειακών δικτύων·
δ) εργασίες για τη διαφύλαξη της ασφάλειας του εφοδιασμού σε όλα τα κράτη μέλη.
Η ενεργειακή ασφάλεια και η κλιματική ουδετερότητα μπορούν να επιτευχθούν μόνο εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται σε μια ισχυρή και πλήρως διασυνδεδεμένη εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και σε μια εύρυθμα λειτουργούσα αγορά ανθρακούχων εκπομπών. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συζήτησε τρόπους προώθησης των εργασιών σχετικά με την παρακολούθηση και τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας τους. Καλεί την Επιτροπή να αναλάβει όλες τις αναγκαίες πρωτοβουλίες έως τον Μάιο του 2022, συνεκτιμώντας επίσης τις τελικές εκθέσεις του ACER και της ESMA.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνεχίσει να συντονίζει τη δράση της με τους διεθνείς εταίρους, με στόχο να εξασφαλιστεί επαρκής εφοδιασμός και να συγκρατηθεί η αύξηση των τιμών της ενέργειας.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
