Πρόστιμα - μαμούθ με νέα ρύθμιση σε θυγατρικές πολυεθνικών ομίλων

Αντιμέτωπες με τεράστια πρόστιμα από την Επιτροπή Ανταγωνισμού θα βρεθούν οι θυγατρικές πολυεθνικών ομίλων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, εάν εγκριθεί από τη Βουλή προτεινόμενη διάταξη του νομοσχεδίου του υπουργείου Ανάπτυξης που έχει τεθεί σε ολιγοήμερη διαβούλευση και προβλέπει ότι τα πρόστιμα έως 10% του τζίρου για παραβάσεις του δικαίου για τον ανταγωνισμό θα τιμωρούνται πλέον όχι με βάση τον κύκλο εργασιών στη χώρα μας, αλλά βάσει του παγκόσμιου τζίρου του ομίλου στον οποίο ανήκει η θυγατρική.

Πρόκειται για μια αλλαγή στο νόμο για τον ανταγωνισμό με προσθήκη μίας μόνο λέξης («παγκόσμιος»), η οποία δημιουργεί τεράστιες δυνητικές διαφορές στα πρόστιμα που μπορεί να επιβληθούν όταν μια θυγατρική πολυεθνικού ομίλου τιμωρείται για παράβαση οριζόντιας σύμπραξης (καρτέλ) ή για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης στην ελληνική αγορά, δηλαδή για τα δύο βασικά αδικήματα του εθνικού και κοινοτικού δικαίου για τον ανταγωνισμό.

Σήμερα, ο νόμος ορίζει ότι «σε περίπτωση ομίλου εταιρειών, για τον υπολογισμό του προστίμου, λαμβάνεται υπόψη ο  συνολικός κύκλος εργασιών του ομίλου». Με βάση αυτή τη ρύθμιση, η Επιτροπή Ανταγωνισμού, σε όσες περιπτώσεις έχει επιβάλει κυρώσεις σε θυγατρικές πολυεθνικών, έχει χρησιμοποιήσει ως βάση υπολογισμού τον ενοποιημένο κύκλο εργασιών στην ελληνική αγορά.

Η νέα προτεινόμενη διάταξη, όμως, αναφέρει ότι: «Σε περίπτωση ομίλου εταιρειών, για τον υπολογισμό του προστίμου, λαμβάνεται υπόψη ο συνολικός παγκόσμιος κύκλος εργασιών του ομίλου». Εξηγείται περαιτέρω ότι: «Σε περίπτωση ομίλου εταιρειών, για τον υπολογισμό του προστίμου, λαμβάνεται υπόψη ο συνολικός παγκόσμιος κύκλος εργασιών του ομίλου». Αυτό σημαίνει ότι για μια παράβαση θυγατρικής στην Ελλάδα η βάση υπολογισμού του προστίμου «ψηλώνει» συνταρακτικά, αφού θα λαμβάνονται υπόψη οι ενοποιημένες πωλήσεις σε όλο τον κόσμο.

Δύο παραδείγματα που σκιαγραφούν την τεράστια διαφορά ανάμεσα στην πρακτική εφαρμογή των δύο διαφορετικών διατάξεων είναι τα εξής:

• Στην ελληνική θυγατρική του ομίλου Nestle επιβλήθηκε από την Επιτροπή Ανταγωνισμού πρόστιμο 29 εκατ. ευρώ για υπόθεση κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης στην αγορά του καφέ. Αν επιβαλλόταν πρόστιμο με βάση τον παγκόσμιο κύκλο εργασιών του ομίλου, που ήταν περίπου 78 δισ. ευρώ το 2020, και το πρόστιμο αντιστοιχούσε στο 1% αυτού του κύκλου εργασιών (ανώτατο όριο είναι το 10%), τότε το πρόστιμο θα ανερχόταν στο ποσό των 780 εκατ. ευρώ.
• Στην Αθηναϊκή Ζυθοποιία, θυγατρική του ομίλου Heineken στην Ελλάδα, επιβλήθηκε πρόστιμο (μετά τη μείωση από το Διοικητικό Εφετείο), ύψους 26,7 εκατ. ευρώ για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης στην ελληνική αγορά της μπύρας. Αν υπολογιζόταν ένα πρόστιμο με βάση τον παγκόσμιο τζίρο της Heineken, ο οποίος ανήλθε το 2020 σε περίπου 24 δισ. ευρώ και με συντελεστή 1%, τότε θα μπορούσε να επιβληθεί πρόστιμο 240 εκατ. ευρώ για τις ίδιες παραβάσεις.

Αρκετές είναι οι θυγατρικές πολυεθνικών στις οποίες έχουν επιβληθεί στην Ελλάδα κυρώσεις από την Επιτροπή Ανταγωνισμού, κυρίως για περιπτώσεις κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης (Nestle, Heineken, Unilever, GLAXOSMITHKLINE). Για υπόθεση οριζόντιας σύμπραξης (καρτέλ) στα καύσιμα τιμωρήθηκαν οι κολοσσοί BP και Shell, που αποσύρθηκαν στη συνέχεια από την ελληνική αγορά, πουλώντας τις δραστηριότητές τους στο εμπόριο καυσίμων σε ΕΛΠΕ και Motor Oil.

Νομικοί που ασχολούνται με το δίκαιο για τον ανταγωνισμό τονίζουν ότι η αλλαγή στον υπολογισμό των προστίμων έχει στόχο να θεραπεύσει ένα πρόβλημα που υπήρχε έως τώρα: τα πρόστιμα για αδικήματα ανταγωνισμού ήταν πολύ μικρά σε σχέση με τους παγκόσμιους τζίρους των πολυεθνικών ομίλων, με αποτέλεσμα να μη λαμβάνεται σοβαρά υπόψη η απειλή κυρώσεων και να αφήνονται «χαλαρές» οι διοικήσεις των θυγατρικών στην Ελλάδα από τις διοικήσεις στο εξωτερικό, όσον αφορά τις ενδεχόμενες παραβατικές συμπεριφορές, αφού πρώτη προτεραιότητα ήταν η μεγιστοποίηση των οικονομικών αποτελεσμάτων.

Εάν υπολογίζονται τα πρόστιμα με βάση τον παγκόσμιο τζίρο, οι διοικήσεις των μητρικών είναι πιθανό να δώσουν πολύ αυστηρές οδηγίες στις ελληνικές θυγατρικές για την αποφυγή παραβάσεων του νόμου για τον ανταγωνισμό, με συνέπεια να αποτρέπονται καλύτερα τα φαινόμενα παραβατικών συμπεριφορών.

Από την άλλη, όμως, η νέα προτεινόμενη διάταξη είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει σφοδρές αντιδράσεις, κυρίως στο παρασκήνιο, από πολυεθνικούς ομίλους με ισχυρή παρουσία στην ελληνική αγορά, οι οποίοι θα υποστηρίξουν ότι η αλλαγή στον τρόπο υπολογισμού θα οδηγήσει σε πρόστιμα υπερβολικά υψηλά και δυσανάλογα σε σχέση με όποια οφέλη μπορεί να έχει αποκομίσει μια εταιρεία από την παραβίαση της νομοθεσίας για τον ανταγωνισμό. Όπως εκτιμάται, αυτές οι αντιδράσεις δεν αποκλείεται να υποχρεώσουν τον εισηγητή του νόμου, υπουργό Ανάπτυξης, Αδ. Γεωργιάδη, να αποσύρει την επίμαχη, προτεινόμενη αλλαγή στο νόμο.

Τι προβλέπει το άρθρο 25Β του νομοσχεδίου

Το άρθρο 25Β του νομοσχεδίου για τον ανταγωνισμό, που καλύπτει το ζήτημα της επιβολής προστίμων από την Επιτροπή Ανταγωνισμού, αναφέρει ότι:

1. Το πρόστιμο των περ. δ’, ε’, στ’ και ζ΄ της παρ. 1 του άρθρου 25 πρέπει να είναι αποτελεσματικό, αναλογικό και αποτρεπτικό, μπορεί δε να φθάνει μέχρι ποσοστού δέκα τοις εκατό (10%) του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών της επιχείρησης κατά την προηγούμενη της έκδοσης της απόφασης χρήση. Σε περίπτωση ομίλου εταιρειών, για τον υπολογισμό του προστίμου, λαμβάνεται υπόψη ο συνολικός παγκόσμιος κύκλος εργασιών του ομίλου. Για τον καθορισμό του ύψους του προστίμου λαμβάνονται υπόψη η σοβαρότητα, η διάρκεια, η γεωγραφική έκταση της παράβασης, η διάρκεια και το είδος της συμμετοχής στην παράβαση της συγκεκριμένης επιχείρησης. Εφόσον είναι δυνατόν να υπολογιστεί το ύψος του οικονομικού οφέλους της επιχείρησης από την παράβαση, το ύψος του επιβαλλόμενου προστίμου δεν μπορεί να είναι μικρότερο από αυτό, ακόμα και αν υπερβαίνει το ποσοστό που ορίζεται στο πρώτο εδάφιο. Για τον σκοπό επιβολής του προστίμου, η έννοια της επιχείρησης καταλαμβάνει τις μητρικές εταιρείες, στο πλαίσιο ενιαίας οικονομικής οντότητας, τους μερικώς και ολικώς καθολικούς διαδόχους σε περίπτωση εταιρικών μετασχηματισμών και τους αποκτώντες την επιχείρηση μετά από την τέλεση της παράβασης, εφόσον ο παραβάτης αδυνατεί να καταβάλει το επιβληθέν πρόστιμο ή άλλη χρηματική ποινή κατά τον χρόνο της επιβολής τους.

2. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού μπορεί, με απόφασή της, να επιβάλει χρηματικές κυρώσεις ανά ημέρα μη συμμόρφωσης, η οποία καθορίζεται αναλογικά προς τον μέσο ημερήσιο συνολικό παγκόσμιο κύκλο εργασιών της επιχείρησης ή της ένωσης επιχειρήσεων κατά την προηγούμενη της έκδοσης της απόφασης οικονομική χρήση με ανώτατο όριο το 3% αυτού του κύκλου εργασιών και υπολογίζονται από την ημερομηνία που ορίζει η απόφαση της Επιτροπής.

3. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού συνεκτιμά ως ελαφρυντική περίσταση, κατά τον καθορισμό του ύψους του προστίμου, τυχόν αποζημιώσεις που έχουν καταβληθεί στους ζημιωθέντες από την εξετασθείσα αντιανταγωνιστική πρακτική, ή σε σημαντικό αριθμό αυτών, στο πλαίσιο συναινετικού διακανονισμού. Αν ο συναινετικός διακανονισμός εκκρεμεί, η Επιτροπή Ανταγωνισμού δύναται να αναστείλει την έκδοση της απόφασης περί επιβολής του προστίμου για χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο των τριών (3) μηνών.

4. Όταν η παράβαση που διέπραξε η ένωση επιχειρήσεων συνδέεται με τις δραστηριότητες των μελών της, το πρόστιμο μπορεί να ανέρχεται μέχρι ποσοστού δέκα τοις εκατό (10%) του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών των μελών αυτής κατά την προηγούμενη της έκδοσης της απόφασης χρήση. Αν επιβάλλεται πρόστιμο σε ένωση επιχειρήσεων, λαμβανομένου υπόψη του συνολικού κύκλου εργασιών των μελών της, και η ένωση δεν είναι αξιόχρεη, η ένωση είναι υποχρεωμένη να ζητήσει εισφορές από τα μέλη της, προκειμένου να καλύψει το ποσό του προστίμου. Εάν δεν δοθούν εισφορές μέσα στην προθεσμία που έχει ορισθεί, η Επιτροπή Ανταγωνισμού μπορεί να απαιτήσει την καταβολή του προστίμου απευθείας από καθεμία από τις επιχειρήσεις, οι εκπρόσωποι των οποίων ανήκαν στα εμπλεκόμενα όργανα λήψης αποφάσεων της ένωσης. Όταν η Επιτροπή Ανταγωνισμού έχει απαιτήσει πληρωμή σύμφωνα με το προηγούμενο εδάφιο, μπορεί, εφόσον είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση της ολοσχερούς πληρωμής του προστίμου, να απαιτήσει πληρωμή του υπολοίπου από οποιοδήποτε μέλος της ένωσης που είχε ενεργή δράση στην αγορά στην οποία συνέβη η παράβαση. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού δεν απαιτεί πληρωμή βάσει των προηγούμενων εδαφίων από επιχειρήσεις που αποδεικνύουν ότι δεν εφάρμοσαν την παράνομη απόφαση της ένωσης διότι είτε δεν είχαν αντιληφθεί την ύπαρξή της είτε αποστασιοποιήθηκαν ενεργά από αυτήν πριν αρχίσει η Επιτροπή Ανταγωνισμού να διερευνά την υπόθεση. Η οικονομική ευθύνη κάθε επιχείρησης όσον αφορά στην καταβολή του προστίμου δεν υπερβαίνει το δέκα τοις εκατό (10%) του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών κατά την προηγούμενη της έκδοσης της απόφασης οικονομική χρήση.

5. Υπεύθυνοι για την τήρηση των άρθρων 1, 2, 5 έως 10 και των παρ. 5 και 6 του άρθρου 11 του παρόντος, καθώς και των άρθρων 101 και 102 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι επί ατομικών  επιχειρήσεων οι επιχειρηματίες, επί αστικών και εμπορικών εταιρειών και κοινοπραξιών οι διαχειριστές τους και όλοι οι ομόρρυθμοι εταίροι, ειδικώς δε επί ανωνύμων εταιρειών τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου και τα αρμόδια για την υλοποίηση των σχετικών αποφάσεων πρόσωπα. Διορισμός άλλου υπευθύνου για την παράβαση των κανόνων  ανταγωνισμού απαγορεύεται. Επί αποφάσεων συλλογικών οργάνων της επιχείρησης που ελήφθησαν κατά πλειοψηφία ευθύνονται μόνον οι υπερψηφήσαντες. Τα παραπάνω φυσικά πρόσωπα ευθύνονται με την προσωπική τους περιουσία εις ολόκληρον με το οικείο νομικό πρόσωπο, για την καταβολή του ποσού. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού μπορεί να επιβάλει στα παραπάνω φυσικά πρόσωπα, μετά από προηγούμενη ακρόασή τους και αυτοτελές πρόστιμο από διακόσιες χιλιάδες (200.000) έως δύο εκατομμύρια (2.000.000) ευρώ εφόσον αποδεδειγμένα συμμετείχαν σε προπαρασκευαστικές πράξεις, στην οργάνωση ή τη διάπραξη της παράνομης συμπεριφοράς της επιχείρησης. Για την επιμέτρηση του προστίμου λαμβάνονται ιδιαιτέρως υπόψη η θέση τους στην επιχείρηση και ο βαθμός συμμετοχής τους στην παράνομη πράξη.