Τις σοβαρές στρεβλώσεις του ανταγωνισμού στην αγορά καυσίμων καταγράφει και πάλι η Επιτροπή Ανταγωνισμού, έχοντας ολοκληρώσει την πρώτη διεξοδική χαρτογράφησή της.
Το κείμενο που δημοσιοποίησε χθες η Επιτροπή και τέθηκε σε διαβούλευση, για να φθάσουμε στο τελικό στάδιο της νέας κανονιστικής παρέμβασής της στην αγορά καυσίμων, όπου θα διατυπώσει και τις τελικές της προτάσεις προς την κυβέρνηση για θεσμικές και ρυθμιστικές αλλαγές, περιλαμβάνει ένα εύρημα για τα διυλιστήρια της χώρας που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Η Επιτροπή εξέτασε πώς λειτούργησε η αγορά μετά από δύο σοκ: της πανδημίας και της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Από αυτή την έρευνα διαπίστωσε ότι τα διυλιστήρια αύξησαν τα περιθώριά τους (περιθώριo διύλισης - crack spread) ύστερα από κάθε σοκ και ανεξάρτητα από την πορεία των διεθνών τιμών του αργού πετρελαίου.
Όπως αναφέρει η Επιτροπή,
- Σε περιόδους ύπαρξης κάποιου σοκ στην παγκόσμια οικονομία, όπως αυτό αποτυπώνεται στην τιμή του αργού πετρελαίου, το περιθώριο διύλισης των ελληνικών διυλιστηρίων αυξάνεται. Πιο συγκεκριμένα, το περιθώριο διύλισης στην Ελλάδα αυξάνεται, είτε η τιμή του αργού πετρελαίου μειώνεται (ως αποτέλεσμα της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων - σοκ ζήτησης), είτε η τιμή του αργού πετρελαίου αυξάνεται (ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία - σοκ προσφοράς).
Το ίδιο διαπίστωσε η Επιτροπή και για τα περιθώρια (spread) στη λιανική. Όπως αναφέρει, «όσον αφορά το περιθώριο λιανικής (retailer spread), σημειώνεται σημαντική ανοδική τάση κατά την περίοδο Μαρτίου – Απριλίου 2020 (παρά τη σημαντική μείωση των τιμών λιανικής), καθώς οι τιμές λιανικής μειώνονται λιγότερο/πιο αργά σε σχέση με τις τιμές χονδρικής. Αντίστοιχα, μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία καταγράφεται ομοίως, σημαντική άνοδος των spread λιανικής και στα τρία υπό εξέταση προϊόντα, τουλάχιστον κατά τους πρώτους μήνες του 2022».
«Στις δύο εξεταζόμενες περιόδους σοκ», παρατηρεί η Επιτροπή, «τα πρατήρια στις περιπτώσεις μείωσης των τιμών της αμόλυβδης βενζίνης από τις εταιρείες εμπορίας, μείωσαν λιγότερο τις τιμές προς τον καταναλωτή, ενώ στις περιπτώσεις αύξησης των τιμών της βενζίνης από τις εταιρείες εμπορίας, αύξησαν περισσότερο τις τιμές προς τους καταναλωτές, μέχρι τουλάχιστον την περίοδο της αποκλιμάκωσης. Αντίστοιχα, τα διυλιστήρια σημείωσαν τη μεγαλύτερη μείωση της τιμής κατά το διάστημα των περιοριστικών μέτρων του κορωνοϊού, αλλά και τη μεγαλύτερη αύξηση της τιμής κατά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία».
Σχετικά με τα διυλιστήρια, η Επιτροπή περιγράφει την εικόνα μιας αγοράς όπου ο ανταγωνισμός ουσιαστικά δεν λειτουργεί, ούτε μεταξύ των δύο ομίλων, ούτε και από εισαγωγές:
- Στο στάδιο της διύλισης επικρατούν συνθήκες δυοπωλίου, με υψηλό βαθμό συγκέντρωσης. Οι καθοριστικοί παράγοντες διαμόρφωσης της τιμής για τις εγχώριες πωλήσεις κάθε προϊόντος (ιδίως τιμή Platts, φορολογία και λοιπές επιβαρύνσεις και ισοτιμία US$/ευρώ) είναι κοινοί για τις δύο εταιρείες. Τον πιο σημαντικό ρόλο φαίνεται να διαδραματίζει η τιμή του δείκτη Platts MED ανά προϊόν πετρελαίου.
- Από την ανάλυση των τιμών διύλισης προέκυψε ταύτιση (με οριακές διαφορές στις τιμές μεταξύ των δύο εταιρειών στο τέταρτο με πέμπτο δεκαδικό ψηφίο) και παράλληλη εξέλιξη των τιμών.
- Περαιτέρω, και στις δύο υπό εξέταση περιόδους, τα περιθώρια διύλισης αυξήθηκαν, παρόλο που μεταξύ των δύο υπό εξέταση περιόδων παρατηρούνται αντίθετες τάσεις στην κίνηση των τιμών αργού πετρελαίου και τελικών προϊόντων (βενζίνη και πετρέλαιο κίνησης).
- Παρά το αυξημένο περιθώριο διύλισης του πρώτου σοκ, οι εταιρείες διύλισης δεν εμφάνισαν λειτουργικά κέρδη στο σύνολο της χρήσης του 2020, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην περιορισμένη, λόγω της πανδημίας, ζήτηση και κατ’ επέκταση παραγωγή τελικών προϊόντων από τις εταιρείες διύλισης, σε σχέση με το υψηλό σταθερό κόστος παραγωγής τους.
- Αντίθετα, το αυξημένο περιθώριο διύλισης του δεύτερου σοκ οδήγησε σε σημαντικά λειτουργικά κέρδη στις εταιρείες διύλισης, καθώς συνοδεύτηκε από σχετικά αυξημένη ζήτηση (σε σχέση με τη χρήση του 2020) και κατ’ επέκταση παραγωγή από τις εταιρείες διύλισης και με διαχρονικές αυξήσεις στις τιμές.
- Στην ανάλυση αυτή συνεκτιμάται και η σχετική εξωστρέφεια των εταιρειών, καθώς πραγματοποιούν σημαντικό μέρος των πωλήσεών τους σε χώρες του εξωτερικού, εντούτοις προκύπτει, εν γένει, για τα εξεταζόμενα προϊόντα μεγαλύτερο ανά μονάδα έσοδο από εγχώριες πωλήσεις για την κάθε εταιρεία, σε σχέση με το αντίστοιχο μέσο έσοδο των εξαγωγών τους.
Η ταύτιση των τιμών πώλησης από τα δύο διυλιστήρια φαίνεται πολύ χαρακτηριστικά σε ένα από τα γραφήματα που περιλαμβάνει στο κείμενό της η Επιτροπή και παρουσιάζει τις τιμές πώλησης από τα δύο διυλιστήρια σε μία εταιρεία εμπορίας και τη μεταξύ τους διαφορά (που είναι πολύ κοντά στο μηδέν).
Τιμές πώλησης από τα δύο διυλιστήρια και η διαφορά τους
Όσον αφορά τις (ανύπαρκτες) εισαγωγές στην ελληνική αγορά, η Επιτροπή σημειώνει:
- Οι εισαγωγές δεν φαίνεται να ασκούν σημαντική ανταγωνιστική πίεση στις εταιρείες διύλισης. Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι η ανάγκη τήρησης αποθεμάτων ασφαλείας ενδέχεται να θέτει εμπόδια στις εισαγωγές για τις ανεξάρτητες εταιρείες εμπορίας. Οι εταιρείες ικανοποιούν τις ανάγκες τους μέσω συμβάσεων (συν)αποθήκευσης και εξυπηρέτησης, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να μειώνει την ένταση ανταγωνισμού μεταξύ τους ή δημιουργεί bottlenecks, ιδίως σε περιοχές της νησιωτικής χώρας.
- Οι εισαγωγές θα μπορούσαν να συνιστούν εναλλακτικές πηγές προμήθειας των εταιρειών εμπορίας, ασκώντας ανταγωνιστική πίεση στις εταιρείες διύλισης. Η μη ύπαρξη εισαγωγών σε συνδυασμό με τους περιορισμούς που τίθενται στους αποθηκευτικούς χώρους και το αυξημένο κόστος τήρησης αποθεμάτων, συνιστούν εμπόδια εισόδου/επέκτασης που περιορίζουν τον αποτελεσματικό ανταγωνισμό.
Γενικότερα, παρατηρεί ότι «η μη ύπαρξη εισαγωγών σε συνδυασμό με τους περιορισμούς που τίθενται στους αποθηκευτικούς χώρους και το αυξημένο κόστος τήρησης αποθεμάτων, συνιστούν εμπόδια εισόδου/επέκτασης που περιορίζουν τον αποτελεσματικό ανταγωνισμό».
Τα μέτρα που δεν έχουν εφαρμοσθεί
Στο «δια ταύτα», δηλαδή τι θα πρέπει να γίνει για να λειτουργήσει καλύτερα ο ανταγωνισμός προς όφελος του καταναλωτή, η Επιτροπή θα διατυπώσει τις προτάσεις της αφού ολοκληρωθεί η δημόσια διαβούλευση. Όμως, καταγράφει αναλυτικά όλα τα μέτρα που είχε προτείνει το 2008 και το 2012, τα οποία με διάφορες προφάσεις και τεχνάσματα οι τότε κυβερνήσεις είχαν αποφύγει να εφαρμόσουν, ενώ ορισμένα, όπως αυτό που αφορά την εγκατάσταση συστημάτων εισροών - εκροών σε όλη την αλυσίδα διακίνησης καυσίμων διαδοχικές κυβερνήσεις προσπάθησαν να τα προωθήσουν, αλλά χωρίς να τα έχουν ολοκληρώσει.
Δύο μέτρα από αυτά προσέκρουσαν σε πολύ ισχυρές αντιδράσεις από τα διυλιστήρια: το πρώτο είναι η καθιέρωση υποχρέωσής τους να προβαίνουν σε αναλυτικό επιμερισμό των στοιχείων κόστους που περιλαμβάνονται στην προσαύξηση (premium) που χρεώνουν τις εταιρείες εμπορίας και τους μεγάλους τελικούς καταναλωτές και να γνωστοποιούν τα στοιχεία αυτά στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας και στο υπουργείο Ανάπτυξης. Σημειώνεται ότι το πώς διαμορφώνεται το premium των διυλιστηρίων είναι ένα από τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά της αγοράς καυσίμων. Αρχικά, στα τέλη της δεκαετίας του 2000, η τότε κυβέρνηση είχε αναβάλει την εφαρμογή του μέτρου, αναθέτοντας ειδική έρευνα για το κόστος, η οποία δεν ολοκληρώθηκε και το μέτρο έμεινε ανεφάρμοστο.
Το δεύτερο αφορά την ίδρυση ειδικής αρχής για την τήρηση των υποχρεωτικών αποθεμάτων ασφαλείας, ώστε να δοθεί τέλος στην αδιαφάνεια και την πιθανή υπερβολική επιβάρυνση του κόστους των καυσίμων από τα διυλιστήρια, που ενσωματώνουν στις τιμές αυτό το κόστος. Ούτε αυτό το μέτρο εφαρμόσθηκε, παρότι από το 2013, με πίεση της τρόικας, είχε περάσει σχετική νομοθετική ρύθμιση και παραμένει μέχρι σήμερα σε ισχύ.
Ειδικότερα, τα μέτρα τα οποία δεν έχουν εφαρμοστεί έως σήμερα είναι τα εξής, όπως τα παρουσιάζει η Επιτροπή:
α. Να υποχρεωθούν οι εταιρείες διύλισης να προβαίνουν σε αναλυτικό επιμερισμό των στοιχείων κόστους που περιλαμβάνονται στην προσαύξηση (premium) που χρεώνουν τις εταιρείες εμπορίας και τους μεγάλους τελικούς καταναλωτές, τόσο στην εγχώρια αγορά (βενζίνες, πετρέλαιο κίνησης, θέρμανσης) όσο και στη διεθνή αγορά (αεροπορικά, ναυτιλιακά καύσιμα), και να γνωστοποιούν τα στοιχεία αυτά στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας και στο Υπουργείο Ανάπτυξης.
β. Να συσταθεί Ανεξάρτητος Οργανισμός Τήρησης Αποθεμάτων Ασφαλείας (ειδικός φορέας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα υπό την εποπτεία της αρμόδιας αρχής), κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, ο οποίος θα τηρεί τα αποθέματα ασφαλείας για λογαριασμό των υπόχρεων, έναντι καθορισμένου τιμήματος που θα καταβάλλεται από όλους τους υπόχρεους αναλογικά με τις καταναλώσεις τους κατά το προηγούμενο έτος (και όχι αναλογικά με τις εισαγωγές που πραγματοποίησαν). Σε διαφορετική περίπτωση, να προκριθεί η καθιέρωση ενός συστήματος ρυθμιζόμενης πρόσβασης τρίτων (regulated third-party access) στους αποθηκευτικούς χώρους των εταιρειών διύλισης ή εμπορίας ή και τρίτων, για την τήρηση των αποθεμάτων ασφαλείας, με την εκ των προτέρων διοικητική ρύθμιση των όρων, κανόνων τιμολόγησης ή / και τιμών για τη χρήση της αναγκαίας υποδομής (αποθήκες τήρησης αποθεμάτων ασφαλείας) που θα προσδιορίζει και θα εγκρίνει ανεξάρτητος ρυθμιστής (ΡΑΕ).
γ. Να αξιοποιηθεί η δυνατότητα χρήσης αποθηκευτικών χώρων: α) σε παροπλισμένα στρατόπεδα των Ενόπλων Δυνάμεων και β) σε χώρους μεγάλων τελικών καταναλωτών (ΔΕΗ κ.λπ.), για την τήρηση αποθεμάτων ασφαλείας.
δ. Να προσδιορισθεί σε κατά ανώτατο όριο μία πενταετία, η απαιτούμενη ελάχιστη διάρκεια της μίσθωσης ή παραχώρησης χρήσης αποθηκευτικών χώρων για την απόκτηση ισόχρονης άδειας χονδρικής εμπορίας υγρών καυσίμων (άρθρο 6 παρ. 5 N. 3054/2002).
ε. Να καταστεί αποκλειστική η ευθύνη των κατόχων Άδειας Λιανικής Εμπορίας «Ανεξάρτητου Πρατηρίου» για την ποιότητα και ποσότητα των πετρελαιοειδών προϊόντων που διακινούν, από την παραλαβή του καυσίμου μέχρι την τελική διάθεση στον καταναλωτή (άρθρο 6 παρ. 7 N. 3054/2002).
στ. Να ισχύσει ενιαία ρύθμιση ως προς το ανώτατο ηλικιακό όριο βυτιοφόρων οχημάτων για όλες τις περιπτώσεις χρήσης τους (άρθρο 21 παρ. 1 γ΄ Κανονισμού Αδειών).
ζ. Να τοποθετηθούν ειδικοί ηλεκτρονικοί πίνακες κατά μήκος των εθνικών αυτοκινητοδρόμων προς ενημέρωση των διερχομένων οδηγών για τη λιανική τιμή πώλησης των υγρών καυσίμων (απλή αμόλυβδη και πετρέλαιο κίνησης) στα επόμενα τρία (3) πρατήρια (από το σημείο τοποθέτησης του ειδικού ηλεκτρονικού πίνακα), καθώς και για τη χιλιομετρική απόσταση από αυτά.
η. Να διερευνηθεί η δυνατότητα αναθεώρησης των συμβάσεων των Σ.Ε.Α. με τους διαχειριστές των εθνικών αυτοκινητοδρόμων, με σκοπό την άρση τυχόν περιοριστικών όρων του ανταγωνισμού (υπολογισμός μισθώματος/οικονομικού ανταλλάγματος επί του συνολικού τζίρου του Σ.Ε.Α).
θ. Να καταστεί υποχρεωτική η αναγραφή της τιμής και της ποσότητας των υγρών καυσίμων στις ταμειακές αποδείξεις που εκδίδονται από όλα τα πρατήρια πώλησης υγρών καυσίμων.
ι. Να εγκατασταθούν συστήματα εισροών-εκροών σε όλα τα στάδια διακίνησης πετρελαιοειδών (διύλιση, χονδρική εμπορία και πάσης φύσεως λιανική διάθεση).
Τέλος, έχουν εφαρμοστεί μερικώς τα μέτρα σχετικά με την κατάργηση απαίτησης ελάχιστου κεφαλαίου για τη χορήγηση αδειών εμπορίας καυσίμων, καθώς και με τον προσδιορισμό σε κατ’ ανώτατο όριο 7.000 κυβικών μέτρων του απαιτούμενου ελάχιστου όγκου αποθηκευτικών χώρων για τη χορήγηση αδειών εμπορίας καυσίμων κατηγορίας.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
