Η πρόκληση της «καθαρής» ναυτιλίας και η γεωπολιτική αβεβαιότητα

Η Πρωτοβουλία για την Ενέργεια του ΜΙΤ, ο ερευνητικός φορέας τον οποίο έχουμε και άλλοτε αναφέρει σε αυτή τη στήλη, δημιούργησε τον περασμένο μήνα μια νέα ερευνητική κοινοπραξία που ονομάζεται Κέντρο Μελλοντικών Ενεργειακών Συστημάτων.   

Ως αποστολή του Κέντρου ορίζεται η  διερεύνηση των παραγόντων που αναδιαμορφώνουν το τοπίο της προσφοράς και ζήτησης ενέργειας, δηλαδή των δημογραφικών και οικονομικών εξελίξεων, της αναδυόμενης τεχνολογίας, και των πολιτικών αποφάσεων. Η ιδιαιτερότητα του νέου Κέντρου είναι ότι αποτελεί μια κοινοπραξία στην οποία μετέχουν και συμπράττουν μια σειρά από μεγάλες βιομηχανικές επιχειρήσεις*. H θαλάσσια ναυτιλία, η οποία ευθύνεται σήμερα για το 3-4% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, περιλαμβάνεται στα πρώτα θέματα που θα το απασχολήσουν.

«Η μεγαλύτερη δυσκολία στην προσπάθεια επίτευξης του στόχου μηδενισμού των εκπομπών καυσαερίων στην ναυτιλία δεν είναι ούτε τα θέματα της τεχνολογίας ούτε τα ζητήματα κόστους», δήλωσε ο καθηγητής Randall Field, που ορίστηκε Εκτελεστικός Διευθυντής στο νεοσύστατο Κέντρο. «Αυτά για εμάς τους τεχνικούς είναι  διαχειρίσιμα ζητήματα. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η αβεβαιότητα της γεωπολιτικής. Εάν υπήρχε ένα μακροπρόθεσμα αξιόπιστο γεωπολιτικό τοπίο, τότε η ναυτιλιακή βιομηχανία και οι κατασκευαστές πλοίων και οι πάροχοι καυσίμων θα είχαν  ένα σαφές μήνυμα για το τι πρέπει να κάνουν. Οι καινοτόμοι και οι επενδυτές θα ήταν σε θέση να συμβάλουν στη μείωση του κόστους». Και δεύτερη κατά την εκτίμηση του καθηγητή δυσκολία  είναι «οι διαρροές σωστής συμπεριφοράς», το γεγονός δηλαδή ότι ενώ ορισμένες ναυτιλιακές εταιρείες συμμορφώνονται με τους κανόνες του ΙΜΟ (Διεθνής Οργανισμός Ναυτιλίας που έχει θέσει ως στόχο τον περιορισμό εκπομπών CO₂ κατά 50% έως το 2050), άλλες επιλέγουν να τους παρακάμψουν και ανατρέπουν όλα τα καλά που επιτυγχάνουν εκείνοι που ακολουθούν τους κανόνες.

Με όλο το σεβασμό προς την Μέκκα της τεχνολογίας, θεωρώ ότι «για εμάς τους τεχνικούς» υπάρχει πολλή και δύσκολη δουλειά που πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστούν αυτά τα «διαχειρίσιμα ζητήματα». Η ίδια ανακοίνωση του Κέντρου άλλωστε προχωρεί στη διαπίστωση ότι για τα προβλήματα αυτά δεν υπάρχει  «ασημένια σφαίρα», κάποια δηλαδή τεχνικά και οικονομικά πρόσφορη λύση. Η ναυτιλία, μας λέει, είναι ένας πολύ δύσκολος τομέας για την απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα, καθώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα καύσιμα που αντιμετωπίζουν όλες τις απαιτήσεις για τη διεθνή ναυσιπλοΐα.  Ενώ δηλαδή υπάρχουν πολλές νέες και αναδυόμενες τεχνολογίες και τεχνικές που προσφέρουν υπόσχεση για μείωση των εκπομπών, δεν υπάρχει τίποτα σήμερα που να τις φέρνει στο καθαρό μηδέν, το οποίο είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του Κέντρου Μελλοντικών Ενεργειακών Συστημάτων. Ως  αναδυόμενες σήμερα εναλλακτικές επιλογές αναφέρονται τα καθαρά ντίζελ, τα διάφορα βιοκαύσιμα, τα συνθετικά καύσιμα, η μεθανόλη, το υδρογόνο, η αμμωνία και το LNG αλλά κάθε μια από αυτές τις επιλογές έχει τις δικές της προκλήσεις και αβεβαιότητες.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον μελλοντικό ρόλο του υδρογόνου. «Όλες οι διαδρομές καυσίμων χαμηλών εκπομπών άνθρακα για τη ναυτιλία περιλαμβάνουν υδρογόνο σε κάποιο στάδιο της παραγωγής τους», δήλωσε ο καθηγητής Field. Ακόμα κι αν δεν πρόκειται να μπει το υδρογόνο στα πλοία, μπορεί να εμπλέκεται στην παραγωγή κάποιου άλλου συνθετικού καυσίμου. Υπάρχουν σε εξέλιξη μια σειρά από έργα που αντιμετωπίζουν το ζήτημα του υδρογόνου, συμπεριλαμβανομένης μιας πολύ μεγάλης κλίμακας επένδυσης για την παραγωγή υδρογόνου χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Ένα άλλο έργο μεγάλης κλίμακας που ξεκινά αυτόν το μήνα, αφορά τη χρήση αμμωνίας ως καύσιμου για τη ναυτιλία.

Η εξοικονόμηση ενέργειας και η αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας,  την οποία πρόσφατα η Ακαδημία Αθηνών χαρακτήρισε ως τον μεγαλύτερο, λιγότερο ακριβό, πιο αβλαβή, πιο γρήγορα εφαρμόσιμο, και πιο παραμελημένο τρόπο επίτευξης των στόχων για την αποτροπή της κλιματικής αλλαγής, δεν λείπει ασφαλώς από την αναφορά του Κέντρου για τον τομέα της ναυτιλίας. «Οτιδήποτε αυξάνει την ενεργειακή αποδοτικότητα και μειώνει την κατανάλωση καυσίμου στα υπάρχοντα πλοία είναι εξαιρετικά πολύτιμο, είτε πρόκειται για μείωση τριβής με επιφανειακές επικαλύψεις, για σχεδιασμό των κύτους, βελτιστοποίηση της εφοδιαστικής αλυσίδας, προσαρμογή της διαδρομής ανάλογα με τον καιρό, βελτιστοποίηση ταχυτήτων και άλλα πολλά, είναι πράγματα που πρέπει να γίνουν και που αποφέρουν περισσότερα κέρδη για τις ναυτιλιακές εταιρείες. Αλλά ενώ η εξοικονόμηση είναι υπέροχη, απαραίτητη και κερδοφόρα, δεν μας οδηγεί στο καθαρό μηδέν», κατέληξε ο καθηγητής Field.

Στην εισαγωγική αυτή παρουσίαση του Κέντρου Μελλοντικών Ενεργειακών Συστημάτων σημειώνω την απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στην πυρηνική ενέργεια ως τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στις θαλάσσιες μεταφορές.  Είναι βέβαια αλήθεια ότι οι πυρηνικοί αντιδραστήρες έχουν μέχρι τώρα χρησιμοποιηθεί σχεδόν αποκλειστικά σε πολεμικά πλοία και υποβρύχια και σε ελάχιστες μόνο περιπτώσεις έχουν υπάρξει πυρηνοκίνητα εμπορικά πλοία ειδικού σκοπού. Το μεγάλο αρχικό κόστος και το βάρος του αντιδραστήρα υπήρξαν απαγορευτικοί παράγοντες ενώ πλεονεκτήματα όπως η εγγυημένη για πολλά χρόνια σταθερή τιμή καυσίμου,  η σπάνια ανάγκη για ανεφοδιασμό και η απουσία εκπομπής καυσαερίων, δεν ήταν ικανά για να υπερκεράσουν τα πλεονεκτήματα του πετρελαίου.

Στις καινούργιες όμως συνθήκες, η βαρύτητα πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων έχει διαφοροποιηθεί, το πετρέλαιο πρέπει οπωσδήποτε, αργά ή γρήγορα, να υποκατασταθεί και η πυρηνική επιλογή στα εμπορικά σκάφη μπαίνει αναπόφευκτα  στη λίστα των ενδεχόμενων επιλογών.  Στη βιβλιογραφία αναφέρεται η εκδήλωση έντονου ενδιαφέροντος από διάφορες ναυτιλιακές εταιρίες από τις οποίες, όπως είναι επόμενο, δεν απουσιάζουν και ορισμένες μεγάλες Ελληνικές.

Το θέμα ενδεχομένως θα επανέλθει σε προσεχείς ανακοινώσεις του ΜΙΤ οπότε σίγουρα θα επανέλθουμε και εμείς.

*Στο Κέντρο Μελλοντικών Ενεργειακών Συστημάτων μετέχουν ήδη οι εταιρίες: AECI, Analog Devices, Chevron, ConocoPhillips, Copec, Dominion, Duke Energy, Enerjisa, Eneva, Eni, Equinor, Eversource, Exelon, ExxonMobil, Ferrovial, Iberdrola, IHI, National Grid, Raizen, Repsol, Rio Tinto, Shell, Tata Power, Toyota Research Institute, and Washington Gas.

Ο κ. Ραφαήλ Μωυσής είναι ιδρυτής του Συλλόγου Αποφοίτων ΜΙΤ στην Ελλάδα. Έχει εκδώσει δύο βιβλία: «Θα γίνει της Δεής» και «ΑΛΗΘΙΝΑ ΚΑΙ ΑΝΕΚΔΟΤΑ. Ιστορίες με 55 πρόσωπα».