Ξεκάθαρη επιτυχία για την ελληνική οικονομία αποτελεί η ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα δεν είναι αντιμέτωπη με αρκετές προκλήσεις, όπως τονίζει ο Ντ. Σεν, επικεφαλής αναλυτής του οίκου αξιολόγησης Scope Ratings για την Ελλάδα, σε συνέντευξη στον Κ. Μούλιν, senior writer της Scope.
Με μορφή ερωτήσεων – απαντήσεων η Scope, μετά την αναβάθμιση της Ελλάδας σε επίπεδο επενδυτικής βαθμίδας, καταγράφει μία σειρά από θετικών δεδομένων για την οικονομία, αλλά και των θεμάτων που συνεχίζουν να χρειάζονται αντιμετώπιση.
Όπως σημειώνει ο Σεν η ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας είναι ένα πολύ σημαντικό επίτευγμα και στην πραγματικότητα συνέβη υπό πολύ γρήγορες συνθήκες για την Ελλάδα από ιστορική άποψη.
Όταν ξεκίνησε η αξιολόγηση για την Ελλάδα το 2017, από τη Scope τοποθέτησε, αρχικά, την αξιολόγηση από CC. Έτσι, η Ελλάδα αναβαθμίστηκε οκτώ επίπεδα αξιολόγησης για να φτάσει στην IG μέσα σε έξι χρόνια. Αυτή είναι η μεγαλύτερη αναβάθμιση αξιολόγησης από οποιοδήποτε κράτος και δείχνει ξεκάθαρα τη σημασία αυτού του επιτεύγματος. Η Ελλάδα ήταν αποδέκτης πρόσθετης ελάφρυνσης χρέους νωρίτερα φέτος - κάτι που δεν είναι τυπικό για κράτη που αξιολογούνται στην επενδυτική βαθμίδα.
Υπάρχουν ορισμένα πλεονεκτήματα που φαινομενικά παρέχονται στις προηγμένες οικονομίες μετά από σπάνιες περιπτώσεις χρεοκοπίας των κρατών τους. Μετά την αθέτηση πληρωμών, τα κράτη προηγμένων οικονομιών διατηρούν προφανώς τα πλεονεκτήματα των συγκριτικά ώριμων θεσμών και των συναφών πιστωτικών πλεονεκτημάτων, τα οποία ιστορικά τους παρέχουν υψηλότερες πιστοληπτικές αξιολογήσεις και χαμηλότερες πιθανότητες αθέτησης. Αυτό πιθανώς εξηγεί εν μέρει γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος απέκτησαν IG ταχύτερα από πολλές αναδυόμενες οικονομίες μετά την κρίση.
Αλλά δεν θα πρέπει να ξεχνά κανείς τι υπέστη η ελληνική οικονομία και ο ελληνικός λαός για να φτάσουν σε αυτό το στάδιο: μια πτώση της παραγωγής κατά 30% από το 2008 έως το 2013, η σημαντικότερη κρατική χρεοκοπία στην οικονομική ιστορία, η διασπαστική κερδοσκοπία γύρω από την έξοδο από τη ζώνη του ευρώ, η λιτότητα, οι τραπεζικές κρίσεις και πιο πρόσφατα το Covid-19 και η κρίση κόστους ζωής.
Μέσα από όλα αυτά, η Ελλάδα επέμεινε, υιοθετώντας φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις και αυξάνοντας σημαντικά τις επενδύσεις και την οικονομική ανταγωνιστικότητα. Η ολοκλήρωση της ενισχυμένης εποπτείας μετά τη διάσωση πέρυσι και η παρούσα αναβάθμιση σε επενδυτική βαθμίδα αποτελούν περαιτέρω σημαντικά βήματα προς την ομαλοποίηση, αν και απομένει ακόμη σημαντική δουλειά να γίνει.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι πριν από το Covid-19, η Ελλάδα δεν είχε πρόσβαση στα μέσα πολιτικής της ΕΕ. Το πρόγραμμα της ΕΕ για κοινή έκδοση ομολόγων δεν υπήρχε και η Ελλάδα δεν ήταν τότε επιλέξιμη για αγορές περιουσιακών στοιχείων από την ΕΚΤ. Αυτό άρχισε να αλλάζει μόνο από την έναρξη της πανδημικής κρίσης το 2020. Η κυβέρνηση απέκτησε τότε προσωρινή πρόσβαση σε νέα προγράμματα της ΕΕ. Αυτή η προσωρινή πρόσβαση στη χρηματοδότηση της ΕΕ ειδικά για την κρίση συνέβαλε στην αναβάθμιση της Ελλάδας από τον Σεπτέμβριο του 2021 σε ΒΒ+, ένα επίπεδο κάτω από την επενδυτική βαθμίδα.
Πιο πρόσφατα, η μετάβαση στην ενισχυμένη κατανομή των βαρών της ΕΕ και τα βήματα της ΕΕ προς την κατεύθυνση μιας μεγαλύτερης δημοσιονομικής και νομισματικής ένωσης άρχισαν να φαίνονται πιο μόνιμα και πιθανόν να διαρκέσουν και μετά τις πρόσφατες κρίσεις. Σε αυτό το στάδιο, εκτιμάται ότι εάν η Ελλάδα περιέλθει σε σοβαρές δυσκολίες πληρωμών, η ΕΕ θα είναι εκεί για να παρέμβει και να αποτρέψει την αποτυχία της αγοράς. Αυτή η υπόθεση μεγαλύτερης διάρκειας της ευρωπαϊκής στήριξης προς την Ελλάδα, παράλληλα με τις διευρυμένες διευκολύνσεις της ΕΕ για την παροχή βοήθειας στα κράτη μέλη, στήριξε την πρόσφατη αναβάθμιση σε επενδυτική βαθμίδα.
Κατά την άποψη της Scope, ένα μόνιμο χρηματοδοτικό στήριγμα, όπως αυτό που παρείχε η ΕΚΤ λόγω της πανδημίας για την Ελλάδα, αποτελεί προϋπόθεση για κάθε δανειολήπτη που αξιολογείται στην επενδυτική βαθμίδα. Ένας δανειστής έσχατης καταφυγής παρέχει δυσανάλογα μεγάλη αναβάθμιση για τις αξιολογήσεις των πιο υπερχρεωμένων δανειοληπτών της ζώνης του ευρώ, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία.
Το χρηματοδοτικό στήριγμα από την Ευρώπη είναι υπό όρους. Όμως, εφόσον η Ελλάδα παραμένει συμβατή με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς δημοσιονομικών και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, πιστεύουμε ότι το Ευρωσύστημα και η ΕΕ είναι πιθανό να βοηθήσουν την Ελλάδα σε δυσμενή σενάρια των χρηματοπιστωτικών αγορών.
Η πολιτική σταθερότητα που εξασφαλίστηκε μετά τις πρόσφατες ελληνικές βουλευτικές εκλογές ενισχύει την ικανότητα και την προθυμία της κυβέρνησης να περάσει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Αυτό το συνετό πλαίσιο πολιτικής ενισχύει τη σχέση της Ελλάδας με την Ευρώπη.
Η μείωση του χρέους έχει πράγματι νόημα, καθώς καθιστά την Ελλάδα πιο ανθεκτική στη μεταβλητότητα των αγορών, εάν η στήριξη του Ευρωσυστήματος αποδειχθεί στο μέλλον λιγότερο επικείμενη ή λιγότερο αποτελεσματική. Ως αποτέλεσμα, η συνεχής μείωση του χρέους καθιστά την αξιολόγηση της Ελλάδας πιο ανθεκτική στην επενδυτική βαθμίδα. Είναι σημαντικό ότι η ουσιαστική περαιτέρω σύγκλιση του αυξημένου λόγου χρέους της Ελλάδας προς την κατεύθυνση του λόγου άλλων υπερχρεωμένων κρατών της ζώνης του ευρώ, όπως η Ιταλία, είναι ζωτικής σημασίας για τη μελλοντική πορεία της αξιολόγησης της Ελλάδας.
Έπειτα από περισσότερο από μια δεκαετία και πολλές πρωτοβουλίες από τους Ευρωπαίους και διεθνείς εταίρους για τη ρύθμιση του λόγου του δημόσιου χρέους της Ελλάδας σε βιώσιμη τροχιά, ο λόγος του χρέους της Ελλάδας είχε αντίθετα φθάσει σε νέο ρεκόρ όλων των εποχών στο 206% του ΑΕΠ έως το 2020. Ωστόσο, μάλλον αναπάντεχα για τη Scope, με στήριξη την ισχυρή ανάκαμψη από το γ' τρίμηνο του 2020, παράλληλα με τον πολύ αυξημένο πρόσφατο πληθωρισμό, αναμένεται ότι ο λόγος χρέους θα φθάσει στο 161% μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους.
Οι προηγούμενες αναδιαρθρώσεις του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους και τα προγράμματα δανείων με ευνοϊκούς όρους εξασφάλισαν ένα χαμηλό μέσο κόστος χρέους, το οποίο επέφερε μια σημαντική διαφορά έναντι της ονομαστικής ανάπτυξης, όταν αυτή η ονομαστική ανάπτυξη τελικά εμφανίστηκε. Αυτό οδήγησε στην ταχεία μείωση του χρέους τον τελευταίο καιρό. Αν και αυτή η πτωτική πορεία του χρέους θα επιβραδυνθεί, μια συνεχής, σταδιακή μείωση του χρέους θα μπορούσε ωστόσο να καταστήσει το ελληνικό χρέος πιο βιώσιμο και να μειώσει την ανάγκη για περαιτέρω αναδιάρθρωση του χρέους.
Μετά την έξοδο της Ελλάδας από τα προγράμματα οικονομικής προσαρμογής του παρελθόντος και τα συναφή δάνεια με ευνοϊκούς όρους και την ελάφρυνση του χρέους, η μετάβαση στη χρηματοδότηση από την αγορά δεν είναι καθόλου "καλή" - ιδίως υπό τα σημερινά υψηλότερα επιτόκια για νέο δανεισμό. Οι εκδόσεις στις αγορές και η ενισχυμένη πρόσβαση στις αγορές έχουν τη φήμη ότι είναι πιστωτικά θετικές. Αλλά η μετάβαση από τη διάσωση πίσω στην ευνοϊκή μεταχείριση των κεφαλαιαγορών επηρεάζει επίσης σταδιακά αρνητικά την ισχυρή δομή του χρέους της Ελλάδας. Η σταθμισμένη μέση διάρκεια του νέου δανεισμού μειώθηκε σε 5,5 έτη το 2022 και εκ νέου σε 4,6 έτη το 2023 μέχρι σήμερα. Η μέση διάρκεια του ανεξόφλητου ελληνικού χρέους είναι 19,6 έτη.
Καθώς η Ελλάδα δανείζεται στις αγορές, αποπληρώνει πρόωρα ορισμένα από τα δάνεια διάσωσης και η ΕΚΤ επιταχύνει την ποσοτική σύσφιξη, το ελληνικό χρέος που βρίσκεται στην κατοχή του δημοσίου θα περάσει σταδιακά και πάλι σε ιδιωτικά χέρια.
Επιπλέον, καθώς οι κρατικές αξιολογήσεις αποδίδονται στο ιδιωτικό χρέος, αυτό το αυξανόμενο μερίδιο του εμπορικού χρέους είναι πιστωτικά αρνητικό. Το υψηλότερο κόστος δανεισμού στις κεφαλαιαγορές αυξάνει σταδιακά το μέσο κόστος επιτοκίου. Τέλος, ένα αυξημένο μερίδιο του ελληνικού χρέους που κατέχεται από εμπορικούς πιστωτές και όχι από τον επίσημο τομέα μπορεί, κατά τη γνώμη μας, σταδιακά να επαναφέρει σε κάποιο βαθμό τα ελληνικά ομόλογα.
Επί του παρόντος, με το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού χρέους να είναι δάνεια του επίσημου τομέα, η ελάφρυνση του χρέους από το 2012 έχει επικεντρωθεί αυστηρά σε αναδιαρθρώσεις δανείων του επίσημου τομέα. Αυτό μπορεί να αλλάξει περισσότερο στο μέλλον, εάν η σύνθεση του ελληνικού χρέους μεταβληθεί πιο σημαντικά.
Οι πολιτικές διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων έχουν επιφέρει μείωση του υψηλού δείκτη μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPL) και έχουν ενισχύσει τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος. Το πρόγραμμα "Ηρακλής" πρωτοστάτησε σε αυτή την προσπάθεια και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια σε επίπεδο συστήματος μειώθηκαν εντυπωσιακά στο 8% έως το α' τρίμηνο του 2023, έχοντας κορυφωθεί στο 49% τον Ιούνιο του 2017. Ωστόσο, αναγνωρίζεται ότι η απομάκρυνση των μη εξυπηρετούμενων δανείων από τους τραπεζικούς ισολογισμούς δεν σημαίνει από μόνη της ότι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια έχουν εξαφανιστεί.
Ο ελληνικός τραπεζικός τομέας εξακολουθεί να επιβαρύνεται από τα υψηλότερα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στη ζώνη του ευρώ. Η κεφαλαιοποίηση των τραπεζών είναι μέτρια, ακόμη και αν έχει βελτιωθεί σημαντικά. Η υψηλή εξάρτηση των κεφαλαίων από τις αναβαλλόμενες φορολογικές πιστώσεις αποτελεί πρόκληση και η σχέση κράτους-τραπεζών αποτελεί μια πιο σημαντική ενδεχόμενη υποχρέωση από ό,τι στο παρελθόν.
Οι αξιολογήσεις της Ελλάδας περιορίζονται στο BBB- από διάφορες σημαντικές πιστωτικές προκλήσεις. Το αυξημένο επίπεδο του δημόσιου χρέους παραμένει μια βασική πρόκληση. Το υψηλό χρέος εκθέτει την Ελλάδα σε συνεχή κίνδυνο κάθε φορά που υπάρχει στροφή του κλίματος της αγοράς προς την αμφισβήτηση της βιωσιμότητας του χρέους των πιο υπερχρεωμένων κρατικών δανειοληπτών της ζώνης του ευρώ. Η περαιτέρω μείωση αυτού του χρέους θα μπορούσε να καταστήσει την Ελλάδα πιο ανθεκτική.
Επιπλέον, οι κίνδυνοι πολιτικής επικρατούν καθώς η Ελλάδα μεταβαίνει από την εξάρτηση από την υπό όρους πίστωση του επίσημου τομέα προς την προτίμηση της λιγότερο υπό όρους χρηματοδότησης από την αγορά. Τρίτον, οι τράπεζες και ο εξωτερικός τομέας εμφανίζουν αδυναμίες.
Μια άλλη πρόκληση είναι η μέτρια μακροχρόνια δυνητική ανάπτυξη της τάξης του 1%. Οι περιβαλλοντικές προκλήσεις είναι σχετικές εδώ, καθώς ο κλιματικός κίνδυνος περιορίζει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, εάν οι καύσωνες και οι πυρκαγιές βλάψουν τους κρίσιμους τομείς του τουρισμού και της γεωργίας της Ελλάδας. Μια ανάλυση που ανέθεσε η Τράπεζα της Ελλάδος το 2011 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να κοστίσει στην ελληνική οικονομία από 577 έως 701 δισ. ευρώ μέχρι το 2100. Αυτό είναι τρεις φορές το μέγεθος της ελληνικής οικονομίας σήμερα. Ο κλιματικός κίνδυνος αντιπροσωπεύει έναν σημαντικό μακροπρόθεσμο κίνδυνο σχετικό με την αξιολόγηση της Ελλάδας ως της πιο εκτεθειμένης οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η ιστορία τείνει να επαναλαμβάνεται. Έτσι, αυτή είναι μια από τις κύριες ανησυχίες - ίσως όχι τόσο βραχυπρόθεσμα, αλλά σίγουρα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Το 2015, η θετική πρόοδος που σημείωσε νωρίς η ελληνική κυβέρνηση στον απόηχο της ελληνικής κρίσης αντιστράφηκε απότομα μετά την αλλαγή της κυβέρνησης. Η Ελλάδα κατέληξε να μην πληρώσει τις οφειλόμενες πληρωμές προς το ΔΝΤ το ίδιο έτος. Μια αλλαγή του προσανατολισμού της πολιτικής στο μέλλον θα μπορούσε ομοίως να θέσει σε κίνδυνο την πρόοδο που σημειώθηκε πρόσφατα και να αμφισβητήσει την ευρωπαϊκή στήριξη που στηρίζεται στην εκτέλεση των μεταρρυθμίσεων. Η αξιωματική αντιπολίτευση - ο ΣΥΡΙΖΑ - μπορεί να κινηθεί προς μια πιο μετριοπαθή ή προς μια πιο ριζοσπαστική κατεύθυνση μετά την πρόσφατη εκλογική ήττα.
Ακόμη και σήμερα, ο διαθέσιμος δημοσιονομικός χώρος αξιοποιείται από την κυβέρνηση υπό τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, με εφάπαξ παροχές ύψους 9 δισ. ευρώ στους συνταξιούχους, αυξήσεις μισθών στο δημόσιο τομέα και αύξηση του αφορολόγητου ορίου για τα νοικοκυριά με παιδιά. Η κατάργηση ενός φόρου αλληλεγγύης της εποχής της διάσωσης και η δέσμευση για την κατάργηση ενός ειδικού φόρου επί των τόκων των εντόκων γραμματίων και ομολόγων του ελληνικού Δημοσίου αποτελούν περαιτέρω παραδείγματα αντιστροφής της πολιτικής της εποχής της κρίσης.
Καθώς οι συνθήκες δανεισμού για την Ελλάδα χαλαρώνουν, η ανησυχία είναι μια αργή διολίσθηση προς την αντιστροφή των μεταρρυθμίσεων των προηγούμενων ετών και την επιστροφή σε μια πιο εύκολη δημοσιονομική πολιτική για να αντισταθμιστούν οι σοβαρές απώλειες εισοδήματος της προηγούμενης δεκαετίας.
Σε αυτό το στάδιο, η κλίμακα μιας τέτοιας αντιστροφής της πολιτικής είναι συγκριτικά μέτρια και η Ελλάδα διατηρεί σθεναρά την επιδίωξη της μείωσης του χρέους και των πρωτογενών δημοσιονομικών πλεονασμάτων ως βασικών στόχων, παράλληλα με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της ΕΕ.
Όμως, η πορεία της ασκούμενης πολιτικής πρέπει να παρακολουθείται στενά - όσον αφορά τη διασφάλιση ότι τα λάθη του παρελθόντος δεν θα επαναληφθούν αφού η Ελλάδα αποκτήσει επενδυτική βαθμίδα και αφού επιτύχει την κανονικότητα που επιδιώκεται εδώ και μια δεκαετία.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
