Παρά το ξέσπασμα της πανδημίας, το 2020, καταγράφηκε μια από τις υψηλότερες επιδόσεις διαχρονικά στην ενασχόληση των Ελλήνων με το επιχειρείν, καθώς το 8,6% του ελληνικού πληθυσμού βρέθηκε στα αρχικά στάδια ίδρυσης μιας επιχείρησης. Όμως, οι πρώτες ενδείξεις για το 2021 οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κατά τη δεύτερη χρονιά της πανδημίας καταγράφηκε σημαντική υποχώρηση της επιχειρηματικότητας.
Σύμφωνα με τη 18η Ετήσια Έκθεση για την Επιχειρηματικότητα 2020-2021, που παρουσίασε σήμερα το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), στο πλαίσιο της συμμετοχής του στο παγκόσμιο ερευνητικό πρόγραμμα Global Entrepreneurship Monitor (GEM), το ξέσπασμα της πανδημίας όχι μόνο δεν οδήγησε σε μείωση της ροπής των Ελλήνων για την ίδρυση νέων επιχειρήσεων, αλλά υπήρξε και μια όχι ευκαταφρόνητη αύξηση, σε σχέση με τα αντίστοιχα στοιχεία για το 2019.
Ειδικότερα, περίπου 562.000 άτομα, έναντι 536.000 το 2019, βρέθηκαν το 2020 στα αρχικά στάδια εκδήλωσης επιχειρηματικότητας, δηλαδή σχεδίαζαν την ίδρυση μιας επιχείρησης, ή είχαν φθάσει στο σημείο της απόκτησης ΑΦΜ. Με ποσοστό 8,6% του πληθυσμού, η Ελλάδα είχε πολύ καλή επίδοση σε διεθνές επίπεδο, καθώς βρέθηκε πολύ κοντά στο αντίστοιχο ποσοστό, 12,1%, των χωρών υψηλού εισοδήματος.
Όπως επισημαίνεται από το ΙΟΒΕ, η αύξηση που παρατηρήθηκε το 2020 εξηγείται και από τις επιδράσεις της πανδημίας, καθώς μέρος του πληθυσμού άρχισε ένα επιχειρηματικό εγχείρημα λόγω απώλειας θέσης εργασίας. Τονίζεται, πάντως, ότι τα πρώτα αποτελέσματα για το 2021 δείχνουν σημαντική υποχώρηση της επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων, γεγονός που υποδηλώνει πως κατά τη δεύτερη χρονιά της πανδημικής κρίσης, η σωρευτική πλέον επίδραση αποκτά κρίσιμη μάζα που επιδεινώνει τους όρους της νέας επιχειρηματικότητας.
Αναφερόμενος γενικότερα στις τάσεις που αναπτύσσονται στον επιχειρηματικό τομέα αυτή την περίοδο, πριν ακόμη αποτιμηθούν οι επιδράσεις του πολέμου στην Ουκρανία, ο γενικός διευθυντής του ΙΟΒΕ, καθηγητής Νίκος Βέττας, είπε χαρακτηριστικά ότι «δεν υπάρχει γοργός βηματισμός, αλλά υπάρχει σφυγμός» και επικαλέσθηκε την αύξηση στις εξαγωγές από μεταποιητικές επιχειρήσεις, την κινητικότητα στον πρωτογενή τομέα και ειδικότερα στα τρόφιμα, την οποία ενισχύουν τα νέα δεδομένα που δημιουργεί ο πόλεμος, την ανθεκτικότητα του τουρισμού και την ίδρυση μικρών επιχειρήσεων τεχνολογίας που μπαίνουν στα ραντάρ ξένων επενδυτών, χωρίς βέβαια η Ελλάδα να έχει γίνει Ολλανδία, Φινλανδία ή Ισραήλ. Όπως υπογράμμισε ο κ. Βέττας, η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα θα λάβει ισχυρή ώθηση τα επόμενα χρόνια από τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης και το νέο ΕΣΠΑ.
Παρουσιάζοντας την έρευνα, ο Επιστημονικός Υπεύθυνος του Παρατηρητηρίου Επιχειρηματικότητας του ΙΟΒΕ, Άγγελος Τσακανίκας, Αναπληρωτής Καθηγητής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας ΕΜΠ, σημείωσε, μεταξύ άλλων, ότι είναι η τρίτη συνεχής χρονιά που ενισχύεται ο δείκτης επιχειρηματικότητας, ενώ ξεχώρισε ως σημαντικό ποιοτικό χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι νέοι επιχειρηματίες, δηλαδή όσοι έχουν φθάσει στο στάδιο ίδρυσης επιχείρησης, είναι πλέον περισσότεροι από τους επίδοξους (62% του συνόλου). Συνολικά στη χώρα ασχολούνται με την επιχειρηματικότητα, αν υπολογιστούν νέοι και επίδοξοι επιχειρηματίες, 1,4 εκατ. άνθρωποι. Το 45% των εγχειρημάτων εντοπίζονται στο εμπόριο, χονδρικό και λιανικό, και στην εστίαση.
Πάντως, η ίδρυση μιας νέας επιχείρησης δεν είναι εύκολη υπόθεση. Όπως τόνισε ο κ. Τσακανίκας, μόνο ένας στους τέσσερις ερωτηθέντες είπαν ότι είναι εύκολη και η χώρα βρίσκεται στην 79η θέση της έρευνας Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Επιπλέον, ο κ. Τσακανίκας σημείωσε με έμφαση την επιδείνωση των όρων απασχόλησης, καθώς μόνο το 30% των ιδρυτών δήλωσαν ότι θα απασχολήσουν εργαζομένους πέραν των ίδιων των ιδρυτών, ενώ μόνο σε δύο περιπτώσεις (0,7% των ερωτηθέντων) δηλώθηκε ότι η νέα επιχείρηση θα απασχολήσει περισσότερα από 20 άτομα στο αρχικό στάδιο. Ενθαρρυντική, από την άλλη, είναι η αύξηση της εξωστρέφειας, με 40% των εγχειρημάτων να απευθύνονται σε ξένες αγορές -σε αυτό το ποσοστό περιλαμβάνονται και επιχειρήσεις τουρισμού και εστίασης.
Οι 36 ειδικοί που συμμετείχαν στην έρευνα, εκτός από 2.000 άτομα που συμμετείχαν σε δημοσκόπηση, παρατήρησαν, όπως ανέφερε ο κ. Τσακανίκας ως ενθαρρυντικές εξελίξεις την καλύτερη διασύνδεση επιχειρήσεων με πανεπιστήμια, τη μείωση της γραφειοκρατίας, τη συνεκτικότητα της φορολογικής πολιτικής και την ύπαρξη προγραμμάτων στήριξης της επιχειρηματικότητας
Τα ευρήματα της έρευνας
Περιγράφοντας τα βασικά ευρήματα της έρευνας, το ΙΟΒΕ αναφέρει ότι:
- Η κρίση της πανδημίας άλλαξε απότομα και δραστικά την καθημερινή δραστηριότητα των πολιτών, την προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική ζωή τους. Οι επιπτώσεις μέτρων όπως το lockdown και η αναστολή λειτουργίας κάποιων επιχειρήσεων της χώρας διαχέονται σε βάθος χρόνου και η τελική αξιολόγηση των επιπτώσεων θα απαιτήσει χρόνο και απόσταση από την κρίση. Σε κάθε περίπτωση όμως, η έρευνα αυτή αποτυπώνει μέρος των επιπτώσεων της κρίσης, το πλέον βραχυχρόνιο ίσως, καθώς αντανακλά τις άμεσες επιδράσεις στη νέα επιχειρηματικότητα αλλά και τις γενικότερες στάσεις του πληθυσμού απέναντι στην επιχειρηματικότητα.
- Στο πλαίσιο αυτό, η επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων για το 2020 ενισχύεται παρά την πανδημία: το 8,6% του πληθυσμού ηλικίας 18-64 ετών της χώρας (περίπου 562 χιλ. άτομα) βρισκόταν στα αρχικά στάδια έναρξης μιας επιχείρησης, συμπεριλαμβανομένης της αυτοαπασχόλησης από 8,2% (536 χιλ. άτομα) το 2019. Πρόκειται για μια από τις υψηλότερες διαχρονικά επιδόσεις της χώρας, αν και κινείται χαμηλότερα του μέσου όρου των χωρών υψηλού εισοδήματος.
- Ταυτόχρονα, το ποσοστό του πληθυσμού που διέκοψε ή ανέστειλε την επιχειρηματική του δραστηριότητα ανήλθε στο 2,2 (περίπου 143 χιλ. άτομα), επίδοση ελαφρώς υψηλότερη από το 2019 (2,0%), αλλά και αρκετά χαμηλότερη από τον μέσο όρο των χωρών υψηλού εισοδήματος (3,6%). Το γεγονός ότι καταγράφεται ένα από τα υψηλότερα ποσοστά επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων και ένα αρκετά μικρότερο ποσοστό διακοπής της επιχειρηματικής δραστηριότητας, υποδηλώνει τελικά και μεγαλύτερη καθαρή εισροή νέας επιχειρηματικότητας το 2020.
- Βεβαίως, κατά την περίοδο της πανδημίας εφαρμόστηκαν πολλά προγράμματα υποστήριξης της απασχόλησης και της ρευστότητας των επιχειρήσεων, γεγονός που δικαιολογεί την αποφυγή μαζικής διακοπής λειτουργίας των επιχειρήσεων. Εξάλλου, αν και το 2020 ήταν μια χρονιά έντονης συρρίκνωσης της οικονομίας λόγω της πανδημίας, η ανεργία συνέχισε να υποχωρεί, καθώς μεγάλο μέρος του πληθυσμού φαίνεται να αναζητά εργασία ή να στρέφεται προς την επιχειρηματικότητα για να βιοποριστεί.
- Πράγματι, το βασικό κίνητρο επιχειρηματικής δραστηριοποίησης φαίνεται να διαμορφώνεται από έναν συνδυασμό παραγόντων που συνδέονται με τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του ατόμου, καθώς καταγράφεται δυσαρέσκεια από το επίπεδο αμοιβών (σε θέσεις εξαρτημένης εργασίας), αλλά και σαφείς βιοποριστικούς λόγους που αναφέρονται από μεγάλο μέρος επιχειρηματιών αρχικών σταδίων: το 69% δηλώνει τον βιοπορισμό (ειδικά οι γυναίκες), καθώς οι «δουλειές είναι λίγες», το 46% δηλώνει την ανάγκη απόκτησης μεγαλύτερου εισοδήματος, ενώ το 35,7% συνεχίζει μια οικογενειακή παράδοση. Πάντως, η αύξηση της επιχειρηματικότητας τροφοδοτείται περισσότερο από νέους παρά επίδοξους επιχειρηματίες, καθώς δύο στους τρεις είχαν ξεκινήσει ενεργά το εγχείρημά τους ήδη για 3 μήνες κατά την εκπόνηση της έρευνας (μετά το καλοκαίρι του 2020).
- Η επίδραση της πανδημίας στην επιχειρηματικότητα χαρακτηρίζεται ως ήπια τουλάχιστον για τον πρώτο χρόνο, καθώς οι «σκληροί» δείκτες της επιχειρηματικότητας δεν υποχώρησαν. όμως, αυτό δε σημαίνει ότι η πανδημική κρίση δεν επηρέασε τα εισοδήματα ή τις προσδοκίες των πολιτών. Από την έρευνα στον πληθυσμό, διαπιστώνεται ότι πέντε στα εννέα νοικοκυριά αντιμετώπισαν μείωση εισοδήματος, επίπεδο υψηλότερο από τον μέσο όρο των αναπτυγμένων χωρών, καθώς, ακόμα και αν εφαρμόστηκαν εκτεταμένα μέτρα στήριξης του εισοδήματος δεν υποκατέστησαν το πραγματικό εισόδημα των πολιτών. επίσης, στην Ελλάδα το 46% δηλώνει ότι γνωρίζει άτομα που έκλεισαν την επιχείρηση τους λόγω της πανδημίας, έναντι 13% που δηλώνει ότι γνωρίζει κάποιον που άνοιξε μια επιχείρηση λόγω της πανδημίας. Επίσης το 80% των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων δεν βλέπει νέες ευκαιρίες, στοιχείο που φαίνεται σε πρώτη ανάγνωση παράδοξο, καθώς ταυτόχρονα οι ίδιοι αποφασίζουν να δράσουν επιχειρηματικά. Από την άλλη πλευρά, η πρόθεση έναρξης επιχείρησης στα επόμενα τρία χρόνια διατηρείται αρραγής, καθώς βρίσκεται στο 11% του πληθυσμού και κινείται πάνω από τον μέσο όρο των χωρών υψηλού εισοδήματος.
- Στους υπόλοιπους δείκτες της νέας επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων και ειδικά σε ορισμένους που χαρακτηρίζονται ως ποιοτικοί, η εικόνα είναι αμφίσημη: η καινοτομικότητα και η εξωστρέφεια των νέων εγχειρημάτων βελτιώθηκε, καθώς το 19% των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων, σε άνοδο από πέρυσι, δηλώνει ότι τα προϊόντα ή υπηρεσίες που θα προσφέρει είναι νέα και καινοτόμα για τη χώρα του, όσο περίπου και το αντίστοιχο ποσοστό στις χώρες υψηλού εισοδήματος. Επίσης, οι όροι εξωστρέφειας των νέων εγχειρημάτων βελτιώνονται ελαφρά, καθώς το 40% των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων δηλώνει ότι απευθύνεται και στη διεθνή αγορά έναντι μόλις 30% πέρυσι. Από την άλλη πλευρά, οι προσδοκίες μεγέθυνσης και σημαντικής συνεισφοράς στην απασχόληση περιορίστηκαν. Επίσης, η ενδεχόμενη διστακτικότητα του πληθυσμού απέναντι στην επιχειρηματικότητα και στις ευκαιρίες που αυτή δημιουργεί, δεν συνδέεται με αρνητικές προδιαθέσεις για αντίστοιχη επαγγελματική επιλογή. Δεν είναι «αρνητές» των προοπτικών της επιχειρηματικής σταδιοδρομίας, απλώς κρίνουν, σε κάποιο βαθμό σωστά, ότι ίσως δεν είναι μια επιλογή για όλους.
Οι θετικές και αρνητικές εξελίξεις
Στα ειδικότερα σημεία της έκθεσης, μπορούν να σημειωθούν οι ακόλουθες θετικές εξελίξεις:
- Η διατήρηση σε υψηλό επίπεδο της καθιερωμένης επιχειρηματικότητας
- Η αριθμητική υπεροχή των νέων επιχειρηματιών έναντι των επίδοξων, οι οποίοι δεν είναι πάντα βέβαιο ότι θα προχωρήσουν όντως σε νέες ενάρξεις
- Οι καλύτερες επιδόσεις σε εξωστρέφεια και καινοτομία των νέων εγχειρημάτων
- Η ήπια επίδραση της πανδημίας στη διακοπή λειτουργίας επιχειρήσεων
- Η διατήρηση σε υψηλά επίπεδα της αυτοπεποίθησης του πληθυσμού σχετικά με τις γνώσεις και τις ικανότητες για επιχειρηματική δραστηριοποίηση, παρά τις αβεβαιότητες που δημιουργεί η πανδημία
- Η σταθερή συμμετοχή στην επιχειρηματικότητα ατόμων με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο
- Η βελτιωμένη αξιολόγηση της επιχειρηματικότητας ως επαγγελματικής επιλογής και κοινωνικού status από την ελληνική κοινωνία
Στις αρνητικές εξελίξεις μπορούν να σημειωθούν:
- Η μείωση της γυναικείας επιχειρηματικότητας
- Η υποχώρηση του αριθμού των άτυπων επενδυτών
- Η περιορισμένη προσφορά θέσεων εργασίας από τα νέα εγχειρήματα, τόσο κατά την έναρξη όσο και σε βάθος πενταετίας σε περίπτωση που το εγχείρημα επιβιώσει
- Η (έστω οριακή) υποχώρηση των εγχειρημάτων στον πρωτογενή τομέα και στη μεταποίηση
- Οι μεγαλύτερες δυσκολίες στην έναρξη μιας επιχείρησης αλλά και οι περιορισμένες ευκαιρίες
- Ο φόβος της αποτυχίας ως ανασταλτικός παράγοντας επιχειρηματικής δραστηριοποίησης επανέρχεται σε υψηλά επίπεδα.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
