Καταθέσεις: «Καύσιμο» 20 δισ. ευρώ για επανεκκίνηση της οικονομίας

Με «καύσιμο» τα 20 δισ. ευρώ επιπλέον καταθέσεων που σωρεύθηκαν στις τράπεζες το 2020, λόγω της αναγκαστικής αποταμίευσης που προκάλεσε η πανδημία, επιδιώκει η κυβέρνηση να επανεκκινήσει τις μηχανές της οικονομίας αμέσως μόλις ξεπερασθεί και το τελευταίο μεγάλο επεισόδιο της πανδημίας και των σκληρών περιοριστικών μέτρων και προχωρήσει σε μεγαλύτερο βαθμό ο εμβολιασμός του πληθυσμού.

Το ποσό των νέων καταθέσεων που συγκεντρώθηκαν στο τραπεζικό σύστημα το 2020 από τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά αποτελεί ένα πολύτιμο απόθεμα ρευστότητας που ξεπερνά και τα δισεκατομμύρια των επιδοτήσεων από το Ταμείο Ανάκαμψης, ή τις όποιες ενέσεις στην πραγματική οικονομία γίνονται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Το σπουδαιότερο, όμως, είναι ότι πρόκειται για μια ρευστότητα που μπορεί να κινητοποιηθεί από τον ιδιωτικό τομέα μόλις αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στην οικονομία, ώστε οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά να χρηματοδοτήσουν επενδυτικές και καταναλωτικές δαπάνες, οι οποίες είχαν «παγώσει» λόγω της πανδημίας.

Το σύνθημα για την κινητοποίηση των ιδιωτικών καταθέσεων για την επανεκκίνηση της οικονομίας έδωσε χθες ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης (μιλώντας στον ΣΚΑΪ και τον Αλ. Παπαχελά). Όπως τόνισε, δεν τον ανησυχεί η αύξηση του δημοσίου χρέους λόγω της πανδημίας, καθώς πρόκειται για ένα πανευρωπαϊκό φαινόμενο και η Ελλάδα δανείζεται με πολύ χαμηλά επιτόκια. «Αυτό το οποίο με προβληματίζει», επισήμανε ο πρωθυπουργός, «είναι πόσο γρήγορα θα ξαναπάρουν μπροστά οι μηχανές της οικονομίας από τη στιγμή που θα βγούμε από την πανδημία. Και είμαι αισιόδοξος, γιατί υπάρχουν περισσότερες αποταμιεύσεις, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό».

Περιγράφοντας το φαινόμενο που αναμένεται να δούμε αμέσως μόλις επανέλθει σε κανονικούς ρυθμούς λειτουργίας η οικονομία, δηλαδή την αποσυμπίεση του ελατηρίου της κατανάλωσης, ο πρωθυπουργός υπογράμμισε: «Ο κόσμος νομίζω ότι θα έχει διάθεση, να το πω απλά, να ξοδέψει ενδεχομένως περισσότερα χρήματα, να κάνει αγορές, να αγοράσει προϊόντα και υπηρεσίες που δεν μπόρεσε να αγοράσει τώρα».

Το άλμα των καταθέσεων

Σημειώνεται ότι το 2020 καταγράφηκε η μεγαλύτερη ετήσια αύξηση καταθέσεων εδώ και πολλά χρόνια και πάντως σε όλη την περίοδο από την κρίση του 2010 και μετά, όταν σημειώθηκε δραματική εκροή καταθέσεων, που έθεσε σε δοκιμασία το τραπεζικό σύστημα και, ευρύτερα, την εθνική οικονομία.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, οι καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα αυξήθηκαν κατά 19,893 δισ. ευρώ, ή σε ποσοστό 13,89% σε ετήσια βάση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αύξηση των καταθέσεων στο σύνολο της οικονομίας (δημόσιος και ιδιωτικός τομέας) ήταν μικρότερη, καθώς μειώθηκαν κατά 5,5 δισ. ευρώ οι καταθέσεις της γενικής κυβέρνησης, στο πλαίσιο της προσπάθειας για τη στήριξη επιχειρήσεων και νοικοκυριών.

Το παράδοξο της πανδημίας

Πίσω από αυτή τη μεγάλη αύξηση των καταθέσεων, βρίσκεται ένα φαινόμενο που θα μπορούσε να περιγραφεί ως το «παράδοξο της πανδημίας»: ενώ τα εισοδήματα μειώθηκαν το 2020, καθώς η οικονομία έπεσε σε βαθιά ύφεση, οι καταθέσεις αυξήθηκαν, επειδή η συμπίεση της κατανάλωσης ήταν πολύ μεγαλύτερη από τη μείωση των εισοδημάτων.

Όπως εξηγούν οι αναλυτές της Alpha Bank,

• Η πανδημική κρίση και η επιβολή μέτρων περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας με σκοπό τον έλεγχο της εξάπλωσής της, σε κλάδους όπως το εμπόριο, ο τουρισμός και η ψυχαγωγία, επηρέασαν το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, την ιδιωτική καταναλωτική δαπάνη και, κατ’ επέκταση, τις αποταμιεύσεις τους.
• Ένα χαρακτηριστικό της τρέχουσας κρίσης είναι ότι οδήγησε στην κατακόρυφη πτώση της ιδιωτικής καταναλωτικής δαπάνης, το δεύτερο τρίμηνο του 2020, ενώ, παράλληλα, συνέβαλε καθοριστικά στη σημαντική άνοδο των αποταμιεύσεων των νοικοκυριών.
• Επιπλέον, τα δημοσιονομικά μέτρα για την ελάφρυνση των υποχρεώσεων των νοικοκυριών, τη στήριξη της απασχόλησης και την τόνωση της ρευστότητας των επιχειρήσεων έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη δυναμική του διαθέσιμου εισοδήματος, της κατανάλωσης και της αποταμίευσης.
• Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσε πρόσφατα η ΕΛΣΤΑΤ, το πρώτο εννεάμηνο του 2020, το ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων μειώθηκε κατά 1,1%, σε σύγκριση με το αντίστοιχο χρονικό διάστημα του προηγούμενου έτους, ενώ το πρώτο εννεάμηνο του 2019 είχε σημειώσει ετήσια αύξηση ύψους 3,8%.
• Παράλληλα, το πρώτο εννεάμηνο του 2020, η τελική καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών (σε τρέχουσες τιμές) μειώθηκε σημαντικά περισσότερο, κατά 5,4%, σε ετήσια βάση. Ως εκ τούτου, η ακαθάριστη αποταμίευση, η οποία αποτελεί το μέρος του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος που δεν καταναλώνεται, ήταν θετική και διαμορφώθηκε σε 2,3% του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος, έναντι -2,2%, το πρώτο εννεάμηνο του 2019.

Το φαινόμενο της αύξησης των αποταμιεύσεων συνδέεται και με την ανασφάλεια των καταναλωτών για το μέλλον και, ειδικότερα, για την απασχόληση. Όπως σημειώνει η Alpha Bank, το δεύτερο τρίμηνο του 2020 καταγράφηκε κατακόρυφη αύξηση των καταναλωτών που ανησυχούν για αύξηση της ανεργίας, από το 5,1% στο 70,6% και το ποσοστό διατηρήθηκε στο δεύτερο lockdown πολύ υψηλό, στο 65,7%.

«Η αύξηση των αποταμιεύσεων, επομένως, συνδέεται, αφενός, με την αβεβαιότητα που προκάλεσε η πανδημία σχετικά με τη διατήρηση των θέσεων απασχόλησης αλλά και την απώλεια του διαθέσιμου εισοδήματος (“προληπτική” αποταμίευση) και, αφετέρου, με τη μειωμένη καταναλωτική δαπάνη (“αναγκαστική” αποταμίευση), καθώς οι καταναλωτές δεν μπορούν να δαπανήσουν -σε ένα βαθμό- εξαιτίας των μέτρων περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας)», εξηγεί η Alpha Bank.

Σε ό,τι αφορά τις επιχειρήσεις, καταγράφεται επίσης σημαντική αύξηση καταθέσεων. «Ο δωδεκάμηνος ρυθμός αύξησης των καταθέσεων των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων ανήλθε, τον Δεκέμβριο στην Ελλάδα, σε 39,1%», σημειώνει η Alpha, εξηγώντας ότι «το τελευταίο ήταν αποτέλεσμα της συγκράτησης των δαπανών, εξαιτίας της αβεβαιότητας που προκάλεσε η πανδημία Covid-19 για την εξέλιξη των εργασιών των επιχειρήσεων και των εσόδων τους, καθώς και για τη ρευστότητά τους, αλλά και των έκτακτων μέτρων που υιοθετήθηκαν από την Ελληνική Κυβέρνηση με σκοπό τη στήριξη των επιχειρήσεων (παροχή ρευστότητας προς τις επιχειρήσεις, η οποία διοχετεύτηκε μέσω του τραπεζικού συστήματος, αναστολή πληρωμών φορολογικών υποχρεώσεων, εισφορών προς τα ασφαλιστικά ταμεία κ.λπ.)».

Πώς θα υποστηρίξουν οι καταθέσεις την ανάκαμψη

Η συσσωρευμένη ρευστότητα επιχειρήσεων και νοικοκυριών, αν και πολύ μεγάλη, δεν πρέπει να αναμένεται ότι θα κινητοποιηθεί στο σύνολό της, αμέσως μόλις αρχίσει να ξεπερνιέται η πανδημία για να διαχυθεί σε καταναλωτικές και επενδυτικές δαπάνες που θα «απογειώσουν» την οικονομία. Όπως σημειώνει η Alpha Bank, «οι βασικοί παράγοντες που θα επηρεάσουν την πορεία και την ταχύτητα ανάκαμψης είναι το πόσο αυξήθηκαν οι αποταμιεύσεις συνολικά, ποια νοικοκυριά εκτιμάται ότι αύξησαν τις αποταμιεύσεις τους και πως σκοπεύουν να τις αξιοποιήσουν, αλλά και ποια θα είναι η αναμενόμενη συμβολή του Ταμείου Ανάκαμψης στην οικονομία».

Σημειώνεται ότι οι περισσότερες νέες καταθέσεις συγκεντρώθηκαν από νοικοκυριά υψηλών εισοδηματικών κλιμακίων, τα οποία «χαρακτηρίζονται από μικρότερη, οριακή ροπή προς κατανάλωση, συγκριτικά με τα υπόλοιπα», όπως επισημαίνει η Alpha Bank.

Επίσης, η ανάκαμψη μετά από μια ύφεση που προκλήθηκε λόγω της πτώσης της ζήτησης υπηρεσιών τείνει να είναι πιο αργή συγκριτικά με την ανάκαμψη μετά από μια ύφεση που προκλήθηκε από πτώση της ζήτησης αγαθών και αυτό δημιουργεί αβεβαιότητα για την πορεία και την ταχύτητα ανάκαμψης της οικονομίας, καθώς οι υπηρεσίες δημιουργούν λιγότερη «συμπιεσμένη» ζήτηση σε σύγκριση με τα καταναλωτικά αγαθά. Για παράδειγμα, τα νοικοκυριά είναι μάλλον απίθανο να διπλασιάσουν τις διακοπές στο εξωτερικό, το 2021, προκειμένου να αντισταθμίσουν την έλλειψη ταξιδιών στο εξωτερικό, το 2020.

Έρευνα της Τράπεζας της Αγγλίας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μόνο το 10% των νοικοκυριών που αύξησαν τις αποταμιεύσεις τους σκοπεύει να δαπανήσει αυτά που αποταμίευσε, ενώ το 70% σκοπεύει να διατηρήσει τις αποταμιεύσεις του σε τραπεζικούς λογαριασμούς και οι υπόλοιποι προτίθενται να αποπληρώσουν χρέη, να επενδύσουν, ή να αυξήσουν τις συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις τους.

Με αυτά τα δεδομένα, δεν θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι οι αυξημένες καταθέσεις θα στραφούν πολύ γρήγορα και με δυναμικό τρόπο στην ενίσχυση της οικονομικής ανάκαμψης. Όμως, είναι σίγουρο ότι η ενισχυμένη καταθετική βάση των τραπεζών προσφέρει μια έμμεση, αλλά πολύ σημαντική στήριξη της οικονομίας, στο βαθμό που βοηθά τις τράπεζες να εξυγιάνουν τα χαρτοφυλάκιά τους και να υποστηρίξουν τις επενδύσεις που θα γίνουν με κεφάλαια του Ταμείου Ανάκαμψης.

«Θα ήταν σκόπιμο να τονίσουμε τη σημασία του Ταμείου Ανάκαμψης στη συνεκτίμηση των προηγούμενων παραγόντων για την οικονομική ανάκαμψη», επισημαίνει η Alpha και προσθέτει: «Η συσσώρευση αποταμιεύσεων και, κατ’ επέκταση, η άνοδος της καταθετικής βάσης των τραπεζών, το 2020, είναι σημαντική, πρώτον, για την ποιότητα των δανειακών χαρτοφυλακίων των τραπεζών στη μεταπανδημική περίοδο και τη  συγκράτηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων και, δεύτερον, για την ύπαρξη επαρκούς ρευστότητας για τη συγχρηματοδότηση των επενδυτικών σχεδίων που θα ενταχθούν στο Ταμείο Ανάκαμψης, από το τραπεζικό σύστημα».