Ο επίλογος στο κρατικό πρόγραμμα διάσωσης της Aegean από τα μεγάλα… κενά αέρος που προκάλεσε η πανδημία γράφτηκε χθες, καθώς έγινε σαφές ότι το Δημόσιο θα χάσει σχεδόν 35 από τα 120 εκατ. της αποζημίωσης που χορήγησε στον αερομεταφορέα για να καλυφθούν οι ζημιές της πανδημίας. Αυτή δεν ήταν η μόνη ενίσχυση που έλαβε η Aegean από το κράτος. Πάντως στοιχεία που παρουσιάζει σήμερα το BD δείχνουν ότι συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρώπης το Ελληνικό Δημόσιο έδωσε μικρά ποσά για τη στήριξη του κυρίαρχου αερομεταφορέα της χώρας.
Η βασική κρατική ενίσχυση στην Aegean, τα 120 εκατ. ευρώ, δεν δόθηκαν στο πλαίσιο ανακεφαλαιοποίησης, όπως συνέβη με άλλες ευρωπαϊκές εταιρείες (ανάμεσά τους και η Lufthansa), αλλά ως μια άμεση επιχορήγηση (direct grant) για να καλυφθούν οι ζημιές που προκάλεσαν στον αερομεταφορέα τα περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, που λήφθηκαν το 2020. Τέτοιες επιχορηγήσεις επιτρέπονταν από τον προσωρινό κανονισμό για τις κρατικές ενισχύσης της περιόδου της πανδημίας και εγκρίθηκαν για άλλες πέντε ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες, μεταξύ των οποίων η πορτογαλική TAP και η Alitalia.
Η Aegean, προκειμένου να «ξεκλειδώσει» αυτή την παροχή από το κράτος, ανέλαβε δύο υποχρεώσεις:
- να ολοκληρώσει πρώτα μια αύξηση κεφαλαίου για να εισφέρουν 60 εκατ. ευρώ οι ιδιώτες μέτοχοι,
- να αποδεχθεί την έκδοση δικαιωμάτων προαίρεσης (warrants) που θα έδιναν στο Δημόσιο τη δυνατότητα να αποκτήσει 10.369.217 νέες μετοχές της Aegean (10,3% του μετοχικού κεφαλαίου) στην ίδια, χαμηλή τιμή που είχαν εκδοθεί οι μετοχές υπέρ των ιδιωτών μετόχων κατά την αύξηση κεφαλαίου του 2021, δηλαδή έναντι 3,2 εκατ. ευρώ.
Αυτή ήταν η λύση που βρέθηκε, ώστε να «πατήσει» το σχέδιο διάσωσης της Aegean σε δύο βάρκες: από τη μια, να μην δοθεί μια «καθαρή» επιχορήγηση που δεν θα επιστρεφόταν, από την άλλη να μην εκδοθούν μετοχές υπέρ του Δημοσίου και τεθεί ζήτημα μερικής κρατικοποίησης της Aegean. Άλλωστε, αν επρόκειτο για μια ενίσχυση στο πλαίσιο ανακεφαλαιοποίησης, η Κομισιόν θα εξέταζε πιο αυστηρά την παροχή άδειας και πιθανό να επέβαλε όρους στην Aegean, όπως αυτοί που επιβλήθηκαν σε άλλα αντίστοιχα προγράμματα ανακεφαλαιοποίησης (μείωση δρομολογίων, παραχώρηση slot σε ανταγωνιστές).
Τα warrants υπέρ του Δημοσίου αντικρίζονταν, σύμφωνα με τον νόμο, με ένα δικαίωμα της εταιρείας που θα της επέτρεπε να αποφύγει την είσοδο του κράτους στο μετοχικό της κεφάλαιο. Η Aegean θα είχε το δικαίωμα να αγοράσει τις νέες μετοχές από το Δημόσιο σε μια τιμή που θα υπολογιζόταν με βάση την τρέχουσα αξία της μετοχής της (μέση σταθμισμένη τιμή των τελευταίων 60 ημερών πριν την άσκηση του δικαιώματος του Δημοσίου) μείον τα 3,2 ευρώ που ήταν η τιμή της αύξησης κεφαλαίου.
Η χαμένη ευκαιρία να πάρει πίσω το κράτος τα 120 εκατ.
Μέσα από αυτή τη διαδικασία, άνοιγε ένα «παράθυρο» για να καταφέρει το Δημόσιο, με την προϋπόθεση ότι θα αυξανόταν αντίστοιχα η τιμή της μετοχής της Aegean, να πάρει πίσω ένα μέρος ή και το σύνολο των 120 εκατ. ευρώ που είχε προσφέρει ως χορηγία στην εταιρεία. Θα μπορούσε, δηλαδή, να ολοκληρωθεί ένα πρόγραμμα διάσωσης του κυρίαρχου αερομεταφορέα της χώρας χωρίς να «γράψουν» απώλειες οι φορολογούμενοι.
Μάλιστα, προς αυτή την κατεύθυνση, δηλαδή της κάλυψης του κόστους του προγράμματος διάσωσης μέσα από την ενίσχυση της μετοχής, «έδειχνε» και η μεγάλη χρονική διάρκεια που έδινε ο νόμος, προκειμένου το Δημόσιο να ασκήσει το δικαίωμα έκδοσης νέων μετοχών. Το Δημόσιο είχε το δικαίωμα να εξασκήσει τα warrants μετά την παρέλευση του δεύτερου έτους και έως 5 έτη από την ημερομηνία καταβολής των 120 εκατ. ευρώ, που ήταν η 3η Ιουλίου 2021. Δηλαδή, μέχρι τον Ιούλιο του 2026, μια περίοδος αρκετά μεγάλη για να ενισχυθεί αρκετά η αποτίμηση της Aegean, ώστε να αυξηθεί ανάλογα και η αποζημίωση του κράτους για την εξαγορά των μετοχών του.
Από χθες, όμως, έγινε γνωστό ότι το Δημόσιο έσπευσε ήδη, από τις 3 Νοεμβρίου, να δηλώσει στην Aegean την πρόθεσή του να ασκήσει τα δικαιώματά του. Με βάση τους υπολογισμούς που έδωσε στη δημοσιότητα η Aegean, βάση για τη συναλλαγή θα αποτελέσει η τιμή των 11,43 ευρώ (μείον τα 3,2 ευρώ που ήταν η τιμή της αύξησης). Έτσι, το Δημόσιο θα λάβει 85,4 εκατ. ευρώ και θα αποκρυσταλλωθεί μια ζημιά 34,6 εκατ. ευρώ από αυτή την κρατική ενίσχυση.
Η κυβέρνηση επέλεξε να προχωρήσει τώρα στην άσκηση των δικαιωμάτων της, την ώρα που η τιμή της μετοχής της Aegean έχει υπερδιπλασιασθεί φέτος, ενώ οι προοπτικές της οικονομίας και του τουρισμού για τα επόμενα χρόνια δείχνουν ότι υπάρχει η δυνατότητα να συνεχίσει την έντονα ανοδική της πορεία. Σύμφωνα με υπολογισμούς της Beta Χρηματιστηριακή, αν το Δημόσιο περίμενε μέχρι να ανεβεί η μετοχή στα 15 ευρώ (κάτι που δεν φαίνεται απίθανο να συμβεί ως τον Ιούλιο του 2026, όταν θα εξέπνεε η προθεσμία των warrants) θα εισέπραττε από την Aegean 122,35 εκατ. ευρώ και θα έβγαζε μικρό κέρδος από τη συναλλαγή, αντί να αποκρυσταλλωνόταν η ζημιά των 34,6 εκατ. ευρώ.
Οι «αφανείς» ενισχύσεις
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, το πακέτο στήριξης που δόθηκε από το κράτος στην Aegean ήταν πολύ μεγαλύτερο από όσο φαίνεται από την κρατική ενίσχυση των 120 εκατ. ευρώ που ήταν και η μόνη που χρειάσθηκε να εγκριθεί από την Κομισιόν, στο πλαίσιο του κανονισμού για τις κρατικές ενισχύσεις. Τα 120 εκατ., μαζί με τα 60 εκατ. των ιδιωτών μετόχων σχημάτισαν ένα πολύτιμο «μαξιλάρι» κεφαλαίου την περίοδο που οι ζημιές της Aegean «έκαιγαν» με επικίνδυνα γρήγορους ρυθμούς τα κεφάλαιά της, όμως η λειτουργία της εταιρείας βρήκε σωτήρια στήριξη με κεφάλαια κίνησης χάρη στην εγγύηση που έδωσε το Δημόσιο για να λάβει ένα μεγάλο δάνειο, ύψους 150 εκατ. ευρώ. Αυτό το δάνειο χορηγήθηκε στο πλαίσιο ευρύτερου προγράμματος παροχής ρευστότητας στις επιχειρήσεις την περίοδο της πανδημίας, γι' αυτό και δεν χρειάσθηκε ειδική έγκρισή του από την Κομισιόν.
Αυτό το δάνειο έχει ήδη αποπληρωθεί, πρόωρα. Όπως αναφέρει σχετικά η εταιρεία στις οικονομικές καταστάσεις α' εξαμήνου, «τον Οκτώβριο του 2020, η Εταιρεία υπέγραψε σύμβαση με τις τέσσερις ελληνικές συστημικές τράπεζες για τη χορήγηση Ομολογιακού Δανείου ποσού 150 εκατ. ευρώ κυμαινόμενου επιτοκίου (3Μ EURIBOR+περιθώριο), κάνοντας χρήση του προγράμματος χρηματοδότησης του Ταμείου Εγγυοδοσίας Επιχειρήσεων Covid-19, με τη μορφή μηχανισμού εγγυήσεων κατά το 80% της ονομαστικής αξίας του Δανείου, λήξεως το 2025. Το Μάρτιο του 2023 η Εταιρεία προέβη σε πλήρη αποπληρωμή του ομολογιακού δανείου».
Δεν σταματά, όμως, εδώ η κρατική στήριξη της Aegean. Η εταιρεία έλαβε σημαντικές ενισχύσεις, από τις μεγαλύτερες που δόθηκαν στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος, από το πρόγραμμα ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ, μέσω του οποίου το Δημόσιο πλήρωνε τις αμοιβές του προσωπικού που είχε τεθεί προσωρινά σε αργία. Η Aegean (όπως και πολλές άλλες εταιρείες) έκανε χρήση των οριζόντιων μέτρων του κράτους υποστήριξης της απασχόλησης (Προγράμματα Αναστολής και «Συν-Εργασία»), κάνοντας χρήση της δυνατότητας αναστολής συμβάσεων για περίπου το 70% του ανθρώπινου δυναμικού. Από τον Ιούνιο 2020 και μέχρι το τέλος του έτους 2020, έγινε χρήση του προγράμματος Συν-Εργασία για 55%-70% του ανθρώπινου δυναμικού, ανάλογα με τις επιχειρησιακές ανάγκες κάθε μήνα. Έτσι, με την κρατική συνδρομή και τα μέτρα στήριξης της απασχόλησης, η Aegean κατάφερε να μειώσει το κόστος προσωπικού κατά 42% το 2020.
Επίσης, η Aegean ήταν η κύρια ωφελημένη από ένα μέτρο που ίσχυσε για όλες τις αεροπορικές εταιρείες στη διάρκεια της πανδημίας: παραβιάζοντας τον σχετικό ευρωπαϊκό κανονισμό, η κυβέρνηση επέτρεψε στις εταιρείες να μην επιστρέψουν τα χρήματα όσων είχαν εισιτήρια για πτήσεις που αναβλήθηκαν, αλλά να τους δώσουν κουπόνια (vouchers) για να ταξιδέψουν στο μέλλον. Αργότερα, βέβαια, η κυβέρνηση κατήργησε αυτή τη διευκόλυνση στις αεροπορικές εταιρείες, πριν παρέμβει η Κομισιόν για να ελέγξει την παραβίαση του κανονισμού, όμως για μια σημαντική περίοδο η Aegean, όπως και άλλες, πολύ μικρότερες εταιρείες, χρηματοδοτήθηκε άτοκα από τους πελάτες της.
Κέρδη - ρεκόρ
Μετά από αυτή την πολύπλευρη κρατική στήριξη και αξιοποιώντας την ισχυρή δυναμική του ελληνικού τουρισμού, η Aegean έχει καταφέρει να αφήσει πολύ πίσω τις τεράστιες ζημιές του 2020 και να φθάσει σε οικονομικά αποτελέσματα ρεκόρ. Είναι χαρακτηριστικό ότι το πρώτο εξάμηνο του 2023 ήταν το πρώτο κερδοφόρο πρώτο εξάμηνο στην ιστορία της (πάντα λόγω εποχικότητας το α' εξάμηνο η εταιρεία εμφάνιζε ζημιές) και μάλιστα τα κέρδη προ φόρων ανήλθαν στα 48,6 εκατ. ευρώ. Επιβεβαιώνοντας, μάλιστα, ότι η εταιρεία όχι μόνο έπαψε να «καίει» κεφάλαια, αλλά αντίθετα ενισχύει δυναμικά την κεφαλαιακή της βάση, η Aegean εμφάνισε στον ενοποιημένο ισολογισμό της κεφάλαια ύψους 363,7 εκατ. ευρώ στις 30/6/23, αυξημένα κατά 70% σε σχέση με την 1/1/2022.
Η ευρωπαϊκή κατάταξη
Στη μεγάλη εικόνα των κρατικών ενισχύσεων που δόθηκαν στην Ευρώπη σε αεροπορικές εταιρείες, το ποσό των 120 εκατ. ευρώ που δόθηκε ως ενίσχυση στην Aegean δεν φαίνεται υπερβολικό. Σύμφωνα με έρευνα που έχουν δημοσιεύσει οι οικονομολόγοι Luis Martín-Domingo και Juan Carlos Martín, καταγράφοντας τις ενισχύσεις ως ποσοστά των εσόδων των αεροπορικών εταιρειών το 2019, η Aegean μοιάζει... αδικημένη, αφού τα 120 εκατ. ευρώ που έλαβε αντιστοιχούσαν στο 9% των εσόδων της, ενώ υπήρξαν τέσσερις εταιρείες με ποσοστά από 50% και πάνω, με κορυφαία τη γαλλο-ολλανδική Air France KLM, με 53%. Σχετικά περιορισμένες, ως ποσοστό των εσόδων, παρότι τα απόλυτα ποσά ήταν πολύ μεγάλα ήταν οι ενισχύσεις στη γερμανική Lufthansa 26%.
Οι κρατικές ενισχύσεις ως ποσοστό των εσόδων των αεροπορικών εταιρειών στην Ευρώπη
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που καταγράφεται στην ίδια μελέτη είναι ότι η Aegean μπήκε στην περιπέτεια της πανδημίας του 2020 από καλύτερη θέση από όλες τις άλλες ευρωπαϊκές εταιρείες που έλαβαν κρατικές ενισχύσεις. Το καθαρό περιθώριο κέρδους της το 2019 ήταν 5,9% και ήταν με διαφορά το υψηλότερο στην Ευρώπη. Η Lufthansa ήταν στην τρίτη θέση, με 3,3%, ενώ η Alitalia ήταν ήδη βαθιά ζημιογόνα.
Τα καθαρά περιθώρια κέρδους των ευρωπαϊκών αεροπορικών εταιρειών πριν την πανδημία
Η προσφυγή της Ryanair
Ενώ αυτή η περιπέτεια για την Aegean και το ελληνικό κράτος τελειώνει, μια νομική «ουρά» έχει μείνει που δεν είναι εντελώς απίθανο να προκαλέσει ανατροπές. Η ιρλανδική Ryanair, που είναι πάντα έξω από το παιχνίδι των κρατικών ενισχύσεων, έχει προσβάλει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο με 16 διαφορετικές προσφυγές σχεδόν όλα τα προγράμματα κρατικών ενισχύσεων που έχει εγκρίνει η Κομισιόν. Ανάμεσά τους, και οι κρατικές ενισχύσεις προς την Aegean. Η σχετική διαδικασία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δεν έχει ολοκληρωθεί και αναμένεται η απόφασή του, αλλά ήδη σε ορισμένες περιπτώσεις (ανάμεσά τους και η περίπτωση των κρατικών ενισχύσεων στη Lufthansa) η Ryanair έχει δικαιωθεί σε πρώτο βαθμό.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
