«Έκανα λάθος. Κάναμε όλοι λάθος». Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, πρώην υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας.
Φαίνονται μακρινές σήμερα οι εποχές της μεγάλης οικονομικής κρίσης, όταν χώρες της λεγόμενης ευρωπαϊκής περιφέρειας, με πρώτη την Ελλάδα, έφθασαν στο χείλος της χρεοκοπίας και ζήτησαν βοήθεια από την Ευρώπη. Εκείνες οι εποχές, όπου Γερμανοί πολιτικοί, με επιφανέστερο τον Β. Σόιμπλε, δεν έχαναν ευκαιρία να παραδίδουν μαθήματα οικονομικής διαχείρισης, να επιτιμούν τους «σπάταλους», «τεμπέληδες» του Νότου και να παραθέτουν τους αυστηρούς όρους που έπρεπε να επιβληθούν για να διασωθούν με χρήμα των Γερμανών φορολογούμενων.
Αν η μεγάλη οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας έφερε τη Γερμανία σε θέση αδιαμφισβήτητου κυρίαρχου στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής οικονομικής -και όχι μόνο- πολιτικής, ο απροσδόκητος από όλους στο Βερολίνο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία και ο οξύτατη ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη φέρνουν τους Γερμανούς πολιτικούς στο στόχαστρο των επικρίσεων για την ολέθρια σχέση ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία, που δημιούργησαν με μεγάλη επιμονή και συστηματικότητα από τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Οι Γερμανοί πολιτικοί αναγνωρίζουν πλέον το λάθος και είναι συνεχείς οι απολογητικές δηλώσεις τους, με πιο χαρακτηριστική, ίσως, αυτήν από τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε.
Μια σχέση εξάρτησης, που σήμερα πληρώνεται ακριβά από όλη την Ευρώπη, καθώς η μεγαλύτερη οικονομία του ευρωπαϊκού χώρου κινδυνεύει να μπει σε βαθιά ύφεση, αν κόψει ο Πούτιν εντελώς την παροχή αερίου, συμπαρασύροντας σε επιβράδυνση ή ύφεση ακόμη και οικονομίες που ακολούθησαν συνετή ενεργειακή πολιτική και απέφυγαν να εξαρτηθούν από τους ενεργειακούς πόρους της Ρωσίας, μιας χώρας που διέψευσε τις δοξασίες των Γερμανών πολιτικών, σύμφωνα με τις οποίες η ανάπτυξη οικονομικών και ενεργειακών σχέσεων θα αποτελούσε ισχυρή εγγύηση ειρήνης και συνεργασίας.
Ένα σχέδιο για τις ανάγκες της Γερμανίας
Κάποτε, οι χώρες του Νότου ζητούσαν ευρωπαϊκή λύση στο οικονομικό τους πρόβλημα και αντιμετωπίζονταν με υποτιμητικά σχόλια από το Βερολίνο. Σήμερα, η Ευρώπη καλείται να προσαρμόσει την ενεργειακή της πολιτική, με τρόπο που να απαντά στα οξύτατα ενεργειακά προβλήματα της Γερμανίας. Ήδη, η Κομισιόν δημιούργησε τον σχετικό μηχανισμό εξοικονόμησης φυσικού αερίου για τον δύσκολο χειμώνα, ο οποίος, στην αρχική του μορφή, ήταν με τόσο υπερβολικό τρόπο προσαρμοσμένος στις γερμανικές ανάγκες, που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις πολλών χωρών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
Το αρχικό σχέδιο, πριν τροποποιηθεί δραστικά, προέβλεπε μια ομοιόμορφη περικοπή κατανάλωσης κατά 15%, αρχικά με μέτρα που θα λάμβαναν με αρκετούς βαθμούς ελευθερίας οι εθνικές κυβερνήσεις. Στη συνέχεια, όμως, αν τα πράγματα δυσκόλευαν, προέβλεπε ότι η Κομισιόν θα μπορούσε να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να επιβληθούν περικοπές στις εθνικές κυβέρνησης με κεντρική απόφαση των Βρυξελλών.
Αυτό προκάλεσε σχεδόν οργισμένες αντιδράσεις από πολλές χώρες, που δεν είναι ενεργειακά εξαρτημένες από το ρωσικό αέριο και δεν θα είχαν, ακόμη και στο ακραίο σενάριο της πλήρους διακοπής της παροχής από τη Ρωσία, την ανάγκη να προχωρήσουν σε μεγάλες περικοπές κατανάλωσης, με κίνδυνο να προκληθούν σοβαρές απώλειες βιομηχανικής παραγωγής με έντονες υφεσιακές επιδράσεις στις οικονομίες τους.
Κατ’ αυτή την έννοια, το σχέδιο της Κομισιόν θα υποχρέωνε χώρες που είχαν ακολουθήσει σωστή ενεργειακή πολιτική, να υποστούν τις ίδιες οικονομικές συνέπειες με μια χώρα που, όπως ομολόγησε και ο Σόιμπλε «έκανε λάθος». Η Ισπανίδα υπουργός Περιβάλλοντος, Τερέσα Ριμπέρα, δεν δίστασε να εκτοξεύσει δηλητηριώδη βέλη προς την πλευρά του Βερολίνου, όσο βρισκόταν υπό συζήτηση το σχέδιο της Κομισιόν: «Σε αντίθεση με άλλες χώρες» είπε, «φωτογραφίζοντας» τη Γερμανία, «εμείς οι Ισπανοί δεν ζούσαμε πέρα από τις δυνατότητές μας, από ενεργειακή άποψη». Πολλοί θυμήθηκαν, διαβάζοντας αυτή τη δήλωση, όσα έλεγε στο παρελθόν ο Σόιμπλε για τη Γερμανία που δεν μπορεί να διασώσει χώρες, οι οποίες ζούσαν πέρα από τις δυνατότητές τους.
Οι αντιδράσεις στο σχέδιο αποδείχθηκαν τόσο ισχυρές, που η τελική μορφή του νέου ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου για την εξοικονόμηση αερίου ουσιαστικά δεν έχει σχέση με το αρχικό του περιεχόμενο. Ο στόχος για εθελοντική εξοικονόμηση 15% διατηρείται μεν, αλλά προβλέπονται τόσες ειδικές εξαιρέσεις και «παραθυράκια», που οι χώρες με μικρή εξάρτηση από το ρωσικό αέριο αποφεύγουν κάθε κίνδυνο να λάβουν «βάναυσα» μέτρα με αρνητικό οικονομικό αντίκτυπο.
Το σπουδαιότερο, ίσως, είναι ότι «κάηκε» η προσπάθεια ομοσπονδοποίησης της ενεργειακής πολιτικής, αφού καταργήθηκε η πρόβλεψη για κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης από την Κομισιόν και επιβολή κεντρικά από τις Βρυξέλλες υποχρεωτικών εξοικονομήσεων. «Ήταν αδιανόητο να πατάει κάποιος το κουμπί στις Βρυξέλλες και να κλείνουν υποχρεωτικά εργοστάσια στην Ελλάδα, χωρίς η χώρα να έχει πρόβλημα εφοδιασμού με φυσικό αέριο που θα δικαιολογούσε ένα τόσο ακραίο μέτρο. Ευτυχώς, αυτό δεν θα συμβεί», τόνιζε πηγή της ελληνικής βιομηχανίας. Στην τελική μορφή του θεσμικού πλαισίου, την αρμοδιότητα για επιβολή υποχρεωτικών περικοπών θα έχει το συμβούλιο υπουργών, κάτι που σημαίνει ότι εθνικές κυβερνήσεις θα μπορούν να διαπραγματεύονται και να σταματούν μέτρα που θα επιβάρυναν τις οικονομίες τους δυσανάλογα.
Από αυτή τη διαπραγμάτευση, η Ελλάδα πέτυχε μια τεχνική ρύθμιση με μεγάλη σημασία, καθώς ο υπολογισμός της μείωσης κατανάλωσης φυσικού αερίου με στόχο το -15% δεν θα γίνεται με σημείο αφετηρίας την προηγούμενη χρονιά, αλλά με βάση τον μέσο όρο της κατανάλωσης στην τελευταία πενταετία. Επίσης, Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία συγκρότησαν μπλοκ και πέτυχαν να εξαιρεθούν οι κρίσιμες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής από ενδεχόμενες υποχρεωτικές μειώσεις κατανάλωσης, που θα επιβάλλονταν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Στο σχέδιο αντιτάχθηκαν ως το τέλος η Ουγγαρία και η Πολωνία, αλλά εγκρίθηκε κατά πλειοψηφία και τίθεται σε εφαρμογή.
Σε κάθε περίπτωση, ευρωπαϊκές χώρες που δεν είχαν ανάγκη τόσο μεγάλη μείωση της κατανάλωσης, θα εφαρμόσουν ένα σχέδιο εξοικονόμησης που απαντά περισσότερο στις ανάγκες της Γερμανίας, παρά στις δικές τους. Η μεγαλύτερη βιομηχανική δύναμη της Ευρώπης έχει «καταφέρει» να έχει τόσο μεγάλο βαθμό εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, που βρίσκεται σήμερα τόσο εκτεθειμένη στην «οπλοποίηση» της ενέργειας από τον Πούτιν, ώστε να απειλεί να παρασύρει σε ύφεση όλη την Ευρώπη.
Πρόσφατη μελέτη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου κατατάσσει τη Γερμανία στις πλέον εξαρτημένες χώρες από το ρωσικό αέριο.
Παράλληλα, μετρώντας τις πιθανές επιδράσεις στο ΑΕΠ των χωρών, σε περίπτωση πλήρους διακοπής της παροχής ρωσικού αερίου, το Ταμείο κατατάσσει τη Γερμανία στην πέμπτη θέση, με βάση την εκτιμώμενη μείωση του ΑΕΠ στο δυσμενές σενάριο της πλήρους διακοπής τροφοδοσίας. Μπορεί άλλες χώρες, όπως η Ιταλία, να αναμένεται ότι θα έχουν σοβαρότερες απώλειες ΑΕΠ, όμως η Γερμανία, λόγω του μεγέθους της και του βάθους των εμπορικών σχέσεων που έχει με τις υπόλοιπες χώρες, είναι αυτή που απειλεί περισσότερο την ευρωπαϊκή οικονομία, εάν διολισθήσει σε ύφεση.
Από την Οστ Πολιτίκ στον πόλεμο στην Ουκρανία
Πώς έφθασε, όμως, η Γερμανία σε αυτό το σημείο; Το πολιτικό, οικονομικό και βιομηχανικό κατεστημένο της χώρας έκανε, ήδη από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, έναν δραματικά άστοχο υπολογισμό, έστω και αν για πολλά χρόνια οι Γερμανοί ήταν απόλυτα σίγουροι για την ορθότητα της πολιτικής τους και αγνοούσαν επιδεικτικά τις προτροπές των Αμερικανών να αποφύγουν την υπερβολική εξάρτηση από τη Ρωσία.
Αυτό το λάθος, που ο Σόιμπλε παραδέχθηκε ότι «το κάναμε όλοι», εννοώντας και τα δύο μεγάλα γερμανικά κόμματα, ήταν ότι είδαν το… τυρί του φθηνού φυσικού αερίου, που έγινε πυλώνας ανάπτυξης της Γερμανίας και ενίσχυσε καθοριστικά την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας της, αλλά δεν είδαν τη «γεωπολιτική φάκα»: εδώ και πολλά χρόνια, τουλάχιστον από το 2004 και την Πορτοκαλί Επανάσταση της Ουκρανίας, το νέο καθεστώς που δημιούργησαν οι άνθρωποι των υπηρεσιών άμυνας και ασφάλειας υπό την ηγεσία του Πούτιν, άρχισε να δείχνει επιθετικές και αναθεωρητικές διαθέσεις προς τη Δύση, χωρίς να διστάζει να χρησιμοποιεί το φυσικό αέριο σαν ένα ισχυρό γεωπολιτικό «όπλο».
Ειδικά μετά την πρώτη εισβολή στην Ουκρανία, το 2014, με την προσάρτηση της Κριμαίας και την έναρξη του Πολέμου στην ανατολική πλευρά της χώρας, τα «καμπανάκια» για την πολιτική της Μόσχας είχαν γίνει εξαιρετικά ηχηρά, αλλά η γερμανική ηγεσία όχι μόνο προτίμησε να μην τα ακούσει, αλλά προχώρησε κανονικά την κατασκευή του δεύτερου αγωγού Nord Stream, που θα αύξανε ακόμη περισσότερο την εξάρτηση της χώρας από το ρωσικό αέριο, αλλά θα επέτρεπε, ταυτόχρονα, στον Πούτιν να εντείνει την οικονομική πίεση στην Ουκρανία, κλείνοντας πολύ γρήγορα τους αγωγούς που διέρχονται από τα εδάφη της.
Ακόμη και το 2018, όταν είχε αρχίσει να γίνεται αντιληπτό από τους περισσότερους συμμάχους στο NATO ότι η Ρωσία ακολουθούσε επιθετική στρατηγική και ήταν άκρως επικίνδυνη η εξάρτηση από τους ενεργειακούς πόρους της, στο Βερολίνο εξακολουθούσαν να έχουν την ψευδαίσθηση ότι με την ανάπτυξη των ενεργειακών και οικονομικών σχέσεων θα διασφαλιζόταν η αποτροπή οποιασδήποτε κλιμάκωσης από τους Ρώσους. Εκείνη τη χρονιά, μιλώντας στα Ηνωμένα Έθνη, ο Τραμπ είχε απευθύνει μια αρκετά άκομψη, αλλά εύστοχη, όπως αποδείχθηκε, προειδοποίηση στους Γερμανούς, που προωθούσαν το σχέδιο για τον Nord Stream 2. Η απάντηση της γερμανικής αντιπροσωπείας στον ΟΗΕ ήταν απαξιωτικά γέλια στη διάρκεια της ομιλίας του τότε προέδρου.
Η στενή σχέση Γερμανίας – Ρωσίας στα ενεργειακά, που αποτέλεσε και τη βάση ανάπτυξης πολύ ευρύτερων εμπορικών και οικονομικών σχέσεων, χάνεται στα βάθη του χρόνου και ανάγεται στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Λίγα χρόνια μετά την ανακάλυψη των τεράστιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων από τους σοβιετικούς στη Σιβηρία, οι Γερμανοί πολιτικοί είδαν στο φθηνό φυσικό αέριο του… εχθρού μια σπάνια οικονομική ευκαιρία, για την επιτάχυνση της βιομηχανικής ανάπτυξης . Ο σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος Βίλι Μπραντ έγινε ο πολιτικός πατέρας μιας νέας πολιτικής προσέγγισης με την ΕΣΣΔ, της Οστ Πολιτίκ (Ανατολική Πολιτική), που είχε βεβαίως πρωτίστως οικονομικό περιεχόμενο για τη Γερμανία.
Αυτή η νέα διαδρομή άρχισε με σημείο αφετηρίας την Κυριακή, 1η Φεβρουαρίου 1970, όταν συγκεντρώθηκαν ανώτεροι πολιτικοί και βιομηχανικά στελέχη από τη Γερμανία και τη Σοβιετική Ένωση στο πολυτελές ξενοδοχείο Kaiserhof στο Έσσεν. Πανηγυρικά υπέγραψαν τη σύμβαση για τον πρώτο μεγάλο αγωγό φυσικού αερίου Ρωσίας - Γερμανίας, ο οποίος επρόκειτο να περάσει από τη Σιβηρία για να καταλήξει στη Βαυαρία. Η Γερμανία θα προμήθευε τα μηχανήματα και τα βιομηχανικά προϊόντα υψηλής ποιότητας και η Ρωσία θα παρείχε την πρώτη ύλη για να τροφοδοτήσει τη γερμανική βιομηχανία.
Σε αυτή τη βάση οικοδομήθηκε μια σχέση αμοιβαία επωφελής, που όμως αποτέλεσε μόνιμη πηγή ανησυχίας για το NATO και κράτησε περισσότερο από μισό αιώνα. Αρχικά, οι Γερμανοί διαβεβαίωναν το NATO ότι ουδείς λόγος ανησυχίας υπήρχε, καθώς η ενεργειακή εξάρτηση δεν θα ξεπερνούσε το 10%. Στην πορεία, τα δίκτυα των αγωγών βρέθηκαν σε συνεχή πορεία επέκτασης, με αποκορύφωμα τον δεύτερο αγωγό Nord Stream, που μένει κλειστός μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Το ποσοστό της ενεργειακής εξάρτησης αυξήθηκε πέρα από κάθε πρόβλεψη, καθιστώντας ουσιαστικά τη Γερμανία «όμηρο» του καθεστώτος Πούτιν: το 2020, ο βαθμός εξάρτησης ξεπέρασε το 50%.
Μετά το σοκ από τη βάρβαρη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία, που δεν άφησε το παραμικρό πρόσχημα σε όσους θα ήθελαν κάποιας μορφής συνέχιση της ενεργειακής σχέσης με τη Μόσχα, ένας από τους επιγόνους του Μπραντ στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, ο καγκελάριος Όλαφ Σολτς, έχει αναλάβει τη δύσκολη αποστολή της όσο το δυνατόν ταχύτερης απεξάρτησης από το ρωσικό αέριο. Για τη γερμανική βιομηχανία, το μεγάλο ζητούμενο είναι να καταφέρει να παραμείνει ανταγωνιστική, για μια περίοδο με άγνωστη σήμερα διάρκεια, κατά την οποία θα υποχρεωθεί να λειτουργεί χωρίς το πλεονέκτημα που της έδινε το φθηνό και άφθονο ρωσικό αέριο. Ήδη η εξάρτηση έχει μειωθεί αρκετά, αλλά υπάρχει μεγάλος δρόμος μπροστά και η διόρθωση των σφαλμάτων του παρελθόντος δεν μπορεί να γίνει ανώδυνα για τη Γερμανία.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
