Μπορεί η ελληνική δημόσια διοίκηση να ξεφύγει από τα στενά δεσμά του σχεδιασμού πολιτικής εντός του εκλογικού κύκλου και να χαράξει μακροπρόθεσμη στρατηγική για τη χώρα, «διαβάζοντας» σωστά τις διεθνείς εξελίξεις και τάσεις; Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου έχει αναλάβει από τον Μάρτιο του 2022 τη θέση του Ειδικού Γραμματέα Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού στην Προεδρία της Κυβέρνησης και δίνει, σε συνέντευξη στο BD, καταφατική απάντηση σε αυτό το ερώτημα.
Όπως τονίζει χαρακτηριστικά, «σκοπός μας στη νέα Ειδική Γραμματεία είναι να αναπτύξουμε σταδιακά ένα οικοσύστημα "foresight" εντός της κυβέρνησης και της δημόσιας διοίκησης. Να μπολιάσουμε τις μεγάλες πολιτικές πρωτοβουλίες που λαμβάνει η Κυβέρνηση σήμερα -ιδανικά κάθε κυβέρνηση- με στοιχεία κατάλληλης προετοιμασίας, που θα λαμβάνουν υπόψη ή -ακόμη καλύτερα- θα αξιοποιούν τις διαφαινόμενες τάσεις σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο».
Ο κ. Μαστρογεωργίου εξηγεί τι είναι οι διεθνείς μεγατάσεις και πώς επηρεάζουν τη διαμόρφωση πολιτικής από την κυβέρνηση και υπογραμμίζει ότι «ο απώτερος στόχος της Ειδικής Γραμματείας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού είναι, όπως λέει και το όνομά της, να συμβάλλει στην υπέρβαση του στενού, τετραετούς -εκλογικού- ορίζοντα στη χάραξη πολιτικών».
- Έχετε αναλάβει πριν μερικούς μήνες τη θέση του Ειδικού Γραμματέα Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού -Strategic Foresight κατά τη διεθνώς καθιερωμένη ορολογία. Ποιος είναι ακριβώς ο ρόλος αυτής της νέας γραμματείας στην Προεδρία της Κυβέρνησης; Τι ακριβώς εννοούμε όταν μιλάμε για “strategic foresight”;
Με τον όρο «foresight» εννοούμε τη μεθοδική προσπάθεια διερεύνησης του μέλλοντος με δομημένο και συστηματικό τρόπο, με στόχο την καλύτερη προετοιμασία μας εν όψει των μελλοντικών εξελίξεων. Το strategic foresight συνδέεται άρρηκτα με την έννοια του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, ο οποίος, σε επίπεδο διακυβέρνησης, αποσκοπεί μεταξύ άλλων στην ενσωμάτωση εναλλακτικών σεναρίων στη χάραξη πολιτικής. Σκοπός μας στη νέα Ειδική Γραμματεία είναι να αναπτύξουμε σταδιακά ένα οικοσύστημα "foresight" εντός της κυβέρνησης και της δημόσιας διοίκησης. Να μπολιάσουμε τις μεγάλες πολιτικές πρωτοβουλίες που λαμβάνει η Κυβέρνηση σήμερα -ιδανικά κάθε κυβέρνηση- με στοιχεία κατάλληλης προετοιμασίας, που θα λαμβάνουν υπόψη ή -ακόμη καλύτερα- θα αξιοποιούν τις διαφαινόμενες τάσεις σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Να ενσωματώσουμε στη διαδικασία χάραξης πολιτικής τη διαμόρφωση εναλλακτικών σεναρίων, που βοηθούν στην καλύτερη δυνατή αξιοποίηση τυχόν μελλοντικών ευκαιριών ή προετοιμασία για αντιμετώπιση πιθανών κινδύνων. Να συνειδητοποιήσουμε ότι το business as usual δεν υφίσταται πλέον.
- Τι ακριβώς είναι οι μεγατάσεις (megatrends) που είναι ευθύνη σας να καταγράφετε; Μπορείτε να αναφέρετε ορισμένα παραδείγματα; Γιατί χρειάζεται να τις παρακολουθεί μια κυβέρνηση; Πώς μπορεί να επηρεάσουν τη ζωή του πολίτη ή τη δραστηριότητα των επιχειρήσεων;
Μεγατάσεις (ή αλλιώς megatrends) ονομάζουμε εκείνες τις μακροπρόθεσμες κινητήριες δυνάμεις αλλαγής, που έχουν μεγάλο χρονικό ορίζοντα δράσης (μερικές δεκαετίες) και που η εμβέλεια τους δεν περιορίζεται σε μια χώρα ή ήπειρο ούτε και ο αντίκτυπός τους σε ένα μόνο πεδίο. Με άλλα λόγια, οι μεγατάσεις επηρεάζουν όλο τον κόσμο, ενώ διαπερνούν οριζόντια τις πολιτικές, την κοινωνία και την οικονομία. Μια τέτοια μεγατάση, για παράδειγμα, αφορά την τεχνολογία και συγκεκριμένα την ψηφιακή υπερσυνδεσιμότητα: οι δυνατότητες διασύνδεσής μας με άλλους ανθρώπους, οι φυσικές-ψηφιακές (physical-digital) ενσωματώσεις, το «Διαδίκτυο των Πάντων», η έξυπνη οικιακή τεχνολογία, η επαυξημένη και η εικονική πραγματικότητα αλλάζουν τη ζωή και τον τρόπο επικοινωνίας, ακόμη και σκέψης μας. Μια άλλη Μεγατάση αφορά την κλιματική αλλαγή, καθώς η αύξηση της στάθμης της θάλασσας, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι ξηρασίες και οι πλημμύρες, θα καταστήσουν σταθερά επιτακτική την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των υποδομών μας και θα επηρεάσουν πολλαπλώς τις στρατηγικές οικονομικές αποφάσεις (ακόμη και τις μεταναστευτικές ροές του μέλλοντος). Τέλος και οι δημογραφικές ανισορροπίες που δημιουργούνται στον κόσμο, με την ταχεία αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού αφ’ ενός, και την ταχεία γήρανση ή και συρρίκνωση του πληθυσμού στις ανεπτυγμένες χώρες αφ΄ετέρου, αλλάζουν τελείως τα δεδομένα στην εργασία, στο ασφαλιστικό, στις υπηρεσίες υγείας και έχουν επομένως τα χαρακτηριστικά της Μεγατάσης. Η κυβερνητική πολιτική πρέπει να βρίσκεται μπροστά από αυτές τις εξελίξεις, να διερευνά προσεκτικά τις πολλαπλές πιθανές (άμεσες και έμμεσες) επιπτώσεις τους και να τις περιλαμβάνει στους σχεδιασμούς της- να μη σχεδιάζει εν κενώ. Μόνο έτσι θα εξασφαλίσει για τη χώρα μας, τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της, την καλύτερη δυνατή θέση στον Μεταβαλλόμενο, Αβέβαιο, Πολυπαραγοντικό και Ασαφή (Μ.Α.Π.Α.) κόσμο στον οποίο πλέον ζούμε.
- Πώς μπορεί να παρέμβει η Ειδική Γραμματεία για να προσαρμοστεί κατάλληλα η πολιτική του κράτους στις παγκόσμιες μεγατάσεις; Με άλλα λόγια, πώς το κατά βάση επιστημονικό έργο σας μετασχηματίζεται σε πολιτική;
Ο απώτερος στόχος της Ειδικής Γραμματείας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού είναι, όπως λέει και το όνομά της, να συμβάλλει στην υπέρβαση του στενού, τετραετούς -εκλογικού- ορίζοντα στη χάραξη πολιτικών. Στην πράξη, εμείς συγκεντρώνουμε δεδομένα και προχωράμε, είτε αυτοτελώς είτε σε συνεργασία με άλλους φορείς, σε αναλύσεις σχετικά με τις τάσεις στα σημαντικά κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά ζητήματα. Διενεργούμε future labs με τη συμμετοχή εκπροσώπων όλων των εμπλεκομένων στα ζητήματα που κάθε φορά εξετάζουμε και υποβάλλουμε τις εκθέσεις μας στον Πρωθυπουργό, στον Υπουργό Επικρατείας και στους εκάστοτε αρμόδιους Υπουργούς. Σε επόμενο στάδιο θα δραστηριοποιηθούμε και στη νομοθετική διαδικασία, υποβάλλοντας σχόλια και εκθέσεις επι των νομοσχεδίων, εντοπίζοντας πιθανές ελλείψεις ή και ασυμβατότητες σε σχέση με τις τάσεις και μεγατάσεις που καταγράφουμε, ή τα επικρατέστερα εναλλακτικά σενάρια που διαμορφώνουμε. Σε πρακτικό επίπεδο, όπως προανέφερα, σκοπός μας είναι να δημιουργηθεί εντός των υπουργείων ένα “οικοσύστημα” foresight που θα αντλεί δεδομένα και στοιχεία, και με το οποίο θα αναπτύξουμε μια αμφίδρομη σχέση συνεργασίας. Επιτρέψτε μου εδώ να σημειώσω ότι τα δεδομένα που παλαιότερα απλώς αρχειοθετούνταν στις διάφορες δομές της δημόσιας διοίκησης, εφόσον οργανωθούν σε μορφή μεγάλων δεδομένων (big data), συνιστούν ένα μεγάλο αναξιοποίητο κεφάλαιο που μπορεί να γίνει οδηγός μας στην εξερεύνηση τάσεων και, τελικά, πολύτιμος σύμμαχός μας στο μεγάλο εγχείρημα που ονομάζεται προνοητική διακυβέρνηση.
- Ποιες είναι οι προβλέψεις σας για την πορεία της χώρας μας τις επόμενες δεκαετίες; Μπορεί να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στο διεθνές οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι και ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις μεγατάσεις;
Κατ’ αρχάς, ας ξεκαθαρίσουμε κάτι: δεν χρησιμοποιούμε τη λέξη πρόβλεψη. Έχουμε πλήρη επίγνωση ότι το μέλλον είναι κάτι υπερβολικά σύνθετο για να προβλεφθεί. Αυτό που κάνουμε είναι να προετοιμάζουμε τη χώρα για μια σειρά από πιθανές εξελίξεις, ώστε να τοποθετηθεί εύστοχα σε στρατηγικής σημασίας πολιτικές επιλογές. Από εκεί και πέρα, γνωρίζουμε καλά ότι η Ελλάδα έχει κάποια ξεκάθαρα συγκριτικά πλεονεκτήματα, τα οποία υπό το φως των επερχόμενων εξελίξεων μπορούν να αναδειχθούν σε στρατηγικής σημασίας. Βλέπουμε για παράδειγμα ότι η ανάπτυξη των ΑΠΕ στη χώρα μας, που ευνοείται λόγω της υψηλής ηλιοφάνειας και γεωμορφολογίας της, ήταν ήδη σε ανοδική πορεία λόγω της πράσινης μετάβασης που επέβαλε η μεγατάση της κλιματικής αλλαγής. Όμως, η πρόσφατη ενεργειακή κρίση ενισχύει πολύ περισσότερο την τάση αυτή, δίνοντας στη χώρα μας ώθηση ώστε να αποκτήσει πρωταγωνιστικό ρόλο τόσο στην παραγωγή ενέργειας, όσο και στη διακίνησή της. Περαιτέρω, πιστεύω ότι η ελληνική οικονομία έχει κάθε δυνατότητα να ολοκληρώσει γρήγορα τη λεγόμενη διττή (πράσινη και ψηφιακή) μετάβαση και να επωφεληθεί από τις πολλαπλασιαστικά θετικές επιδράσεις της στο περιβάλλον, το οικοσύστημα καινοτομίας και τεχνολογίας, την εργασία και εν γένει την ανάπτυξη. Σε αυτή τη μετάβαση, παίζει αναμφίβολα καταλυτικό ρόλο το υψηλό επίπεδο τόσο του ανθρώπινου δυναμικού που διαθέτει η χώρα μας στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, όσο και των Ελλήνων εκτός συνόρων, οι οποίοι σε σημαντικό βαθμό παραμένουν στενά συνδεδεμένοι με την πατρίδα τους και αποτελούν για την Ελλάδα σημαντικό κεφάλαιο.
- Ποια μπορεί να είναι η συνύπαρξη των megatrends με την καθημερινότητα του Έλληνα, που παλεύει ξανά για στοιχειώδη, όπως για παράδειγμα πώς θα ζεσταθεί αυτό τον χειμώνα;
Μα, η παρακολούθηση των μεγατάσεων, αλλά και κάθε άλλη μεθοδολογία που εφαρμόζουμε για να εξερευνήσουμε το μέλλον, δεν γίνεται για λόγους ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος. Αντίθετα, έχει πολύ συγκεκριμένο σκοπό: να παράσχει στην κυβέρνηση και τον νομοθέτη τη δυνατότητα να προλαμβάνει ή να αμβλύνει έστω τις δυσμενείς συνέπειες των εξελίξεων, διεθνών και εθνικών, και όπου είναι δυνατόν, να κάνει στρατηγικές επιλογές που θα δώσουν στη χώρα και τους πολίτες της πλεονεκτήματα στο αυριανό παγκόσμιο περιβάλλον. Μια προνοητικότερη διακυβέρνηση -και μιλάω συνολικά, σε ευρωπαϊκό επίπεδο- θα είχε, για παράδειγμα, αντιληφθεί εγκαίρως τη σημασία των διαφοροποιημένων πηγών ενέργειας αλλά και της -στο μέτρο του εφικτού- ενεργειακής αυτάρκειας, ώστε σήμερα οι ευρωπαίοι πολίτες να ήταν περισσότερο θωρακισμένοι απέναντι στις αυξήσεις των τιμών της ενέργειας. Δεν είναι τυχαίο ότι πλέον σε ευρωπαϊκό επίπεδο προωθείται ως κατευθυντήρια αρχή η ιδέα της Ανοιχτής Στρατηγικής Αυτονομίας, δηλαδή το πώς -όχι μόνο στην ενέργεια αλλά συνολικά στο εμπόριο- η Ευρώπη θα αποκτήσει επαρκείς δικλείδες ασφαλείας χωρίς όμως να γυρίσει πίσω στον προστατευτισμό. Όλα αυτά δεν αποτελούν θεωρητικές αναζητήσεις, αλλά προσφέρουν πρακτικά εργαλεία που αν τα χρησιμοποιήσουν οι κυβερνήσεις, θα έχουν άμεση θετική επίδραση στην μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα των χωρών μας στις κρίσεις και εν τέλει την ευημερία των πολιτών.
- Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η μεγαλύτερη πρόκληση για τη χώρα μας αλλά και η μεγαλύτερη τροχοπέδη για να παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις του σύγχρονου κόσμου;
Η χώρα μας έχει γνωστές αδυναμίες, όμως βρίσκεται σε μια σταθερή “ενάρετη” τροχιά βελτίωσής τους: γεφυρώνει σιγά σιγά το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας, κερδίζει την εμπιστοσύνη διεθνών επενδυτών, επενδύει στις δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού της, προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει τα γραφειοκρατικά βάρη που εμποδίζουν την ανάπτυξη. Όπως προανέφερα όμως, η χώρα μας έχει και πολλά στρατηγικά πλεονεκτήματα, ιδίως στο αναδυόμενο ενεργειακό και γεωπολιτικό περιβάλλον. Θα μου επιτρέψετε όμως εδώ να πω ότι, αν εστιάσουμε στη μεγάλη εικόνα, θα δούμε ότι τελικά η μεγάλη πρόκληση για τις εξελίξεις του μέλλοντος, δεν αφορά αποκλειστικά την Ελλάδα, όπως άλλωστε δεν αφορά καμιά χώρα μεμονωμένα. Η μεγάλη πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπίσουμε έχει να κάνει με την ανεπαρκή ικανότητα των υπαρχόντων συστημάτων και δομών διακυβέρνησης διεθνώς να ανταποκριθούν σε προκλήσεις τέτοιας κλίμακας, όπως αυτές που βλέπουμε τα τελευταία λίγα χρόνια. Πρόκειται για προκλήσεις που επιβάλλεται να αντιμετωπίσουμε συνολικά, ως ανθρωπότητα. Η πανδημία του κορονοϊού ήταν μια ένδειξη για το τι μπορεί να συμβεί όταν έχουμε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, με ελλιπείς δομές διεθνούς συνεργασίας και διακυβέρνησης. Καταγράφεται μια αυξανόμενη αναντιστοιχία μεταξύ αφενός των προκλήσεων και των αναγκών, αφετέρου των συστημάτων και των οργανισμών που έχουν στόχο την αντιμετώπισή τους. Υπάρχουν προκλήσεις όπως οι δημογραφικές ανισορροπίες, οι παγκόσμιες μεταναστευτικές ροές, η κλιματική αλλαγή, οι κίνδυνοι από εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας (τεχνητή νοημοσύνη, γενετική μηχανική) που αναμένεται να ενισχυθούν στο μέλλον. Είναι ίσως η πρώτη φορά στην ιστορία που οι προκλήσεις έχουν τόσο έντονα διεθνή χαρακτήρα, αλλά το διεθνές σύστημα δεν έχει τις προδιαγραφές να τις διαχειριστεί αποτελεσματικά. Η χώρα μας οφείλει βεβαίως να είναι προετοιμασμένη για τις επερχόμενες αλλαγές, και έχει διανύσει μεγάλα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, όμως η ουσιαστική αλλαγή ή μετεξέλιξη των δομών διεθνούς συνεργασίας και διακυβέρνησης είναι που μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τέτοιας κλίμακας προκλήσεις.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
