Πολύ υψηλότερες από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο είναι οι τιμές στην Ελλάδα σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες, αναφέρει μεταξύ των άλλων ο Ιωάννης Λιανός, πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού, σε συνέντευξη του προς το Business Daily. Όπως τονίζει, «σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, η Ελλάδα έχει υψηλότερες τιμές από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στις τηλεπικοινωνίες (169.4% του ευρωπαϊκού μέσου όρου) και ακολουθούν τα τρόφιμα και μη αλκοολούχα ποτά (106%), ηλεκτρονικά είδη (104.6%) και αλκοολούχα ποτά/τσιγάρα (101.1%). Σε όλες τις άλλες κατηγορίες προϊόντων που υπολογίζει η Eurostat, το επίπεδο τιμών στην Ελλάδα είναι κάτω του μέσου όρου».
Ο κ. Λιανός κάνει λόγο για διαχρονική έλλειψη ανταγωνισμού στην ελληνική αγορά, επισημαίνοντας τα συμπεράσματα παγκόσμιας έρευνας για τα mark-ups (περιθώρια προσαύξησης) από 70.000 επιχειρήσεις σε 134 χώρες, που έδειξε, όπως τονίζει, ότι «η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών της Ευρ. Ενωσης με σχετικά λιγότερο καλά αποτελέσματα για την κατάσταση ανταγωνισμού, πάντα σύμφωνα με το κριτήριο του mark-up».
Ο πρόεδρος της Επιτροπής τονίζει τη μεγάλη αύξηση του ελεγκτικού έργου της. Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, «με αύξηση προσωπικού μόλις 4% από τον Σεπτέμβριο 2019, η ΕΑ έχει αυξήσει κατά πλέον του 100% τον αριθμό επιχειρήσεων που έχει ελέγξει, ενώ είμαστε η Αρχή Ανταγωνισμού με τους περισσότερους ελέγχους στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2021 και το 2022».
Αναφορικά με την αυτεπάγγελτη έρευνα που πραγματοποίησε η Επιτροπή στις τράπεζες προ ετών, ο κ. Λιανός προαναγγέλλει ότι σύντομα θα υπάρξουν αποτελέσματα. Για την αγορά των πετρελαιοειδών, τονίζει ότι η έρευνα της ΕΑ αφορά το φαινόμενο rockets and feathers (σ.σ. ''πύραυλοι και φτερά''), δηλαδή αν οι τιμές των καυσίμων αυξάνονται απότομα όταν αυξάνονται οι διεθνείς τιμές, ενώ υποχωρούν αργά όταν οι διεθνείς τιμές μειώνονται. «Η έρευνα αναμένεται να ολοκληρωθεί τις επόμενες εβδομάδες, λόγω της καθυστέρησης ορισμένων επιχειρήσεων να δώσουν τα στοιχεία που ζητούσε η ΕΑ», σημειώνει ο κ. Λιανός.
Για τις στρεβλώσεις του ανταγωνισμού στον αγροδιατροφικό τομέα, ο Λιανός τόνισε ότι η Επιτροπή προχώρησε σε επιτόπιους ελέγχους στα σούπερ μάρκετ τον Σεπτέμβριο του 2021 και τον Φεβρουάριο του 2022. «Η ανάλυση των στοιχείων από τη Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού προχωράει και ελπίζω να έχουμε σύντομα αποτελέσματα», τονίζει. Παράλληλα, η ΕΑ προχώρησε σε έρευνες και στις αγορές εισροών (σπόροι ηλίανθου, βαμβακιού και αραβόσιτου), ενώ προέβη σε επιτόπιους ελέγχους σε 15 επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε επιμέρους αγορές του κλάδου παροχής υπηρεσιών σίτισης.
- Κύριε πρόεδρε από την εμπειρία σας στο διάστημα που βρίσκεστε επικεφαλής της Επιτροπής Ανταγωνισμού, πως αξιολογείτε τις συνθήκες του ανταγωνισμού στην ελληνική αγορά;
Για να απαντήσω την ερώτησή σας θα ήθελα να αναφέρω ότι η αξιολόγηση των συνθηκών ανταγωνισμού σε μία οικονομία, γενικά όπως το θέτετε, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, εκ των οποίων ορισμένοι αφορούν τα γενικότερα χαρακτηριστικά της οικονομίας, της προσφοράς κυρίως αλλά και της ζήτησης, όπως το πόσο ανοιχτή είναι, τι βάρος έχει ο εμπορεύσιμος σε σχέση με τον μη εμπορεύσιμο κλάδο της οικονομίας, πόσο ενεργοί είναι οι καταναλωτές στην αλλαγή παρόχων, ρυθμιστικοί φραγμοί εισόδου στις αγορές κλπ. και συνεπώς δεν είναι εύκολο να απαντηθεί άμεσα με την ύπαρξη ενός δείκτη.
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού (ΕΑ) έχει αρμοδιότητα να αξιολογεί τις συνθήκες ανταγωνισμού σε συγκεκριμένες αγορές (και όχι όλες, μια και όπως γνωρίζετε δεν έχουμε αρμοδιότητα εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού στις τηλεπικοινωνίες και στα ταχυδρομεία). Συνήθως τα στοιχεία που εξετάζουμε για να αξιολογήσουμε τις συνθήκες ανταγωνισμού και την ύπαρξη ισχύος αγοράς, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του πλεονάσματος καταναλωτή αφορούν τη δομή της αγοράς (π.χ. πόσο συγκεντρωμένη είναι), στοιχεία δυναμικότητας της αγοράς και καινοτομίας (π.χ. επενδύσεις που αυξάνουν την παραγωγικότητα, εάν υπάρχουν νέες επιχειρήσεις που αναπτύσονται γρήγορα), τα περιθώρια κέρδους και το mark-up των επιχειρήσεων της συγκεκριμένης αγοράς ή κλάδου που εξετάζουμε ή συνολικά σε επίπεδο οικονομίας, τα οποία αποτελούν στοιχεία απόδοσης της αγοράς.
Θα ήθελα να αναφέρω εδώ ότι η ανάλυση αυτή δεν είναι απλή και μόλις τα τελευταία έτη ορισμένες Αρχές Ανταγωνισμού έχουν ξεκινήσει μία συστηματική προσπάθεια ανάλυσης κάθε έτος και χαρτογράφησης των αγορών και κλάδων της οικονομίας και της καταγραφής της κατάστασης ανταγωνισμού σε αυτούς (ειδικά η Μεγάλη Βρετανία). Στην Ελλάδα, η ΕΑ απέκτησε τη συγκεκριμένη αρμοδιότητα τον Ιανουάριο του 2022 και έχει ήδη ξεκινήσει η χαρτογράφηση των συνθηκών ανταγωνισμού σε ορισμένους κλάδους της οικονομίας (ειδικά στον τομέα της ενέργειας). Επίσης, έχουμε ολοκληρώσει κλαδικές έρευνες στα σουπερμάρκετ (το 2020), η οποία εκκρεμούσε από το 2012 και προχωρήσαμε άμεσα μόλις ξεκίνησα την θητεία μου τον Σεπτέμβριο 2019, ενώ έχουμε προχωρήσει σε κλαδικές έρευνες και στο ηλεκτρονικό εμπόριο, στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, στις ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας, στα απόβλητα/ανακύκλωση καθώς και σε κανονιστικές έρευνες στον κλάδο των κατασκευών και της διανομής τύπου. Ορισμένες εκ των ως άνω ερευνών έχουν ήδη ολοκληρωθεί ή θα ολοκληρωθούν μέχρι το τέλος του έτους.
Επίσης, έχουμε σκοπό με την ολοκλήρωση του διαγωνισμού για την πρόσληψη επικεφαλής οικονομολόγου της ΕΑ και ομάδας οικονομολόγων, και της εκπαίδευσης των οικονομολόγων της ΕΑ σε οικονομετρία και προχωρημένα οικονομικά της αγοράς, να προχωρήσουμε στον προγραμματισμό περισσότερων κλαδικών και την προετοιμασία κάθε έτος μίας μελέτης για την κατάσταση ανταγωνισμού στην Ελληνική οικονομία. Δυστυχώς, δεν υπήρχε καμία υποδομή για έρευνα και χαρτογράφηση των αγορών όταν ξεκίνησα τη θητεία μου, μια και δεν είχαν γίνει επενδύσεις στην έρευνα τα προηγούμενα έτη, οπότε έπρεπε να φτιάξουμε τα πάντα από την αρχή (αναδιοργάνωση της δομής της ΕΑ, εκπαίδευση του προσωπικού, δημιουργία μίας πλατφόρμας συλλογής πληροφοριών). Επίσης, είναι ιδιαίτερα δύσκολο να βρούμε ειδικούς εμπειρογνώμονες/επιστήμονες, οι οποίοι διαθέτουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες να ολοκληρώσουν αυτό το έργο, λόγω και των χαμηλών αποδοχών που μπορεί να προσφέρει η ΕΑ. Ο συγκεκριμένος διαγωνισμός για τον επικεφαλής οικονομολόγο έχει κηρυχθεί άγονος δύο φορές ήδη λόγω της έλλειψης ενδιαφέροντος από υποψηφίους (με μόνο μία ομάδα να εκφράζει ενδιαφέρον), παρά τη σημαντική προσπάθεια που έγινε για τη δημοσιοποίηση του. Συνεπώς, ο αρχικός προγραμματισμός μας να έχουμε μέσα στο 2022 την πρώτη έκθεση για την κατάσταση ανταγωνισμού στην Ελλάδα θα καθυστερήσει. Ελπίζω αυτό να ολοκληρωθεί το 2023 και εν συνεχεία να δημοσιεύεται σε ετήσια βάση.
Ύστερα από τις εκτενείς αυτές εισαγωγικές παρατηρήσεις θα απαντήσω τώρα στην ερώτησή σας. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, με βάση τα στοιχεία παγκόσμιας έρευνας που έγινε το 2019 από τους de Loecker και Eeckhout, οι οποίοι βασίστηκαν στα mark-ups 70000 επιχειρήσεων σε 134 χώρες ως ένδειξη ισχύος αγοράς, με αναφορά στην περίοδο 1980 με 2016, η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών της Ευρ. Ένωσης με σχετικά λιγότερο καλά αποτελέσματα για την κατάσταση ανταγωνισμού, πάντα σύμφωνα με το κριτήριο του mark-up. Η κατάσταση αυτή δεν έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά το 2016 σε σχέση με το 1980, το οποίο υποδεικνύει ότι αυτή η έλλειψη ανταγωνισμού είναι διαχρονική. Από την άλλη μεριά, η ανάλυση αυτή δεν εστιάζει σε συγκεκριμένες αγορές, ούτε εξετάζει στοιχεία της δομής των αγορών, όπου μπορεί να υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Η μελέτη της ΕΑ για τα σουπερμάρκετ έδειξε ότι ο κλάδος είναι λιγότερο συγκεντρωμένος στην Ελλάδα από την υπόλοιπη Ευρώπη, έστω και εάν υπήρξε αύξηση της συγκέντρωσης τα προηγούμενα χρόνια. Η κατάσταση στις κατασκευαστικές είναι διαφορετική, με σημαντική συγκέντρωση του κλάδου, ειδικά στον υπο-κλάδο των μεγάλων δημοσίων έργων (πλέον των 10 εκ. ευρώ). Στον τραπεζικό τομέα, υπήρξε επίσης σημαντική συγκέντρωση του κλάδου την τελευταία δεκαετία, λόγω της τραπεζικής κρίσης, αλλά σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες αντίστοιχου μεγέθους η συγκέντρωση είναι μεγαλύτερη. Ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη είναι και η οικονομική αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων. Σε ορισμένες αγορές μπορεί να μην υπάρχει υψηλή συγκέντρωση, αλλά τα αποτελέσματα για τους καταναλωτές να μην είναι θετικά, λόγω της έλλειψης οικονομικής αποτελεσματικότητας των επιχειρήσεων του κλάδου, οι οποίες έχουν υψηλά κόστη και συνεπώς οι τιμές τους είναι και υψηλότερες. Αυτό συμβαίνει γιατί η ένταση ανταγωνισμού στις αγορές αυτές είναι χαμηλή λόγω π.χ. συντεχνιακών λογικών, ύπαρξης καρτέλ, έλλειψη επενδύσεων που να αυξάνουν την παραγωγικότητα εργασίας κλπ.
Σχετικά τώρα με τα αποτελέσματα στην αγορά, μπορούμε να εξετάσουμε τις συνθήκες ανταγωνισμού βλέποντας τις τιμές. Εδώ τα τελευταία στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι η Ελλάδα έχει υψηλότερες τιμές από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στις τηλεπικοινωνίες (169.4% του ευρωπαϊκού μέσου όρου) και ακολουθούν τα τρόφιμα και μη αλκοολούχα ποτά (106%), ηλεκτρονικά είδη (104.6%) και αλκοολούχα ποτά/τσιγάρα (101.1%). Σε όλες τις άλλες κατηγορίες προϊόντων που υπολογίζει η Eurostat, το επίπεδο τιμών στην Ελλάδα είναι κάτω του μέσου όρου. Στα τρόφιμα, από τις 14 κατηγορίες που εξετάζουμε κάθε μήνα, οι αυξήσεις του εναρμονισμένου δείκτη καταναλωτή είναι μικρότερες στην Ελλάδα στις περισσότερες κατηγορίες, έστω και εάν η ετήσια αύξηση τον Ιούνιο ήταν υψηλότερη στην Ελλάδα σε σχέση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες σε διάφορα προϊόντα, όπως στα δημητριακά, το μοσχαρίσιο κρέας, το αρνίσιο κρέας, το γιαούρτι, το τυρί, το ελαιόλαδο, τα φρούτα, τα λαχανικά. Υπάρχουν ωστόσο και άλλες κατηγορίες προϊόντων όπου η ετήσια μεταβολή του ανωτέρω δείκτη διαμορφώθηκε σε χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με την Ευρώπη, όπως στο χοιρινό κρέας, στα ψάρια, στα αυγά, στα λοιπά βρώσιμα έλαια και στις πατάτες. Τον Αύγουστο 2022 ο εναρμονισμένος δείκτης τιμών καταναλωτή σημείωσε μεγαλύτερη πτώση στην Ελλάδα σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, Στην ενέργεια η Ελλάδα είναι ακριβότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε τιμές για επιχειρηματικούς χρήστες, ενώ είναι φθηνότερη για τους οικιακούς χρήστες.
Τα αποτελέσματα αυτά μας απασχολούν βεβαίως. Στους τομείς που έχουμε αρμοδιότητα έχουμε προχωρήσει σε μία άνευ προηγουμένου αύξηση των ελέγχων και εκκίνηση υποθέσεων, ενώ ορισμένες Αποφάσεις μας οι οποίες επιβάλλουν πρόστιμα έχουν ήδη δημοσιευθεί. Επίσης, προχωρούμε μέσω της χαρτογράφησης της αγοράς και αναζήτηση των αιτιών αυτής της διαφοροποίησης στους συγκεκριμένους τομείς που ανέφερα. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, κάποιοι μπορεί να είναι θέματα που θα πρέπει να μας απασχολήσουν, άλλοι να οφείλονται σε στρεβλώσεις σε διεθνείς αλυσίδες αξίας, κάτι για το οποίο πρέπει να συνδυάσουμε τις προσπάθειές μας με άλλες Αρχές Ανταγωνισμού στην Ευρώπη ή και εκτός.
Να αναφέρω εδώ ένα στατιστικό στοιχείο για να αναδείξω τις προσπάθειες που γίνονται. Με αύξηση προσωπικού μόλις 4% από τον Σεπτέμβριο 2019, η ΕΑ έχει αυξήσει κατά πλέον του 100% τον αριθμό επιχειρήσεων που έχει ελέγξει, ενώ είμαστε η Αρχή Ανταγωνισμού με τους περισσότερους ελέγχους στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2021 και το 2022. Αυτό δείχνει τις σημαντικές προσπάθειες του προσωπικού της ΕΑ, το οποίο έχει αυξήσει τους ρυθμούς εργασίας του για να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες λόγω της οικονομικής κρίσης. Η ΕΑ μπορεί να κάνει ασφαλώς και περισσότερους ελέγχους, αλλά για να γίνει αυτό χρειάζεται περισσότερο εξειδικευμένο προσωπικό, κάτι το οποίο ζητάμε επανειλημμένα τα τελευταία 2,5 έτη.
- Συνήθως η Επιτροπή Ανταγωνισμού επικρίνεται -και κατά το παρελθόν συνέβαινε συχνά- για την καθυστέρηση στην ολοκλήρωση των ελέγχων. Συμβαίνει και σήμερα. Όπως επί παραδείγματι στην περίπτωση των τραπεζών. Πότε θα ολοκληρωθεί ο έλεγχος;
Το γνωρίζω αυτό και θα ήθελα να σας πω ότι ένα μεγάλο μέρος των προσπαθειών μου τα τελευταία 3 έτη ήταν να βελτιώσω αυτήν την κατάσταση και θεωρώ ότι σε γενικό πλαίσιο έχουμε πετύχει τους στόχους μας. Έχουμε φέρει από περίπου 8 έτη τον μέσο όρο ηλικίας υποθέσεων της ΕΑ τον Σεπτέμβριο 2019 που ανέλαβα, σε περίπου 1,5 έτος τώρα. Οι παλαιότερες υποθέσεις που έχουμε τώρα είναι του 2018, κάτι το οποίο είναι σημαντική βελτίωση, αν κάποιος αναλογιστεί ότι τον Σεπτέμβριο 2019 υπήρχαν ανοιχτές υποθέσεις από το 1996! Επίσης, έχουμε αυξήσει κατά 75% τον αριθμό Αποφάσεων το 2021 (με 41 Αποφάσεις) σε σχέση με τον μέσο όρο τα τελευταία 5 έτη που ήταν περίπου 20-25 Αποφάσεις τον χρόνο. Έχουν γίνει σημαντικά βήματα οργάνωσης της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνσιμού, με τη δημιουργία τομεακών μεικτών διευθύνσεων στελεχωμένων με οικονομολόγους, νομικούς και πρόσφατα και επιστήμονες δεδομένων, την ανάθεση ευθύνης για κάθε ομάδα υπόθεσης σε έναν case manager, την στενή παρακολούθηση της πορείας των υποθέσεων από τη Διεύθυνση Συντονισμού που έχει συσταθεί, ενώ προβλέπεται και νέα σειρά μέτρων για την αύξηση της αποτελεσματικότητας των διευθύνσεων εφαρμογής με την εξαμηνιαία δημοσίευση των αποτελεσμάτων τους σε κληρώσεις υποθέσεων στην Ολομέλεια της ΕΑ για την κατά προτεραιότητα εξέταση και την υποχρέωση ενημέρωσης του Προέδρου της Αρχής για τους λόγους που μία έρευνα που έχει εκκινήσει πριν 12 μήνες δεν έχει προχωρήσει σε κλήρωση ή σε αρχειοθέτηση. Με την ολοκλήρωση πολλών παλαιών εκκρεμουσών υποθέσεων τα τελευταία έτη έχουμε πλέον τη δυνατότητα να ολοκληρώνουμε υποθέσεις πολύ γρηγορότερα .
Για πρώτη φορά το 2022 ολοκληρώσαμε υποθέσεις που εκκίνησαν το καλοκαίρι του 2021, μέσα σε 12 μήνες, με την επιβολή προστίμων. Δεν έχει ξαναγίνει αυτό στην ΕΑ και αποτελεί και σημαντική αλλαγή κουλτούρας σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν που αναφέρετε. Όπως όλες οι αλλαγές κουλτούρας σε έναν οργανισμό παίρνει χρόνο. Επίσης, με την προσθήκη δύο νέων εισηγητών και την κάλυψη των θέσεων που έχουν μείνει κενές πιστεύω ότι θα βελτιώσουμε και τον χρόνο καθαρογραφής των Αποφάσεων της ΕΑ.
Τέλος, πρέπει να επιταχυνθούν οι χρόνοι ολοκλήρωσης προσλήψεων ειδικών επιστημόνων στην ΕΑ, και να δοθεί περισσότερη ευελιξία στην ΕΑ, όπως και σε άλλες ανεξάρτητες αρχές, να προχωρούν στην κάλυψη των κενών θέσεων, βάση και των δυνατοτήτων του προϋπολογισμού τους. Οι διαδικασίες καθυστερούν σημαντικά και ξοδεύεται πολύτιμος χρόνος και ενέργεια από τις διοικήσεις των ανεξαρτήτων αρχών να ζητούν την επίσπευση των διαδικασιών, οι οποίες είναι επίσης εξαιρετικά γραφειοκρατικές. Υπάρχει κοινή προσπάθεια των ανεξαρτήτων αρχών να απελευθερωθούν από κάποιες μη αποτελεσματικές διαδικασίες, κάτι το οποίο επίσης φορτώνει αδικαιολογήτως -κατ’εμέ- το Υπουργείο Εσωτερικών με διαδικασίες που σε άλλες χώρες της Ευρ. Ένωσης γίνονται από τις ίδιες τις αρχές.
Σχετικά τώρα με την έρευνα για τις τράπεζες, όπως γνωρίζετε η έρευνα γίνεται σε πρώτο βαθμό από την Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού. Ως Πρόεδρος παρακολουθώ συστηματικά την πορεία των υποθέσεων και επενδύω τους ανθρώπινους και τεχνολογικούς πόρους της ΕΑ στις υποθέσεις που έχουμε θέσει ως προτεραιότητα. Αυτό συνέβη και με την έρευνα στις τράπεζες, η οποία όπως γνωρίζετε εκκίνησε ουσιαστικά με τον μεγαλύτερο επιτόπιο που είχε ως τότε οργανώσει η ΕΑ. Είναι μία έρευνα για την οποία έχω αφιερώσει σημαντικούς πόρους, περισσότερους από όσους έχει αφιερώσει ποτέ η ΕΑ σε άλλες υποθέσεις. Αυτό έγινε γιατί επιθυμούσαμε να ολοκληρώσουμε την έρευνα σε χρόνους πολύ μικρότερους από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο που για τέτοιου είδους υποθέσεις είναι περίπου 4 έτη. Τους τελευταίους λίγους μήνες παρατηρώ ότι έχει υπάρξει σημαντική πρόοδος και αύξηση της αποτελεσματικότητας της έρευνας, και ότι πολύ σύντομα θα έχουμε αποτελέσματα.
- Όπως γνωρίζετε, όλη η Ευρώπη βρίσκεται σε μία περίοδο ενεργειακής κρίσης. Στην Ελλάδα ο τομέας της ενέργειας θεωρείτε ότι λειτουργεί με βάση τους κανόνες του ανταγωνισμού;
Είναι κάτι που μας απασχολεί ιδιαιτέρως και για το οποίο έχουμε ξεκινήσει διάφορες δράσεις. Τολμώ να αναφέρω πως η ΕΑ είναι η πιο ενεργή Αρχή Ανταγωνισμού αυτή τη στιγμή σε αυτόν το τομέα. Η ΕΑ ήταν από τις πρώτες Αρχές Ανταγωνισμού στην Ευρώπη που προχώρησε σε σειρά στοχευμένων δράσεων προκειμένου να διερευνήσει και να αποτρέψει τυχόν αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές από την πλευρά των επιχειρήσεων. Είναι ένας τομέας όπου έχουμε συνδυάσει όλες τις μορφές παρέμβασης που μας παρέχει ο νόμος και δρούμε σε συνεργασία με τη ΡΑΕ, η οποία έχει αποκλειστική αρμοδιότητα στον σχεδιασμό της αγοράς.
Ειδικότερα, στις 28.09.2021 η ΕΑ προέβη στη διενέργεια αιφνίδιων επιτόπιων ελέγχων σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στις αγορές διύλισης, χονδρικής και λιανικής πώλησης βενζίνης και πετρελαίου κίνησης αναφορικά με τυχόν αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές στο πλαίσιο οριζόντιας σύμπραξης ή/και κάθετων συμπράξεων ή/και καταχρηστικής εκμετάλλευσης συλλογικής δεσπόζουσας θέσης. Οι αιφνιδιαστικοί έλεγχοι, από τους μεγαλύτερους που έχουν γίνει από την ΕΑ, διενεργήθηκαν στις εγκαταστάσεις επιχειρήσεων στην Περιφέρεια Αττικής, και αποτελούν ένα προκαταρκτικό βήμα στο πλαίσιο έρευνας της ΕΑ για τον εντοπισμό αντί-ανταγωνιστικών πρακτικών βάσει των κανόνων ανταγωνισμού.
Επιπλέον, κατόπιν προπαρασκευαστικής έρευνας από τον Ιούνιο του 2021 και προηγούμενης ανάλυσης το 2020, στις 16.12.2021 εκκίνησε αυτεπάγγελτη έρευνα στην αγορά της λιανικής προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας σε πελάτες χαμηλής τάσης. Σημειώνεται ότι η ΕΑ έχει ήδη δημοσιοποιήσει ότι προχώρησε σε μέτρα έρευνας σε δεκαοκτώ (18) επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην αγορά για τον εντοπισμό τυχόν αντί-ανταγωνιστικών πρακτικών βάσει του ν. 3959/2011 και της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). Στις 3.1.2022 κατόπιν παρακολούθησης της συγκεκριμένης αγοράς, εκκίνησε επίσης αυτεπάγγελτη έρευνα στην αγορά της χονδρικής προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Στις 5/5/2022 διενήργησε αιφνίδιους επιτόπιους ελέγχους σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στις αγορές χονδρικής προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και λιανικής προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας σε πελάτες χαμηλής τάσης.
Στις 22.3.2022 η Επιτροπή Ανταγωνισμού αποφάσισε τη χαρτογράφηση στον κλάδο των πετρελαιοειδών χρησιμοποιώντας σχεδόν άμεσα τη δυνατότητα που της δίνει η νέα νομοθεσία για τον ανταγωνισμό που ψηφίστηκε από τη Βουλή τέλη Ιανουαρίου 2022 με το άρθρο 14, παρ. 2, ιθ του ν.3959/2011, με σκοπό την αποτύπωση των συνθηκών ανταγωνισμού στον κλάδο των πετρελαιοειδών στην Ελλάδα στο πλαίσιο της έρευνας χαρτογράφησης της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού στην αλυσίδα παραγωγής και διανομής πετρελαιοειδών στην ελληνική αγορά. Η ΕΑ ερευνά το φαινόμενο rockets and feathers (σ.σ. ''πύραυλοι και φτερά''). Η έκφραση περιγράφει την κατάσταση ασυμμετρίας ανάμεσα στην αύξηση των τιμών καταναλωτή στα πετρελαιοειδή, οι οποίες εκτοξεύονται σαν πύραυλος σε περιόδους ανόδου των διεθνών τιμών πετρελαίου, ενώ αντίθετα αποκλιμακώνονται αργά, σαν πτώση φτερού, όταν πέφτουν οι διεθνείς τιμές. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που το μελετάμε από το 2020 και μας ενδιαφέρει πάρα πολύ. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας έπεσε σημαντικά η διεθνής τιμή του πετρελαίου και μετά λόγω γεωπολιτικής και ενεργειακής κρίσης αυξήθηκε, επίσης σημαντικά. Είναι μια πολύ καλή εμπειρικά περίοδος για να εξετάσουμε αν πηγαίνει η μείωση στον καταναλωτή όταν μειώνεται η διεθνής τιμή του πετρελαίου, σε σύγκριση με την αύξηση των τιμών, που πηγαίνει πολύ πιο απότομα στον καταναλωτή. Ειδικότερα, όσο αφορά την χαρτογράφηση, τα ενδιάμεσα αποτελέσματα της εν λόγω ερευνάς δημοσιοποιήθηκαν και για περισσότερες πληροφορίες δείτε το σχετικό δελτίο τύπου της ΕΑ. Η έρευνα αναμένεται να ολοκληρωθεί τις επόμενες εβδομάδες, λόγω της καθυστέρησης ορισμένων επιχειρήσεων να δώσουν τα στοιχεία που ζητούσε η ΕΑ.
Οι ενέργειες της ΕΑ αφορούν επίσης και την ανάλυση στρεβλώσεων όχι μόνο στην προσφορά αλλά και στη ζήτηση και οι οποίες επηρεάζουν τις συνθήκες ανταγωνισμού στις αγορές Ενέργειας. Στις 5/7/2022 η ΕΑ με δελτίο τύπου ενημέρωσε για την έρευνα που διεξήγαγε σχετικά με κριτήρια επιλογής και αλλαγής παρόχου ηλεκτρικής ενέργειας καταναλωτών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Ειδικότερα, η ΕΑ ανέθεσε σε εταιρεία τη διενέργεια δημοσκόπησης προκειμένου να διερευνήσει τις συνθήκες από την πλευρά της ζήτησης στην συγκεκριμένη αγορά καθώς και την τυχόν εκδήλωση αθέμιτων τιμολογιακών και άλλων εμπορικών πρακτικών των παρόχων που δραστηριοποιούνται σε αυτήν. Συγκεκριμένα, η ΕΑ διερεύνησε μεταξύ άλλων εάν εκδηλώνονται πρακτικές εμπορίας και τιμολόγησης που ευνοούν τη δημιουργία σύγχυσης στους καταναλωτές (confusopoly), οι οποίες ενδεχομένως να δυσχεραίνουν την ικανότητα των καταναλωτών να επιλέξουν τη βέλτιστη προσφορά ή να μπορούν να κατανοήσουν και να ελέγξουν τη σύμβαση που υπογράφουν με κάποιον πάροχο, με συνέπεια να δημιουργείται κίνητρο στις επιχειρήσεις να αυξήσουν τις τιμές ειδικά εάν οι καταναλωτές δεν είναι «ενεργοί» στην αναζήτηση και επιλογή νέων παρόχων (consumer switching), κάτι που αποτελεί χαρακτηριστικό ανταγωνιστικών αγορών. Ενδεικτικά, τέτοιες πρακτικές confusopoly αποτελούν οι υπερβολικά πολυάριθμες και αδιαφανείς προσφορές, η ομαδοποίηση των προϊόντων σε αδικαιολόγητα σύνθετα πακέτα και οι πολύπλοκοι συμβατικοί όροι. Συμπερασματικά, συγκρίνοντας τις απαντήσεις των καταναλωτών και των επιχειρήσεων ενδιαφέρον προξενεί το εύρημα ότι παρά το ότι το μεγαλύτερο ποσοστό καταναλωτών είναι «ενεργό» και έχει αλλάξει προμηθευτή εντός της τελευταίας πενταετίας σε σχέση με το ποσοστό επιχειρήσεων (55% έναντι 39%), υπάρχει η πεποίθηση και για αμφότερα τα δείγματα ότι η αλλαγή προμηθευτή δε θα οδηγήσει στην οικονομικότερη λύση και αυτός είναι ο κυριότερος λόγος μη αλλαγής. Το συγκεκριμένο εύρημα δύναται να εκτιμηθεί σε σχέση με το γενικότερο προβληματισμό της ΕΑ για το confusopoly.
Επισημαίνεται εδώ ότι, στον κλάδο της ενέργειας η ΡΑΕ έχει αποκλειστική αρμοδιότητα στην παρακολούθηση του ανταγωνισμού εκ των προτέρων και η ΕΑ αποκλειστική αρμοδιότητα εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού εκ των υστέρων σε περίπτωση που στοιχειοθετηθούν αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές. Η ΕΑ παρεμβαίνει εφόσον υπάρξουν ενδείξεις για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης ή εναρμονισμένες πρακτικές μεταξύ των δραστηριοποιούμενων εταιριών στις αγορές ενέργειας, κάτι το οποίο αποτελεί αντικείμενο έρευνας της ΕΑ, ενώ διατηρεί τη δυνατότητα περαιτέρω κανονιστικής παρέμβασης εφόσον αυτό κριθεί απαραίτητο. Στο πλαίσιο χαρτογράφησης των Ελληνικών αγορών που έχει εκκινήσει η ΕΑ, θα εξεταστεί και το περιθώριο κέρδους κομβικών επιχειρήσεων σε ολιγοπωλιακές αγορές στο συγκεκριμένο τομέα. Προσβλέπουμε σε στενή συνεργασία με τη ΡΑΕ, σύμφωνα και με το Μνημόνιο Συνεργασίας που έχει υπογραφεί από τις δύο Αρχές, κατόπιν πρωτοβουλίας της ΕΑ για να μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε αποτελεσματικά τα δεδομένα και τα εργαλεία του Μηχανισμού Παρακολούθησης και Εποπτείας της Αγοράς τον οποίο εποπτεύει η ΡΑΕ.
- Έχει συμβεί κατ΄επανάληψη στο παρελθόν τα πρόστιμα που έχει επιβάλει η ολομέλεια της Επιτροπής να έχουν «πέσει» στον δεύτερο ή στον τρίτο βαθμό της διοικητικής δικαιοσύνης. Θεωρείτε ότι είναι προβληματική η αρχική αξιολόγηση;
Θα ήθελα να αναφέρω ότι αυτό έχει συμβεί ελάχιστες φορές και για διάφορους λόγους. Θα ήθελα όμως εδώ να αναφέρω ότι το ελληνικό σύστημα προστασίας του ανταγωνισμού είναι σχεδιασμένο με τρόπο ώστε να προστατεύει ίσως περισσότερο από άλλα συστήματα προστασίας ανταγωνισμού στην Ευρώπη τα διαδικαστικά δικαιώματα των επιχειρήσεων, αλλά και παρέχοντάς τους πολλές ευκαιρίες να αμυνθούν έναντι της ΕΑ, με τη δυνατότητα που υπάρχει «πολυτελούς» (από την σκοπιά του χρόνου και των πόρων που διατίθενται) ακροαματικής διαδικασίας, τη δυνατότητά τους να θέσουν τα επιχειρήματά τους ενώπιον της ΕΑ με τρία υπομνήματα, πριν και μετά το πέρας της ακροαματικής διαδικασίας, όπως επίσης και τον δικαστικό έλεγχο από το Διοικητικό Εφετείο και ενδεχομένως το ΣτΕ. Αυτό έχει ως συνέπεια, και αυτό δεν αποτελεί κριτική, μία ιδιαίτερα χρονοβόρα διαδικασία.
Εάν υποθέσουμε ότι μία υπόθεση χρειάζεται 12 μήνες έρευνας από την Γενική Διεύθυνση πριν εισαχθεί στην Ολομέλεια, ενώ η κατά προτεραιότητα εξέτασή της από εισηγητή της Ολομέλειας τουλάχιστον 5-7 μήνες ακόμα, με την ακροαματική διαδικασία και τη διάσκεψη της Ολομέλειας να ολοκληρώνεται συνήθως μέσα σε 6 μήνες και την καθαρογραφή το λιγότερο σε 3-4 μήνες λόγω φόρτου εργασίας, καταλαβαίνετε ότι στην καλύτερη περίπτωση η Απόφαση της ΕΑ εκδίδεται το λιγότερο 2.5 έτη από τότε που εκκίνησε μία υπόθεση. Η διαδικασία αυτή είναι ανελαστική, λόγω του κανονιστικού πλαισίου, τόσο στο εθνικό όσο και στο ενωσιακό δίκαιο και της υποστελέχωσης της Επιτροπής Ανταγωνισμού.
Θα πρέπει να ειπωθεί όμως, και εδώ - ίσως αυτό που θα σας αναφέρω σας ξαφνιάσει, ότι το γεγονός ότι «πέφτουν» ορισμένες Αποφάσεις της ΕΑ μπορεί να οφείλεται και στο γεγονός ότι τα δικαστήρια μπορεί να μην είναι ακόμα έτοιμα να αποδεχτούν οικονομικές αναλύσεις και θεωρίες βλάβης, τις οποίες προωθεί η ΕΑ. Κάθε Αρχή Ανταγωνισμού προσπαθεί και πρέπει να έχει υποθέσεις όπου προσπαθεί να προωθήσει καινούριες θεωρίες βλάβης οι οποίες λαμβάνουν υπόψη τη νεότερη οικονομική θεωρία και εμπειρικές μελέτες. Αυτές οι υποθέσεις επεκτείνουν το πεδίο εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού με σκοπό την βελτίωση της θέσης των καταναλωτών και ενώ ενέχουν κάποιο ρίσκο για την ΕΑ πρέπει να προχωρούν με σκοπό την σταδιακή εξέλιξη της νομολογίας. Έστω και εάν τα δικαστήρια δεν είναι δεκτικά σε πρώτο χρόνο για τα επιχειρήματα αυτά, η ΕΑ θα πρέπει να προσπαθήσει, να πάρει ρίσκα και να επιμείνει, μια και συνήθως η εξέλιξη της νομολογίας χρειάζεται χρόνο και επιμονή από μέρους μας. Αυτό το αναφέρω για να εξηγήσω ότι το γεγονός ότι «πέφτουν» κάποιες Αποφάσεις της ΕΑ είναι κάτι το οποίο δεν οφείλεται στο ότι η αρχική αξιολόγηση ήταν προβληματική, αλλά στο ότι τα δικαστήρια δεν έχουν ακόμα εντρυφήσει στην οικονομική ανάλυση με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι δεκτικά σε νέα επιχειρήματα ή ότι είναι πιο συντηρητικά από την ΕΑ στην ανάλυση ορισμένων θεωριών βλάβης για τους καταναλωτές. Με αυτόν τον διάλογο μεταξύ των δικαστηρίων και της ΕΑ, ο οποίος όπως εξήγησα είναι παράλληλος, εξελίσσεται η νομολογία.
Θα ήθελα εδώ να αναφέρω ότι η ΕΑ θέλει να συμμετάσχει στην εκπαίδευση των δικαστών σε θέματα ανταγωνισμού και κυρίως οικονομικής ανάλυσης. Έχοντας αναλάβει στο παρελθόν ως Πανεπιστημιακός την εκπαίδευση δικαστών σε θέματα ανταγωνισμού στη Μεγάλη Βρετανία. Γαλλία, Λατινική Αμερική, Χονγκ Κονγκ και Κίνα, γνωρίζω τη χρησιμότητα αυτών των προγραμμάτων ώστε οι δικαστές να πληροφορούνται για τις νεότερες εξελίξεις στην οικονομική ανάλυση, επιχειρηματικές πρακτικές και νομολογία. Σε συνεργασία με Πανεπιστήμια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό σκοπεύουμε να επενδύσουμε σε τέτοια προγράμματα ενημέρωσης στο άμεσο μέλλον, και έχουμε δημιουργήσει το Hellenic Competition Academy, ένα δίκτυο Ελλήνων και ξένων Πανεπιστημιακών σε θέματα ανταγωνισμού, το οποίο θα αναλάβει τη συγκεκριμένη εκπαίδευση.
Χρειάζεται επίσης θεωρώ να προωθήσουμε την κατανόηση από τα δικαστήρια των ουσιαστικών θεμάτων στάθμισης συμφερόντων που τίθενται σε μία υπόθεση ανταγωνισμού, ώστε να αποφευχθεί ο φορμαλισμός, ο οποίος δίνει ίσως εξαντλείται στην προστασία των δικαιωμάτων άμυνας των μερών, χωρίς να σταθμίζονται οι δυσκολίες απόδειξης που υπάρχουν σε πρακτικές καρτέλ τα οποία είναι πάντα μυστικά, αλλά και τις αρνητικές επιπτώσεις αυτών των στρεβλώσεων ανταγωνισμού στα συνταγματικά προστατευμένα δικαιώματα της ελευθερίας ανταγωνισμού, ιδιοκτησίας κλπ. τα οποία πλήττονται από τις πρακτικές αυτές. Είναι ίσως ένδειξη ουσιαστικής κατανόησης του πλαισίου προστασίας του ανταγωνισμού ο περιορισμός του φορμαλισμού προς όφελος μίας ουσιαστικής νομικής αλλά και οικονομικής στάθμισης των συμφερόντων τόσο των επιχειρήσεων όσο και των καταναλωτών και αυτών που πλήττονται από στρεβλώσεις του ανταγωνισμού, ιδιαίτερα σε κλειστές ακόμα οικονομίες όπως η χώρα μας.
- Στη χώρα μας λειτουργούν αρκετές ανεξάρτητες αρχές. Θεωρείτε ότι ορισμένες «εφάπτονται» μεταξύ τους; Και τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει;
Η ανάπτυξη των ανεξάρτητων αρχών στην Ελλάδα και η ουσιαστική ενίσχυση της ανεξαρτησίας τους είναι ένα κομβικό θέμα από το οποίο επίσης εξαρτάται και η ποιότητα της δημοκρατίας μας. Θεωρώ ότι στην Ελλάδα δεν έχουμε ακόμα προχωρήσει σε συστηματική συζήτηση της δομής και του σκοπού των διαφόρων ανεξαρτήτων αρχών που έχουν δημιουργηθεί, οι περισσότερες, τουλάχιστον στον οικονομικό τομέα, λόγω των επιταγών της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Επίσης, δεν έχει γίνει η απαραίτητη ανάλυση των αρμοδιοτήτων και της αποδοτικότητάς τους, ενώ δεν έχει υπάρξει προσπάθεια ενίσχυσης της συνεργασίας τους, ιδιαίτερα σε τομείς όπου οι αρμοδιότητες τους εφάπτονται. Να αναφέρω εδώ ότι το να εφάπτονται αρμοδιότητες δεν είναι προβληματικό από μόνο του, μια και ορισμένες φορές είναι απαραίτητο για λόγους checks and balances να συνεισφέρουν περισσότερες αρχές από μία σε κομβικούς τομείς, βέβαια με ξεκάθαρες αρμοδιότητες ώστε να είναι ο έλεγχος της αγοράς αποδοτικός. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη υπάρχουν τομεακές ρυθμιστικές αρχές που είναι αρμόδιες για την εκ των προτέρων ανάλυση και σχεδιασμό των αγορών από σκοπιά του ανταγωνισμού, ενώ η εκ των υστέρων παρακολούθηση των αγορών αυτών γίνεται από την ΕΑ. Όπως γνωρίζετε, και το έχω θέσει αυτό δημόσια, η Ελλάδα έχει κάποιες ιδιαιτερότητες εδώ, σε σχέση με το Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο, μια και η ΕΑ δεν έχει αρμοδιότητες τόσο για εκ των προτέρων όσο και για εφαρμογή εκ των υστέρων των κανόνων ανταγωνισμού στους κλάδους των τηλεπικοινωνιών και ταχυδρομείων, όπως συμβαίνει σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΟΣΑ (πλην του Μεξικού). Οι ιδιαιτερότητες αυτές παραμένουν, μια και δεν επήλθε καμία αλλαγή στο νομοθετικό πλαίσιο στην τελευταία τροποποίηση του νόμου για τον ανταγωνισμό τον Ιανουάριο 2022.
Σε κάθε περίπτωση, η ΕΑ θεωρεί επιβεβλημένη μία γενικότερη συζήτηση σχετικά με τις αρμοδιότητες και οργάνωση των ανεξαρτήτων αρχών, κυρίως ώστε να έχουμε μία πιο ξεκάθαρη εικόνα τυχόν επικαλύψεων ή κυριότερα θα έλεγα έλλειψης αρμοδιοτήτων που δεν συνάδουν με την οικονομική αποτελεσματικότητα και το δημόσιο συμφέρον. Για να μπορέσουμε να χαρτογραφήσουμε το πλέγμα αυτό αρμοδιοτήτων, έχουμε αναθέσει μία έρευνα σε μία ομάδα ειδικών από το Ίδρυμα Τσάτσου, το γνωστό διεθνώς κέντρο Συνταγματικού και Διοικητικού Δικαίου η οποία ελπίζω να μας δώσει τα κατάλληλα εργαλεία αξιολόγησης της κατάστασης και θα δημοσιευθεί μόλις ολοκληρωθεί τους επόμενους μήνες.
Είχα επίσης προτείνει, ως πρόεδρος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής για την τελευταία νομοθετική αλλαγή τη δημιουργία ενός δικτύου ανταγωνισμού μεταξύ των τομεακών ρυθμιστικών αρχών (ΕΕΤΤ, ΡΑΕ, ΡΑΣ, ΡΑΛ, ΑΠΑ, Επιτροπή Παιγνίων) και της Επιτροπής Ανταγωνισμού, με σκοπό τη σύσταση μίας υποδομής συνεργασίας μεταξύ τους. Επίσης, πήρα την πρωτοβουλία υπογραφής Μνημονίων Συνεργασίας με διάφορες άλλες ανεξάρτητες αρχές, τις παραπάνω που ανέφερα, αλλά και την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, την Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων και την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, τα οποία θεωρώ ότι ενίσχυσαν τη συνεργασίας μας. Αυτή τη στιγμή όλες αυτές οι αρχές μαζί έχουν προτείνει στην κυβέρνηση ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις κοινού ενδιαφέροντος ώστε να ενισχύσουμε την ανεξαρτησία μας και να βελτιώσουμε την αποδοτικότητά μας. Οι προτάσεις αυτές έχουν γίνει εδώ και 1.5 χρόνο στον Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης ο οποίος έχει τη συνολική ευθύνη στον τομέα αυτό και περιμένουμε με ενδιαφέρον πλέον τις αποφάσεις της κυβέρνησης. Λόγω της δυσκολίας της συγκυρίας που διανύουμε και της ανάγκης ενίσχυσης των εποπτικών αρχών της οικονομίας για τον περιορισμό του κύματος ακρίβειας θεωρώ ότι είναι επιβεβλημένη η ενίσχυση των εποπτικών αρχών και του προσωπικού τους, ιδιαίτερα δε η ενίσχυση της οικονομικής και διοικητικής τους αυτοτέλειας με παράλληλα αύξηση των υποχρεώσεων τους για λογοδοσία και ανεξάρτητο έλεγχο της αποδοτικότητάς τους. Εκτός της ετήσιας λογοδοσίας μας στην Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας, με την Έκθεση Πεπραγμένων, στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, έχουμε θεσμοθετήσει με το νέο νομοθετικό πλαίσιο και διετή αξιολόγηση του έργου μας μέσω δεικτών αποδοτικότητας (KPIs). Αναμένεται προσεχώς να δημοσιευθεί, η υπουργική απόφαση για τη δημιουργία μίας ανεξάρτητης ομάδας αξιολόγησης της ΕΑ, ώστε το νομοθετικό πλαίσιο που έχει σχεδιαστεί να εφαρμοστεί. Επίσης, θεωρώ ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να δώσει τη δυνατότητα στις ανεξάρτητες αρχές, οι οποίες έχουν θεσμοθετήσει αυτή την αξιολόγηση μέσω KPIs και έχουν ιδίους πόρους, να αποκτήσουν περισσότερη ευελιξία και αυτοτέλεια στον τρόπο που οργανώνουν τόσο την αξιολόγηση του προσωπικού τους όσο και τη δημιουργία κινήτρων για αυτό.
- Δυστυχώς βρισκόμαστε σε μία εποχή υψηλού πληθωρισμού, ιδιαίτερα στον τομέα των τροφίμων. Πιστεύετε ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού μπορεί να έχει ρόλο στην αντιμετώπιση του;
Όπως έχω πει επανειλημμένως τα προβλήματα που έχουμε αυτή την περίοδο με τον πληθωρισμό έχουν κυρίως ως αίτια τη διεθνή συγκυρία, αλλά ασφαλώς οφείλονται επίσης και σε στρεβλώσεις στην Ελλάδα. Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο αυτό θα πρέπει συνεπώς να ακολουθήσουμε διττή στρατηγική.
Στην αλυσίδα των τροφίμων, το μεγαλύτερο μέρος του κόστους είναι η ενέργεια, ένα μέρος είναι οι σπόροι, τα λιπάσματα, τα φυτοφάρμακα. Επειδή η ενέργεια αυξάνεται παντού, αυτό επιδρά στις τιμές των προϊόντων. Η διαφορά είναι ότι εκτός από την ενέργεια όμως έχουν επηρεαστεί ταυτόχρονα, λόγω της γεωπολιτικής κρίσης και τα λιπάσματα, όπως επίσης και τα φυτοφάρμακα, σε πολύ μεγάλες αγορές, συγκεκριμένων προϊόντων, όπως για παράδειγμα τα σιτηρά και η σόγια. Αυτά τα φαινόμενα που συμπίπτουν δημιουργούν το σημερινό εκρηκτικό κοκτέιλ.
Η αλήθεια είναι επίσης ότι ζούμε σε ένα παγκόσμιο σύστημα τροφίμων (food system) και ορισμένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε κατά ένα μεγάλο μέρος οφείλονται σε αυτές τις παγκόσμιες αλλαγές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα λιπάσματα, ιδιαίτερα η κατηγορία των λιπασμάτων ποτάσιου και φωσφόρου, για τα οποία υπάρχουν ορισμένοι παραγωγοί στον κόσμο - κυρίως σε Λευκορωσία και Καναδά. Οι αυξήσεις εδώ είναι της τάξης του 300% από τον προηγούμενο έτος. Λόγω των κυρώσεων, οι παραγωγοί της Λευκορωσίας τίθενται εκτός των διεθνών αλυσίδων εφοδιασμού και ισχυροποιούνται άλλοι, οι οποίοι δρούσαν μεν σε μια ολιγοπωλιακή αγορά, υπήρχε ωστόσο κάποιος ανταγωνισμός. Τώρα δραστηριοποιούνται σε μια πολύ πιο στενή ολιγοπωλιακή αγορά, στην οποία επίσης υφίστανται και κάποιες σχέσεις συνεργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται. Τις πρακτικές αυτές δεν δύναται να τις αντιμετωπίσει αποτελεσματικά μία εθνική Επιτροπή Ανταγωνισμού, αλλά ο συντονισμός πολλών αρχών ανταγωνισμού από διάφορες χώρες, ειδικά αυτές στις οποίες εδρεύουν οι ηγέτιδες επιχειρήσεις σε παγκόσμιες αλυσίδες αξίας. Για τον λόγο αυτό έχω πάρει μία διεθνή πρωτοβουλία προτείνοντας στην ετήσια διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για θέματα εμπορίου τον Ιούλιο 2022 την καλύτερη συνεργασία των Επιτροπών Ανταγωνισμού και τη σύσταση μιας Επιτροπής ακαδημαϊκών εμπειρογνωμόνων που ασχολούνται με τα θέματα των παγκοσμίων αλυσίδων τροφίμων, με σκοπό να προσπαθήσουμε σε πρώτη φάση να χαρτογραφήσουν ποιες ακριβώς επιπτώσεις έχει η κρίση στην Ουκρανία σε συγκεκριμένες αλυσίδες τροφίμων και την ανάληψη σε δεύτερο χρόνο κοινών δράσεων. Η πρωτοβουλία αυτή έχει έως τώρα λάβει την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Νότιας Αφρικής, της Αιγύπτου και της Τουρκίας, ενώ αναμένω τις επόμενες εβδομάδες την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας και με άλλες χώρες στο πλαίσιο της διεθνούς συνάντησης των προέδρων Επιτροπών Ανταγωνισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες στα μέσα Σεπτεμβρίου.
Ερχόμενος τώρα στις στρεβλώσεις του ανταγωνισμού στην Ελλάδα, εξ αιτίας των σημαντικών αυξήσεων τιμών που παρατηρούνται στον αγροδιατροφικό τομέα, ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2021, η ΕΑ, προέβη σε στοχευμένες δράσεις προκειμένου να αποτρέψει τυχόν αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές από την πλευρά των επιχειρήσεων στο πλαίσιο της τρέχουσας συγκυρίας. Συγκεκριμένα στις 09.09.2021 και 27.9.2021 προέβη στη διενέργεια αιφνίδιων επιτόπιων ελέγχων στα σουπερμάρκετ και συγκεκριμένα στις αγορές δημητριακών, γάλακτος, καφέ, μαρμελάδων, ροφημάτων και τυριών, αναφορικά με τυχόν αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές στο πλαίσιο οριζόντιας σύμπραξης ή/και κάθετων συμπράξεων. Στις 16/2/2022 η EA διεξήγαγε νέο αιφνίδιο επιτόπιο ελέγχο σε εννέα (9) αλυσίδες σούπερ μάρκετ και συγκεκριμένα στις αγορές ζυμαρικών Η ανάλυση των στοιχείων από τη ΓΔΑ προχωράει και ελπίζω να έχουμε σύντομα αποτελέσματα. Η ΕΑ επίσης προχώρησε σε έρευνες και στις αγορές εισροών. Στις 14.12.2021 προέβη στη διενέργεια αιφνιδιαστικού επιτόπιου ελέγχου σε επιχείρηση στο πλαίσιο αυτεπάγγελτης έρευνας στις αγορές των σπόρων ηλίανθου, βαμβακιού και αραβόσιτου, καθώς και στις αγορές προϊόντων φυτοπροστασίας καλλιεργειών. Ο εν λόγω αιφνιδιαστικός έλεγχος αποτελεί ένα προκαταρκτικό βήμα στο πλαίσιο έρευνας της ΕΑ για τον εντοπισμό αντί-ανταγωνιστικών πρακτικών. Έχουμε αναπτύξει επίσης πρωτοβουλίες και σε άλλους κλάδους της βιομηχανίας τροφίμων μέσω μίας εξειδικευμένης διεύθυνσης που δημιουργήσαμε τον Οκτώβριο 2020. Στις 22/3/2022 η ΕΑ προέβη σε αιφνίδιους επιτόπιους ελέγχους σε 15 επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε επιμέρους αγορές του κλάδου παροχής υπηρεσιών σίτισης, αναφορικά με τυχόν αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές στο πλαίσιο οριζόντιων συμπράξεων.
Να αναφέρω εδώ ότι η ΕΑ δεν έχει ρόλο αγορανομίας, μια και έχουμε αρμοδιότητα παρέμβασης μόνο σε περιπτώσεις που στοιχειοθετηθούν παραβάσεις των κανόνων ανταγωνισμού από καρτέλ ή από κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης σε αγορές. Ειδικά όσον αφορά στις οριζόντιες συμπράξεις (καρτέλ) μεταξύ επιχειρήσεων και προκειμένου αυτές να επιβεβαιωθούν, απαιτείται όχι μόνο να διαπιστωθεί η σύμπτωση τιμών, αλλά και να υφίστανται αποδεικτικά στοιχεία για την ύπαρξη συνεννόησης μεταξύ ανταγωνιστών ή, σε περίπτωση εναρμονισμένων πρακτικών, για την απουσία αυτόνομου καθορισμού της επιχειρηματικής συμπεριφοράς. Σημειώνεται, συναφώς, ότι, κατά πάγια ενωσιακή νομολογία, περίπτωση υπερβολικής, άλλως καταχρηστικής, υπερ-τιμολόγησης συντρέχει όταν η επιχείρηση με δεσπόζουσα θέση προβαίνει στη χρέωση υπερβολικής τιμής, δυσανάλογης προς την οικονομική αξία της προσφερόμενης παροχής. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει σωρευτικά αφενός να υφίσταται υπερβολική δυσαναλογία μεταξύ του κόστους παραγωγής του προϊόντος (ή/και υπηρεσίας) και της τελικής τιμής που πράγματι ζητήθηκε (σύγκριση από την οποία προκύπτει το ύψος του περιθωρίου κέρδους) και αφετέρου η τιμή που επιβλήθηκε από τη δεσπόζουσα επιχείρηση να ήταν µη εύλογη, είτε κατ’ απόλυτη έννοια είτε σε σύγκριση µε τα ανταγωνιστικά προϊόντα/υπηρεσίες. Σε κάθε περίπτωση, από την ενωσιακή νομολογία και την πάγια πρακτική της ΕΑ, προκύπτει ότι για τη στοιχειοθέτηση υπερβολικής τιμολόγησης δεν αρκεί από μόνη της μία ιδιαίτερα σημαντική αύξηση της τιμής, αλλά απαιτείται, ως ελέχθη, και η ύπαρξη υπερβολικής δυσαναλογίας μεταξύ της τιμής αυτής και του κόστους σε σχέση με τις δαπάνες που πράγματι έγιναν από τη δεσπόζουσα επιχείρηση. Υπάρχουν άλλα νομοθετικά πλαίσια στην Ελλάδα, τα οποία δημιουργήθηκαν λόγω της κρίσης Covid-19, που θέτουν όρια στα περιθώρια κέρδους των επιχειρήσεων και συνεπώς επιβάλουν περιοριστικότερα πλαίσια στην τιμολογιακή πολιτική τους, από το δίκαιο ανταγωνισμού. Η εφαρμογή αυτών είναι αρμοδιότητα άλλων φορέων, που υπάγονται κυρίως στο Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων, με τους οποίους συνεργαζόμαστε.
Όσον αφορά τον κλάδο τώρα των σουπερμάρκετ, και επειδή όπως ανέφερα η ΕΑ παρεμβαίνει δομικά έχει ενδιαφέρον να δούμε σε ποιες χώρες υπήρξε μικρότερη επίπτωση του πληθωρισμού στα τρόφιμα. Τέτοιες χώρες είναι η Γαλλία (με πληθωρισμό στα τρόφιμα 4.2%) και το Βέλγιο (με 3.5%), στις οποίες ο δείκτης τιμών καταναλωτή στα τρόφιμα παραμένει σχετικά χαμηλός. Η Γαλλία έχει τρεις μεγάλες αλυσίδες, που είναι όλες σχεδόν ισοδύναμες και τρεις λίγο μικρότερες σε εθνικό επίπεδο, που ανταγωνίζονται έντονα μεταξύ τους, ενώ δραστηριοποιούνται και σημαντικοί όμιλοι αγορών. Επίσης, υπάρχει σημαντική εθνική παραγωγή με σημαντικούς μεταποιητές τροφίμων. Μία υπόθεση εργασίας είναι ότι ο ανταγωνισμός λόγω αυτής της εθνικής παραγωγής διατηρεί χαμηλά τις τιμές, ενώ παράλληλα οι τρεις μεγάλες αλυσίδες σουπερμάρκετ οι οποίες έχουν ισοδύναμη ισχύ, και οι υπόλοιπες λόγω και της ύπαρξης των ομίλων αγορών, έχουν μεγάλη διαπραγματευτική δύναμη απέναντι στους προμηθευτές για να συγκρατήσουν τις τιμές. Η κλαδική έρευνα στα σουπερμάρκετ στην Ελλάδα αλλά και άλλες έρευνες διαπίστωσαν ότι υπάρχει πλέον σημαντική απόσταση της πρώτης αλυσίδας από τις υπόλοιπες, η οποία αυξάνεται. Αυτή τη στιγμή βλέπουμε να διαμορφώνονται νέες ισορροπίες, π.χ. κάποιες αλυσίδες επεκτείνονται μέσω συγκεντρώσεων από τοπικές αγορές. Αυτό είναι κάτι που ενδεχομένως να οδηγήσει σε πιο δυνατούς παίκτες, που θα μπορούν να αντεπεξέλθουν στις δύσκολες σημερινές συνθήκες. Από την άλλη βλέπουμε και την εκρηκτική ενίσχυση του ηλεκτρονικού εμπορίου και στα προϊόντα σουπερμάρκετ, κάτι που ενισχύει τον ανταγωνισμό. Τέλος, βλέπουμε με ενδιαφέρον την ανάπτυξη discounters και άλλων μοντέλων διανομής που δύνανται να αυξήσουν την ένταση του ανταγωνισμού στις τιμές και συνεπώς το πλεόνασμα του καταναλωτή. Σε κάθε περίπτωση, σκοπεύουμε να επέμβουμε ξανά στη συγκεκριμένη αγορά, σε συνέχεια της κλαδικής του 2020, εφόσον ολοκληρώσουμε την επικαιροποίηση των στοιχείων, κάτι το οποίο έχει ήδη ξεκινήσει.
Τέλος, ιδιαίτερη σημασία για την αύξηση των τιμών, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, έχουν και οι ενώσεις επιχειρήσεων σε διάφορους κλάδους, οι οποίες παρά τα πολλά θετικά τους μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να παίξουν εστιακό ρόλο στην προώθηση καρτέλ σε διάφορους κλάδους της οικονομίας. Για τον λόγο αυτό, η ΕΑ απέστειλε επιστολές σε συγκεκριμένες Ενώσεις Επιχειρήσεων στον χώρο της εστίασης και των τροφίμων προκειμένου να τους επιστήσει την προσοχή ώστε να απέχουν από αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι οποιαδήποτε παρέμβαση από επαγγελματικούς φορείς/ενώσεις ή/και συνεννοήσεις μεταξύ επαγγελματιών, με οποιοδήποτε τρόπο και σε οποιαδήποτε έκταση και βαθμό, καθώς και σε οποιοδήποτε μέρος της Ελληνικής Επικράτειας, οι οποίες έχουν ως αντικείμενο ή αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού στην Ελληνική Επικράτεια και ιδίως εκείνες, οι οποίες συνίστανται στον άμεσο ή έμμεσο καθορισμό των τιμών αγοράς ή πώλησης ή άλλων όρων συναλλαγής, θεωρούνται ως ιδιαίτερης σοβαρότητας παραβιάσεις της εθνικής και ενωσιακής νομοθεσίας για τον ελεύθερο ανταγωνισμό και τυχόν παραβίαση των εν λόγω κανόνων δύναται να επιφέρει τόσο διοικητικά πρόστιμα και ποινές όσο και ποινικές ευθύνες για τους συμμετέχοντες επαγγελματίες ή ακόμα και για τρίτα νομικά πρόσωπα που συνέβαλαν στη δημιουργία φαινομένων σύμπραξης/εναρμόνισης των τιμών. Στο πλαίσιο αυτό, οι προαναφερόμενες Ενώσεις Επιχειρήσεων κλήθηκαν να απέχουν από κάθε είδους τέτοια συμπεριφορά και να ενημερώσουν αμελλητί τα μέλη τους για τις υποχρεώσεις τους για συμμόρφωση με τους κανόνες του ελευθέρου ανταγωνισμού. Η ΕΑ έχει επίσης δημοσιεύσει Οδηγό για τις Ενώσεις Επιχειρήσεων και θα προχωρήσουμε τους επόμενους μήνες στην ενημέρωσή τους για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν να τους επιβληθούν αυστηρά πρόστιμα σε περίπτωση αντι-ανταγωνιστικών πρακτικών. Για πρώτη φορά στην ιστορία της η ΕΑ έχει επίσης ξεκινήσει εκστρατεία ενημέρωσης του κοινού στα ΜΜΕ με σκοπό την προώθηση του εργαλείου ανώνυμης πληροφόρησης και την ευαισθητοποίησή του για αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές με τον τίτλο «Ξεσκέπασε τα Καρτέλ - Ρίξε τις Τιμές».
Στο πλαίσιο αυτό ενίσχυσης του αγώνα μας έναντι της ακρίβειας, προχωράμε στα τέλη Σεπτεμβρίου στη δημοσίευση των κατευθυντηρίων γραμμών μας για την εφαρμογή του νέου άρθρου 1Α του ν 3959/2011 για τον ανταγωνισμό, το οποίο προβλέπει κυρώσεις σε επιχειρήσεις που μονομερώς περιορίζουν τον ανταγωνισμό μέσω πρόσκλησης συμμετοχής σε άλλες επιχειρήσεις για αντιανταγωνιστικές πρακτικές ή μέσω δημόσιων ανακοινώσεων μελλοντικής τιμολόγησης και χειραγωγούν τις τιμές εις βάρος των καταναλωτών. Η εφαρμογή του συγκεκριμένου άρθρου του νόμου θεσπίζει ένα ιδιαίτερα πιο αυστηρό πλαίσιο στην Ελλάδα για αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Στο πλαίσιο αυτό αυστηροποιήθηκαν επίσης τον Αύγουστο 2022 και οι κατευθυντήριες γραμμές της ΕΑ για την επιβολή προστίμων με την δυνατότητα επιβολής ενός πρόσθετου ποσοστού προστίμου με σκοπό την αποτροπή, έστω και για μικρής διάρκειας καρτελικών συμπράξεων.
Εκτός της αποτροπής, όμως ενισχύουμε και την ανίχνευση αντι-ανταγωνιστικών πρακτικών. Καταρχήν, έχουμε δημιουργήσει το 2021 μία πλατφόρμα ανώνυμης παροχής πληροφοριών στην ΕΑ (whistleblower), η οποία έχει οδηγήσει στην εκκίνηση αρκετών υποθέσεων. Πριν λίγους μήνες ετοιμάσαμε και δεύτερη πλατφόρμα για χρήση από τις αναθέτουσες αρχές σε δημόσιες συμβάσεις. Επιπλέον, η ΕΑ μέσω του μοναδικού στην Ευρώπη εξειδικευμένου εργαλείου–πλατφόρμας (HCC Economic Intelligence Platform), που έχει αναπτύξει ομάδα εμπειρογνωμόνων με τη συνεργασία του τμήματος Ψηφιακής Αναζήτησης Τεκμηρίων της ΕΑ από το 2020, αντλεί και επεξεργάζεται, μεταξύ άλλων, και στοιχεία που συλλέγει η πλατφόρμα e-katanalotis της Γενικής Γραμματείας Καταναλωτή, η βάση δεδομένων e-fuels, και τα στοιχεία που συλλέγει ο ΟΚΑΑ και παρακολουθεί τις τιμές καταναλωτικών προϊόντων και ειδών διατροφής στα σούπερ μάρκετ, νωπά προϊόντα αλλά και πετρέλαιο κίνησης/βενζίνη, συστηματικά και σχεδόν σε καθημερινή βάση, για τυχόν ενδείξεις εναρμονισμένων πρακτικών. Η πλατφόρμα αυτή μέσω της χρήσης εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης στις έρευνες της ΕΑ έχει βοηθήσει σημαντικά στη στόχευση των ελέγχων σε αγορές όπου υπάρχουν ενδείξεις προβλημάτων ανταγωνισμού. Αλλά ασφαλώς για να αυξηθούν οι έλεγχοι και να μειωθούν οι χρόνοι επεξεργασίας των στοιχείων πρέπει να στελεχωθεί η ΕΑ. Αυτή τη στιγμή δουλεύουμε με στελεχωμένο μόλις το 37% των οργανικών μας θέσεων. Καταλαβαίνετε τις δυσκολίες που αυτό δημιουργεί στο έργο μας. Ελπίζουμε η πολιτεία να μας δώσει τη δυνατότητα να προχωρούμε μόνοι μας στην κάλυψη των θέσεων αυτών στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του προϋπολογισμού μας μέσω ανοιχτών ανταγωνιστικών διαδικασιών προσλήψεων που να οργανώνονται από την ΕΑ.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
