Τις αιτίες και τους λόγους της ενεργειακής κρίσης και τις προκλήσεις της απανθρακοποίησης αναλύει σε συνέντευξή του στο Business Daily ο Ραφαήλ Μωυσής, Επίτιμος Πρόεδρος του ΙΟΒΕ.
Έχοντας διατελέσει Διοικητής της ΔΕΗ, Πρόεδρος της ΔΕΠΑ και Πρόεδρος του Συμβουλίου Ενεργειακής Στρατηγικής ο κ. Μωυσής γνωρίζει όσο λίγοι την ενεργειακή αγορά, έχοντας συνδιαμορφώσει την ενεργειακή διαδρομή της Ελλάδας.
Ο κ. Μωυσής στη συνέντευξή του αναφέρεται στις αιτίες της ενεργειακής κρίσης που βιώνουμε, επισημαίνει τους παραλληλισμούς με την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 1970, σχολιάζει την ευρωπαϊκή πολιτική απανθρακοποίησης, τη στρατηγική της ελληνικής κυβέρνησης για την απολιγνιτοποίοηση, το Target Model, τη στροφή προς την πυρηνική ενέργεια καθώς και τις εξελίξεις στη ΔΕΗ.
Αναλυτικότερα, σε ό,τι αφορά την ευρωπαϊκή πολιτική απανθρακοποίησης επισημαίνει ότι ο μεγάλος αδύναμος κρίκος είναι η ολιγωρία στην ανάπτυξη της αποθήκευσης ηλεκτρισμού. «Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε επιβάλει τα συστήματα αποθήκευσης ως απαραίτητη παράλληλη προϋπόθεση για την ανάπτυξη των ΑΠΕ, δεν θα αντιμετωπίζαμε σήμερα κρίση φυσικού αερίου», τονίζει. Σε ό,τι αφορά την επιλογή της Ελλάδας για την απολιγνιτοποίηση, σημειώνει ότι είναι επιβεβλημένη, ωστόσο εκφράζει αμφιβολίες για τα κριτήρια και το χρονοδιάγραμμα απόσυρσης των λιγνιτικών μονάδων.
Ο κ. Μωυσής επαναλαμβάνει τη θέση του ότι η ευρωπαϊκή πολιτική απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας οδηγεί σε έναν κατακερματισμό που δεν είναι δόκιμος σε χώρες μικρού μεγέθους όπως η Ελλάδα, ενώ ανάλογη κριτική διατυπώνει και για το Target Model. Σε ότι αφορά τη στροφή που παρατηρείται προς την χρήση πυρηνικής ενέργειας σημειώνει ότι «αποτελεί αναπόφευκτη επιλογή για την επίτευξη των επιθυμητών περιβαλλοντολογικών στόχων», προσθέτοντας ότι δύσκολα θα δούμε αξιοποίησή της στην Ελλάδα, δεδομένου ότι η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών της χώρας μας είναι φανατικά κατά της πυρηνικής ενέργειας.
Τέλος, σε ό,τι αφορά τη ΔΕΗ επισημαίνει ότι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει είναι το γεγονός «ότι η Επιχείρηση είναι υποχρεωμένη αφενός να διαφημίζει προς τους πελάτες το κύρος της και τα μοναδικά πλεονεκτήματα που είναι ικανή να τους προσφέρει και, αφετέρου, να μειώσει το μερίδιό της στην αγορά».
Η συνέντευξη του κ. Ρ. Μωυσή:
- Πώς ερμηνεύετε την ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη; Οφείλεται περισσότερο σε σφάλματα πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ή σε εξωτερικούς – γεωπολιτικούς παράγοντες, όπως η στάση της Ρωσίας σε ό,τι αφορά την προμήθεια αερίου;
Οι απρόσμενα υψηλοί ρυθμοί ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας βρήκαν τα συστήματα διακίνησης προϊόντων και υλικών αποσυντονισμένα λόγω της πανδημίας και ανέτοιμα να υπηρετήσουν τις αυξημένες ανάγκες. Οι ελλείψεις οδηγών φορτηγών και βυτιοφόρων, οι χρονοβόροι υγειονομικοί έλεγχοι, η κακή διασπορά των εμπορευματοκιβωτίων και άλλα παρεμφερή, οδήγησαν σε αυξήσεις τιμών σε πρώτες ύλες και ναύλα. Υπογραμμίζω ότι οι αυξήσεις αυτές προηγήθηκαν ενώ η εκδήλωση της «ενεργειακής» κρίσης, ακολούθησε αρκετούς μήνες αργότερα.
Τα εισαγωγικά της «ενεργειακής» κρίσης είναι δηλωτικά της άποψης ότι δεν υπάρχουν γνήσια ενεργειακοί λόγοι που αιτιολογούν τις πρόσφατες παράλογες αυξήσεις στις τιμές του φυσικού αερίου που παρέσυραν και τον ηλεκτρισμό. Δεν μειώθηκαν οι πρωτογενείς ενεργειακές πηγές ούτε ξαφνικά έπαθαν βλάβη ή απενεργοποιήθηκαν μεγάλα συστήματα παραγωγής. Αντίθετα, ακόμη και στην κορύφωση της πανδημίας, συνέχισαν να προστίθενται μονάδες ΑΠΕ στο παγκόσμιο δυναμικό ηλεκτροπαραγωγής. Ούτε η ζήτηση άλλωστε έφθασε σε πρωτόγνωρα ύψη αφού, παρά την ταχεία ανάκαμψη, η παγκόσμια παραγωγή δεν έχει ακόμη επανέλθει στα προ της πανδημίας επίπεδα.
Δεν υπάρχει λοιπόν, κατά τη γνώμη μου, ενεργειακός λόγος για τις πρόσφατες ενεργειακές ανατιμήσεις, για αυτό αργά ή γρήγορα θα έχουμε επανάληψη των εξελίξεων των κρίσεων του πετρελαίου της δεκαετίας του 1970 οι οποίες, και τότε, οφείλονταν σε παράγοντες «εξωενεργειακούς».
Και οι παλαιοί θυμούνται την αλληλουχία των γεγονότων: Τετραπλασιασμοί στις τιμές, αναστάτωση των αγορών, στασιμοπληθωρισμός, προβλέψεις για αύξηση της τιμής του πετρελαίου στα 200 δολάρια το βαρέλι, με κατάληξη την κατακόρυφη πτώση στα 20 δολάρια.
- Πώς αξιολογείτε την ευρωπαϊκή πολιτική για την απανθρακοποίηση και τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας; Υπάρχει η άποψη ότι η Ευρώπη επισπεύδει την ανάπτυξη των ΑΠΕ, χωρίς να έχει επενδύσει επαρκώς στις υποδομές του μεταβατικού καυσίμου, δηλαδή του φυσικού αερίου.
Αρχίζω με το τελευταίο. Όχι, η σημερινή κρίση δεν οφείλεται σε ευρωπαϊκή ολιγωρία στη δημιουργία υποδομών για το φυσικό αέριο. Όπως είπαμε παραπάνω, οι υφιστάμενες υποδομές υπήρξαν ικανές να καλύψουν ίσες ανάγκες από τις ίδιες πηγές πριν την πανδημία.
Αυτό που συμβαίνει οφείλεται σε λαθεμένες προβλέψεις για την άμεση αύξηση της ζήτησης και στην αδυναμία αξιοποίησης των υφιστάμενων υποδομών στις οποίες μάλιστα σύντομα θα προστεθεί και ο αγωγός Nordstream 2 και αργότερα ο τερματικός σταθμός στην Αλεξανδρούπολη. Άλλωστε, μετά τη διαπίστωση ότι πρέπει να επιδιώξουμε περιορισμό αύξησης της μέσης θερμοκρασίας μέχρι το 2100 μόνο κατά 1,5οC (και δεν αρκεί το 2οC), γίνεται αμφίβολο αν οι μικρότερες μεν αλλά υπαρκτές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από το φυσικό αέριο, μπορούν να είναι ανεκτές.
Γυρίζοντας στο πρώτο σκέλος της ερώτησης, ο αδύναμος κρίκος της ευρωπαϊκής πολιτικής για την απανθρακοποίηση αφορά την αποθήκευση ηλεκτρισμού. Αν την είχε υποστηρίξει από την αρχή με την ίδια έμφαση, τις ίδιες επιδοτήσεις, τους ανάλογους κανόνες και δεσμευτικούς στόχους που καθιέρωσε για τις ΑΠΕ, αν είχε επιβάλει τα συστήματα αποθήκευσης ως απαραίτητη παράλληλη προϋπόθεση για την ανάπτυξη των ΑΠΕ, δεν θα αντιμετωπίζαμε σήμερα κρίση φυσικού αερίου.
- Θεωρείτε ότι ήταν ορθή επιλογή της ελληνικής κυβέρνησης να επισπεύσει την απολιγνιτοποίηση;
Είναι μεγάλος ο πειρασμός να απαντήσει κανείς «ήταν λαθεμένη επιλογή» τη στιγμή που οι λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ χρειάστηκε να τεθούν πάλι σε συνεχή λειτουργία προκειμένου να εξασφαλιστεί η επάρκεια του ηλεκτρικού κάτω από τις παρούσες συνθήκες. Το θέμα της απανθρακοποίησης είναι όμως σοβαρό και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ευκαιριακά.
Δεν αμφισβητώ ότι η απολιγνιτοποίηση είναι επιβεβλημένη και ότι έπρεπε, αργά ή γρήγορα, να απαλλαγεί το ενεργειακό σύστημα της χώρας από ένα ιδιαίτερα ρυπογόνο καύσιμο. Όμως, διαφωνώ με το ποιος και με ποια κριτήρια προσδιόρισε το χρονοδιάγραμμα της απόσυρσης των λιγνιτικών μονάδων.
Υποστηρίζω ότι, από το 2005 έως το 2020, προτάξαμε τον παράγοντα προστασίας του περιβάλλοντος και πετύχαμε τη μεγαλύτερη στην Ευρώπη ποσοστιαία μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Όμως, ενώ η συμβολή μας στην αποτροπή του οικουμενικού φαινομένου της κλιματικής αλλαγής υπήρξε, λόγω του μικρού μας μεγέθους, σχεδόν αμελητέα, η Ελλάδα υπήρξε ως συνέπεια της απολιγνιτοποίησης η μόνη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία στο ίδιο διάστημα, αύξησε αντί να μειώσει το ποσοστό ενεργειακής της εξάρτησης από το εξωτερικό επιβαρύνοντας έτσι υπέρμετρα, το ήδη εξαιρετικά υψηλό δημόσιο χρέος.
Υποστηρίζω επίσης ότι βαρύνουσα γνώμη για τον προσδιορισμό του χρονοδιαγράμματος απόσυρσης έπρεπε να είχε η τοπική κοινωνία. Όχι να αποφασίζει τα πάντα η σοφή Αθήνα και σίγουρα όχι οι Βρυξέλλες.
Η άποψη των τοπικών κοινωνιών δεν μπορεί μεν να μετρηθεί επισήμως (το Άρθρο 44 του Συντάγματος δεν προβλέπει τη διεξαγωγή περιφερειακών δημοψηφισμάτων) μπορεί όμως να διαγνωστεί με άλλους αξιόπιστους τρόπους. Και, αν η Μεγαλόπολη επιθυμούσε πιο γρήγορη διακοπή λειτουργίας από ότι η Πτολεμαΐδα ή το αντίστροφο, να προγραμματίζαμε αναλόγως.
Τα παραπάνω βέβαια είναι πλέον απλά θεωρητικά. Πρακτικό και ευχάριστο είναι ότι διατηρείται η δυνατότητα επιστράτευσης των λιγνιτικών μονάδων σε περιστάσεις εκτάκτου ανάγκης, που αποδεικνύει ότι στην ευρύτερη οικογένεια της ΔΕΗ, κάποιοι συνεχίζουν να θυμούνται ότι η Επιχείρησή τους δημιουργήθηκε «για να λειτουργεί χάριν του Δημοσίου συμφέροντος».
- Σε πρόσφατο βιβλίο σας για τη ΔΕΗ είχατε διατυπώσει προβληματισμούς για το πως έγινε η απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας στην ΕΕ και κατά πόσο το μοντέλο αυτό μπορεί να εφαρμοστεί σε μικρές χώρες, όπως η Ελλάδα.
Αν έπρεπε να βρω μια μόνη λέξη που να χαρακτηρίζει την φιλοσοφία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ηλεκτρική ενέργεια, η λέξη αυτή θα ήταν «κατακερματισμός».
Η ενεργειακή της πολιτική θέλει άλλοι να παράγουν το ρεύμα, άλλοι να το μεταφέρουν με καλώδια και άλλοι να το εμπορεύονται. Θέλει όσους το δυνατόν περισσότερους στην παραγωγή και στην εμπορία ώστε να αναπτύσσεται μεταξύ τους ανταγωνισμός που μειώνει κόστος και τιμές. Αναγνωρίζει ότι δεν είναι δυνατόν η κάθε εταιρεία να έχει χωριστά καλώδια και συνεπώς πρέπει στον τομέα της μεταφοράς και διανομής να υπάρχουν μονοπώλια, αλλά και αυτά θέλει να ανήκουν κατά προτίμηση σε πληθώρα ιδιοκτητών.
Για να κατακερματίσεις όμως κάτι, όπως σημειώνω στο βιβλίο που αναφέρατε, πρέπει αυτό το κάτι να είχε αρχικά σημαντικό μέγεθος ώστε τα τεμάχια που απομένουν να διατηρούν κάποια ουσιαστική οντότητα. Αν όχι, τότε τα όποια οφέλη που πράγματι μπορεί να δημιουργήσει ο ανταγωνισμός, εξανεμίζονται από τις απώλειες των οικονομιών κλίμακας τις οποίες απολαμβάνουν οι μεγάλες επιχειρήσεις.
Για να υποστηρίξω την άποψή μου θα χρησιμοποιήσω το παράδειγμα δύο χωρών που έχουν παρόμοια (μικρά για τα ευρωπαϊκά δεδομένα) ενεργειακά μεγέθη και πολύ καλή σχέση μεταξύ τους: Την Ελλάδα και το Ισραήλ.
Στην Ελλάδα πιστεύουμε και εφαρμόζουμε τον κατακερματισμό και τα στοιχεία δείχνουν ότι οι τιμές του ηλεκτρισμού ανέβαιναν διαχρονικά πριν την εκδήλωση της παρούσης έκρηξης των τιμών και προβλέπεται ότι θα συνεχίσουν να αυξάνονται και μετά την πάροδο της κρίσης.
Σε αντιδιαστολή, παραθέτω σε απόσπασμα από την εφημερίδα Haaretz της 10ης Οκτωβρίου 2021: «Στο Ισραήλ, εν τω μεταξύ, η ενεργειακή κρίση ανήκει κάποιου αλλού: Οι τιμές του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας εδώ μειώνονται και δεν υπάρχει προοπτική αύξησης των τιμών τα επόμενα δύο χρόνια».
Τι ισχύει στο Ισραήλ; Έχουν βέβαια δικό τους φυσικό αέριο που επηρεάζει το επίπεδο των τιμών, θα μπορούσαν όμως να εφαρμόσουν την ευρωπαϊκή πολιτική ώστε να τις χαμηλώσουν ακόμη περισσότερο. Αντίθετα, η Israel Electric Corporation παραμένει μια πλήρως ολοκληρωμένη επιχείρηση ηλεκτρισμού και το Δημόσιο κατέχει περίπου το 99,85% της εταιρείας.
Φαίνεται ότι οι ομόθρησκοί μου, αν και φημολογείται ότι έχουν κυριαρχήσει στους κανόνες του εμπορίου από το λίκνο τους, δεν έχουν ακόμη καταλάβει τα οφέλη του κατακερματισμού στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας σε μια μικρή χώρα!
- Με μεγάλη καθυστέρηση, η Ελλάδα εφάρμοσε το ευρωπαϊκό Target Model στα τέλη του 2020. Όμως, γίνεται λόγος από πολλούς παρατηρητές για σοβαρά λάθη στο μοντέλο της αγοράς, που έχουν δημιουργήσει στρεβλώσεις και συμβάλλουν στη διατήρηση υψηλών τιμών. Ποια είναι η άποψή σας;
Όλα αυτά τα μοντέλα, όπως το γαλλικό ΝΟΜΕ (που αποδείχθηκε pas bon pour l’ Orient) ή το αγγλοπρεπές Target Model (που στην πρώτη εφαρμογή στη Ελλάδα πέτυχε τον στόχο τετραπλασιασμού των τιμών) είναι όλα συστήματα που μπορεί να πετυχαίνουν το επιθυμητό αποτέλεσμα σε μεγάλες χώρες αλλά δεν φαίνεται να αρμόζουν στο μέγεθος της δικής μας.
Σας θυμίζω ότι η Έκθεση Πισσαρίδη επισημαίνει την ανάγκη συγχωνεύσεων και δημιουργίας μεγάλων επιχειρήσεων ώστε να πετύχουμε αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Στον τομέα του ηλεκτρισμού είχαμε τη μεγάλη επιχείρηση και την υποκαταστήσαμε με μια πληθώρα από μικρομεσαίες. Φυσικά το κόστος αυξάνεται.
- Η μεγάλη αύξηση των τιμών ενέργειας έχει επαναφέρει στο προσκήνιο την πυρηνική ενέργεια ως εναλλακτική πηγή ενέργειας. Γειτονικές χώρες όπως η Βουλγαρία και η Τουρκία λειτουργούν ή θα θέσουν σύντομα σε λειτουργία πυρηνικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Στην Ελλάδα πρόκειται για θέμα ταμπού. Ποια είναι η γνώμη σας.
Τη γνώμη μου το Business Daily έχει και στο παρελθόν φιλοξενήσει: Συμμερίζομαι την άποψη που έχουν υιοθετήσει ισχυροί ηγέτες και παράγοντες, ότι δηλαδή η πυρηνική ενέργεια αποτελεί αναπόφευκτη επιλογή για την επίτευξη των επιθυμητών περιβαλλοντολογικών στόχων και χαιρετίζω την πολύ πρόσφατη προσχώρηση στην άποψη αυτή διάφορων ευρωπαϊκών χωρών.
Είναι γνωστό ότι στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής, ο Κυριάκος Μητσοτάκης απέκλεισε το ενδεχόμενο η Ελλάδα να στραφεί στην πυρηνική ενέργεια. Θα προτιμούσα να μην είχε πει τίποτε, αλλά αν προκλήθηκε, καταλαβαίνω το σκεπτικό του. Όχι επειδή η χώρα μας είναι σεισμογενής. Οι πολιτικοί μηχανικοί μας μπορούν να κατασκευάσουν εγκαταστάσεις που να αντέχουν τον ισχυρότερο σεισμό. Ούτε επειδή δεν είναι διαχειρίσιμο το θέμα των αποβλήτων, που και για αυτό υπάρχει τρόπος ασφαλούς αντιμετώπισης.
Το πρόβλημα είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού είναι φανατικά ενάντια σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο και θα έβρισκε τρόπους, δικαστικούς ή άλλους, για να προσθέσει χρόνο και κόστος στην κατασκευή του έργου σε βαθμό που θα έκανε την τελική τιμή της πυρηνικής κιλοβατώρας ασύμφορη.
- Πώς βλέπετε τη ΔΕΗ σήμερα; Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει και πώς μπορεί να τοποθετηθεί αποτελεσματικότερη στο νέο περιβάλλον; Πώς αξιολογείτε το επιχειρηματικό σχέδιο που υλοποιεί η διοίκηση;
Θεωρώ ως τη μεγαλύτερη πρόκληση το γεγονός ότι η επιχείρηση είναι υποχρεωμένη αφενός να διαφημίζει προς τους πελάτες το κύρος της και τα μοναδικά πλεονεκτήματα που είναι ικανή να τους προσφέρει, και αφετέρου να μειώσει το μερίδιό της στην αγορά, όπως διατάζει το βαρύ χέρι του Δημιουργού της.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
