Τα «καμπανάκια» του δημοσιονομικού κινδύνου αναμένεται να χτυπήσουν πάλι με ένταση την επόμενη εβδομάδα, καθώς οι τιμές του ρεύματος που θα ανακοινωθούν για τον Ιανουάριο θα είναι πολύ αυξημένες σε σχέση με τον Δεκέμβριο. Η Ελλάδα, αν και οι ευρωπαϊκοί Θεσμοί αποφεύγουν να... κάνουν μεγάλη φασαρία σε αυτή τη δύσκολη περίοδο για την Ευρώπη, παρέχει μεγάλες και μη στοχευμένες στους πιο ευάλωτους ενεργειακές επιδοτήσεις, που ήλθαν αμέσως μετά το «ξεχείλωμα» επιδοτήσεων για την αντιμετώπιση της πανδημίας, παρότι πρόκειται για τη χώρα με το μεγαλύτερο χρέος στην Ευρώπη. Από τον επόμενο χρόνο, αναμένεται να ενταθεί η πίεση του Eurogroup για νέο μοντέλο ενεργειακών επιδοτήσεων, που θα σηματοδοτήσει το τέλος της στήριξης σε όλους.
Οι κακοί οιωνοί για την εκτέλεση του προϋπολογισμού του 2023, ο οποίος προβλέπει επιστροφή σε ένα μικρό πρωτογενές πλεόνασμα (0,7% του ΑΕΠ) θα κάνουν την εμφάνισή τους όταν ανακοινωθεί από τον υπουργό Ενέργειας το ποσό των ενεργειακών επιδοτήσεων για τον Ιανουάριο. Ύστερα από ένα διάλειμμα για τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, όπου οι λιανικές τιμές του ρεύματος σωρευτικά μειώθηκαν σχεδόν κατά 40%, οι πάροχοι θα ανακοινώσουν μεγάλες αυξήσεις λιανικών τιμών, οι οποίες θα συμπαρασύρουν το κόστος των επιδοτήσεων που βαραίνει τον κρατικό προϋπολογισμό πιο κοντά στα απειλητικά υψηλά επίπεδα του Σεπτεμβρίου και του Οκτωβρίου, ενώ για τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο οι τιμές ήταν τόσο χαμηλές, που δεν χρειάσθηκε να επιβαρυνθεί ο προϋπολογισμός, καθώς το κόστος των επιδοτήσεων καλύφθηκε πλήρως από τα έσοδα του Ταμείου Ενεργειακής Μετάβασης, δηλαδή κυρίως από την ανάκτηση υπερκερδών των παραγωγών.
Οι μήνες του χειμώνα, που μόλις άρχισε με την πτώση των θερμοκρασιών, θα είναι δύσκολοι για την Ελλάδα, όπως συνολικά για την Ευρώπη, καθώς αρχίζουν πάλι να «τρελαίνονται» οι χονδρικές τιμές του ρεύματος, επειδή η τιμή του φυσικού αερίου έχει σταθεροποιηθεί σε αρκετά υψηλότερα επίπεδα από το χαμηλό των 105 ευρώ/μεγαβατώρα (στα 130 - 140 ευρώ) και οι καιρικές συνθήκες περιορίζουν δραστικά τη συμμετοχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα, ενώ η Ευρώπη πλήττεται και από ελλείμματα στην παραγωγή ρεύματος, κυρίως λόγω της συντήρησης πυρηνικών μονάδων στη Γαλλία. Την ώρα που οι τιμές χονδρικής στη spot αγορά στην Ευρώπη ακολουθούν πορεία «τρελών» διακυμάνσεων, ξεπερνώντας για λίγο και τα 700 ευρώ/μεγαβατώρα, στην Ελλάδα κατά το πρώτο μισό του Δεκεμβρίου καταγράφηκαν πολύ ανεβασμένες τιμές χονδρικής στην αγορά επόμενης ημέρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι για οκτώ ημέρες οι τιμές διαμορφώθηκαν πάνω από τα 300 ευρώ και μία ημέρα εκτινάχθηκαν στα 400 ευρώ.
Ο Ιανουάριος θα είναι μήνας σκληρής δοκιμασίας του μοντέλου οριζόντιων επιδοτήσεων που έχει καθιερώσει η κυβέρνηση για το ρεύμα, καθώς αναμένονται μεγάλες αυξήσεις από τους προμηθευτές, που όχι μόνο θα πρέπει να καλύψουν την προβλεπόμενη μελλοντική αύξηση των τιμών χονδρικής (και θα το κάνουν με... γενναιόδωρες προβλέψεις, ώστε να αποφύγουν απώλειες), αλλά και τις μεγάλες απώλειες που είχαν από τις τιμές Δεκεμβρίου, όπου δεν προέβλεψαν σωστά την αύξηση των τιμών χονδρικής και «μπήκαν μέσα». Το ποσό της επιβάρυνσης του προϋπολογισμού θα γίνει σαφές την επόμενη εβδομάδα, ξυπνώντας μνήμες από το μίνι δημοσιονομικό σοκ του Σεπτεμβρίου, όταν οι συνολικές επιδοτήσεις είχαν εκτιναχθεί κοντά στα 2 δισ. ευρώ για ένα μήνα και ο προϋπολογισμός επιβαρύνθηκε με κόστος περίπου 900 εκατ. ευρώ.
Το μεγάλο ερώτημα που θα αρχίσει να τίθεται και μάλιστα σε ακατάλληλο πολιτικό χρόνο, δηλαδή στην τελική ευθεία για τις εκλογές, είναι πόσο μπορεί ακόμη η ελληνική κυβέρνηση να είναι μια από τις πιο γενναιόδωρες της Ευρώπης στις ενεργειακές επιδοτήσεις, ενώ ήδη ήταν από τις πλέον γενναιόδωρες στη διάρκεια της πανδημίας και η χώρα παραμένει στην κορυφή της υπερχρέωσης στην Ευρώπη. Προς το παρόν, η κυβέρνηση έχει μια άνεση χειρισμών, χάρη στην ιδιαιτερότητα της οικονομικής και δημοσιονομικής συγκυρίας: ο υψηλός πληθωρισμός και η ισχυρή ανάκαμψη της οικονομίας μετά την πανδημία διεύρυναν τη βάση των φορολογικών εσόδων και έκαναν το δημόσιο χρέος να φαίνεται μειωμένο εντυπωσιακά σε σχέση με το ΑΕΠ το 2022, παρότι σε απόλυτα ποσά συνέχισε να αυξάνεται, μετά τη μεγάλη διόγκωσή του την περίοδο της πανδημίας.
Η ανησυχία στις Βρυξέλλες
Στις Βρυξέλλες, επικρατούν ανησυχίες για τον συνδυασμό των δημοσιονομικών κινδύνων που δημιουργεί η ενεργειακή κρίση με κινδύνους που δημιουργεί η πολιτική συγκυρία, καθώς η κυβέρνηση αντιμετωπίζει πιθανότατα δύο εκλογικές αναμετρήσεις μέσα στον επόμενο χρόνο και μπαίνει συνεχώς στον πειρασμό να χρησιμοποιήσει τον μηχανισμό των επιδοτήσεων σε όλους και για (σχεδόν) όλα, προκειμένου να ενισχύσει τη θέση της προεκλογικά. Από την Ευρώπη έρχεται μια γενική κατεύθυνση και μια ειδικότερη, για την Ελλάδα, όσον αφορά τη δημοσιονομική πολιτική:
- Η γενική κατεύθυνση, που προς το παρόν παραμένει σε επίπεδο διακηρύξεων, χωρίς να έχουν συμφωνηθεί οι δύσκολες λεπτομέρειες, είναι ότι οι χώρες της ευρωζώνης θα πρέπει άμεσα να κινηθούν προς ένα μοντέλο ενεργειακών επιδοτήσεων δύο επιπέδων, όπου θα επιδοτείται η κατανάλωση από το κράτος μέχρι ένα επίπεδο και για το δεύτερο επίπεδο οι καταναλωτές θα επιβαρύνονται πλήρως από τις τιμές αγοράς. Στην τελευταία συνεδρίασή του, το Eurogroup τόνισε ότι το μοντέλο οριζόντιας επιδότησης αύξησε το δημοσιονομικό κόστος στο 1,3% του ΑΕΠ της ευρωζώνης, δηλαδή συνολικά στα 700 δισ. ευρώ. Οι νέοι προϋπολογισμοί θα το κρατήσουν επίσης σε υψηλό επίπεδο, στο 0,9% του ΑΕΠ. Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση του Eurogroup, «το 2023 θα εξετάσουμε τα μέτρα μας για να διασφαλίσουμε ότι είναι στοχευμένα και επικεντρωμένα σε ευάλωτα νοικοκυριά και βιώσιμες επιχειρήσεις που εκτίθενται προσωρινά. Θα μπορούσε να διερευνηθεί ένα καλά βαθμονομημένο μοντέλο τιμολόγησης ενέργειας δύο επιπέδων και άλλα συστήματα που επιτυγχάνουν παρόμοιους στόχους, λαμβάνοντας υπόψη τα εθνικά χαρακτηριστικά».
Σε ό,τι αφορά, ειδικότερα, την Ελλάδα, η «γραμμή» που έρχεται από τις Βρυξέλλες λέει ότι το 2023 θα είναι ότι το πρώτο έτος επαναφοράς σε πρωτογενές πλεόνασμα και, παρ' ότι δεν θα εφαρμόζονται και τον επόμενο χρόνο οι αυστηροί δημοσιονομικοί κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας, οι ευρωπαϊκοί Θεσμοί δεν θα είναι διατεθειμένοι να κάνουν εκπτώσεις ως προς την επίτευξη του στόχου, αν επιβεβαιωθούν οι δημοσιονομικοί κίνδυνοι από την ενεργειακή κρίση, αλλά και από το πεδίο της ανάπτυξης (η ανάπτυξη προβλέπεται να επιβραδυνθεί απότομα στο 1% το 2023, πολλοί όμως θεωρούν πιθανό να πέσει ακόμη χαμηλότερα). Σε αυτή την περίπτωση, η κυβέρνηση θα κληθεί να κάνει διορθωτικές κινήσεις που θυμίζουν παλιές, χειρότερες εποχές, λαμβάνοντας μέτρα που θα κρατούν υπό έλεγχο τις αποκλίσεις, καθώς μάλιστα στον προεκλογικό προϋπολογισμό του 2023, όπως επισήμαινε η τελευταία Έκθεση Εποπτείας, η κυβέρνηση έχει περιλάβει και τα μέτρα του «πακέτου ΔΕΘ» που εξήγγειλε ο πρωθυπουργός, με συνολικό δημοσιονομικό κόστος 1,2% του ΑΕΠ.
Διπλωματικές επικρίσεις για τις οριζόντιες επιδοτήσεις
Άλλωστε, στην τελευταία έκθεσή τους, οι Θεσμοί... σφάζουν με το βαμβάκι την πολιτική οριζόντιων επιδοτήσεων που εφαρμόζει η κυβέρνηση στην ενέργεια, αν και επισημαίνουν ότι το καθαρό δημοσιονομικό κόστος των μέτρων θα μειωθεί το 2023, χάρη στην αυξημένη φορολόγηση υπερκερδών των ενεργειακών εταιρειών. Σημειώνουν, μεταξύ άλλων, ότι:
- Η στήριξη ως ποσοστό του ΑΕΠ που παρέχει η Ελλάδα για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης είναι από τις υψηλότερες εντός της ΕΕ για το 2022. Η Ελλάδα φαίνεται να είναι εκτεθειμένη στην αύξηση των τιμών της ενέργειας περισσότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ. Τα μέτρα που εγκρίθηκαν συνίστανται κυρίως σε επιδοτήσεις προς τους χρήστες ενέργειας, κοινωνικές μεταβιβάσεις σε ευάλωτα νοικοκυριά, επιδοτήσεις για καύσιμα και περικοπές στους έμμεσους φόρους επί των υπηρεσιών μεταφορών. Το ακαθάριστο δημοσιονομικό κόστος των ενεργειακών μέτρων εκτιμάται ότι θα ανέλθει σε 5,5 % του ΑΕΠ το 2022 και θα αυξηθεί σε 5,8% του ΑΕΠ το 2023. Το καθαρό δημοσιονομικό κόστος των ενεργειακών μέτρων αναμένεται να ανέλθει σε 0,5% του ΑΕΠ το 2023, σημαντικά μειωμένο από 2,3% του ΑΕΠ το 2022.
- Από τον Μάιο του 2022, οι αρχές έχουν θεσπίσει μέτρα αύξησης των εσόδων για τη συγκράτηση του δημοσιονομικού κόστους των παρεμβάσεων που σχετίζονται με την ενέργεια. Η κύρια πηγή πρόσθετων εσόδων είναι ένας φόρος επί των τιμών χονδρικής της ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με τον οποίο οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να μεταφέρουν τα επιπλέον έσοδά τους πέρα από ένα καθορισμένο ανώτατο όριο τιμών στο Δημόσιο.
- Τα περισσότερα από τα ενεργειακά μέτρα δεν φαίνεται να στοχεύουν ευάλωτα νοικοκυριά ή επιχειρήσεις και τα περισσότερα από αυτά δεν διατηρούν πλήρως το μήνυμα των τιμών για τη μείωση της ζήτησης ενέργειας και την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης. Σύμφωνα με τις δημοσιονομικές κατευθύνσεις που περιέχονται στη σύσταση του Συμβουλίου της 12ης Ιουλίου 2022για την Ελλάδα, τα μέτρα στήριξης για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης θα πρέπει να είναι προσωρινά και να στοχεύουν στα πιο ευάλωτα νοικοκυριάκαι επιχειρήσεις.
- Τα εισοδηματικά μέτρα που είναι προσωρινά και στοχεύουν στους πλέον ευάλωτους φαίνεται να αποτελούν την καταλληλότερη λύση για τον μετριασμό των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων της ενεργειακής κρίσης, δεδομένου ότι στοχεύουν σε όσους πλήττονται περισσότερο από την κρίση, έχουν χαμηλότερο δημοσιονομικό κόστος και μειώνουν την ενεργειακή φτώχεια και τις ανισότητες. Στην περίπτωση της Ελλάδας, το κύριο μέσο στήριξης είναι η επιδότηση των τιμών στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, στην οποία είναι επιλέξιμα όλα τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις, ανεξάρτητα από την κατανάλωση ενέργειας ή το εισόδημά τους. Η επιδότηση αυτή, μεεκτιμώμενο δημοσιονομικό κόστος 4,8% του ΑΕΠ το 2022 και 5,8% του ΑΕΠ το 2023, καλύπτει σημαντικό μέρος της αύξησης των τιμών,μειώνοντας έτσι την αποτελεσματικότητα των κινήτρων που δίνουν οι υψηλές τιμές για μείωση κατανάλωσης ενέργειας. Ομοίως, οι επιδοτήσεις που δόθηκαν ως απάντηση στις υψηλές τιμές των καυσίμων ήταν επίσης μη στοχευμένες, καθώς ωφέλησαν τη συντριπτική πλειονότητα των νοικοκυριών. Εκτός από αυτά τα μέτρα, έχουν επίσης εγκριθεί ορισμένα μικρότερα, πιο στοχευμένα μέτρα εισοδηματικής στήριξης, όπως αυξημένες μεταβιβάσεις εισοδήματος σε συνταξιούχους χαμηλού εισοδήματος καιπρόσθετες εκταμιεύσεις επιδομάτων τέκνωνκαι άλλων κοινωνικών μεταβιβάσεων.
- Οι αρχές κατέβαλαν πρόσφατα προσπάθειες για τη βελτίωση της ποιότητας των ενεργειακών μέτρων, αλλά υπάρχει περιθώριο περαιτέρω βελτίωσης. Από τον Οκτώβριο του 2022, οι αρχές έχουν θεσπίσει κίνητρα για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και έχουν εισαγάγει κάποια διαφοροποίηση μεταξύ των δικαιούχων. Τα νοικοκυριά με υψηλότερη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας θα λάβουν χαμηλότερες επιδοτήσεις, εκτός εάν μειώσουν την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας κατά τουλάχιστον 15% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Παρόμοια διαφοροποίηση έχει εισαχθεί για τις εταιρείες, όπου οι μικρές επιχειρήσεις με περιορισμένη κατανάλωση ενέργειας λαμβάνουν υψηλότερες επιδοτήσεις από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις ή τις μικρές επιχειρήσεις με υψηλότερη κατανάλωση ενέργειας. Παρά τα νέα αυτάχαρακτηριστικά, εξακολουθούν να υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης του σχεδιασμού των μέτρων ώστε να καταστεί δυνατή η πλήρης λειτουργία των σημάτων των τιμών της αγοράς, παρέχοντας έτσι κίνητρα για περαιτέρω εξοικονόμηση στην κατανάλωση ενέργειας.
Ο χορός επιδοτήσεων για πανδημία και ενέργεια
Την επόμενη εβδομάδα αναμένονται τα νέα στοιχεία για την εκτέλεση του προϋπολογισμού στο 11μηνο του 2022, αλλά ήδη από τα στοιχεία του 10μήνου γίνεται σαφές ότι το 2022 είναι ένα έτος παροχής τεράστιων ποσών για επιδοτήσεις, τόσο για την πανδημία, όσο και για την ενέργεια. Τα ποσά είναι μοιρασμένα περίπου εξίσου και συνολικά πλησιάζουν τα 4 δισ. ευρώ, δηλαδή αντιστοιχούν σε περισσότερο από 2% του ΑΕΠ. Για την πανδημία, οι επιδοτήσεις φθάνουν τα 1,825 δισ. και για την ενέργεια τα 2,171 δισ. Αρκετές από τις επιδοτήσεις για την πανδημία, ύψους 415 εκατ. ευρώ, «ροκανίζουν» το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων.
Ειδικότερα, όπως έχει ανακοινώσει το ΥΠΟΙΚ, η προσωρινή αποτύπωση των κυριότερων πληρωμών των δαπανών για δημοσιονομικά μέτρα που ελήφθησαν λόγω της πανδημίας για την περίοδο του Ιανουαρίου - Οκτωβρίου, έχει ως εξής:
- η ενίσχυση μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων που επλήγησαν από τον COVID-19 στις Περιφέρειες ύψους 160 εκατ. ευρώ από το ΠΔΕ,
- η συνεισφορά του δημοσίου για την αποπληρωμή επιχειρηματικών δανείων πληγέντων δανειοληπτών ύψους 89 εκατ. ευρώ από το ΠΔΕ,
- η επιδότηση κεφαλαίου κίνησης σε τουριστικές επιχειρήσεις ύψους 42 εκατ. ευρώ από το ΠΔΕ,
- η ενίσχυση των φορέων υγείας με επικουρικό προσωπικό στις Περιφέρειες ύψους 80 εκατ. ευρώ από το ΠΔΕ,
- η έκτακτη επιχορήγηση των πληττόμενων από την πανδημία επιχειρήσεων ψυχαγωγίας, γυμναστηρίων, σχολών χορού κ.λπ. ύψους 44 εκατ. ευρώ, από το ΠΔΕ,
- η δαπάνη αποζημίωσης ειδικού σκοπού ύψους 158 εκατ. ευρώ, η οποία πληρώθηκε από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (κατηγορία μεταβιβάσεων),
- οι πρόσθετες επιχορηγήσεις προς τον ΕΟΠΥΥ, ύψους 100 εκατ. ευρώ και προς τα νοσοκομεία και τις ΔΥΠΕ, ύψους 259 εκατ. ευρώ καθώς και η αγορά εμβολίων ύψους 285 εκατ. ευρώ,
- η πρόσθετη επιχορήγηση προς τη ΔΥΠΑ (πρώην ΟΑΕΔ) ύψους 400 εκατ. ευρώ για την κάλυψη της απώλειας εσόδων λόγω μείωσης των ασφαλιστικών εισφορών των εργαζομένων και η επιχορήγηση προς τον e-ΕΦΚΑ ύψους 150 εκατ. ευρώ για την κάλυψη απώλειας εσόδων από τη μείωση των υπέρ της ΔΥΠΑ συνεισπραττόμενων εισφορών και
- η κρατική αποζημίωση εκμισθωτών ύψους 58 εκατ. ευρώ, λόγω μειωμένων μισθωμάτων που λαμβάνουν.
Η προσωρινή αποτύπωση των κυριότερων πληρωμών των δαπανών για τα μέτρα αντιμετώπισης της ενεργειακής κρίσης, που αφορούν στην Κεντρική Διοίκηση, για την περίοδο του Ιανουαρίου – Οκτωβρίου, έχει ως εξής:
- επιχορήγηση προς τον ΟΠΕΚΑ ύψους 207 εκατ. ευρώ η οποία αναλύεται στα εξής επιμέρους: 120 εκατ. ευρώ για την έκτακτη δόση του επιδόματος τέκνου, 46 εκατ. ευρώ για την καταβολή της προσαύξησης της εισοδηματικής ενίσχυσης των δικαιούχων του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, 33 εκατ. ευρώ για την έκτακτη οικονομική ενίσχυση των ΑμεΑ και 7 εκατ. ευρώ για την προσαύξηση της σύνταξης των ανασφάλιστων υπερηλίκων,
- επιχορήγηση προς τον e-ΕΦΚΑ ύψους 135 εκατ. ευρώ για την έκτακτη οικονομική ενίσχυση των ευάλωτων συνταξιούχων,
- επιχορήγηση προς την Κοινωνία της Πληροφορίας για την ενίσχυση φυσικών προσώπων και ελεύθερων επαγγελματιών με σκοπό την αντιμετώπιση της αύξησης του κόστους των καυσίμων κίνησης (fuel pass) ύψους 302 εκατ. ευρώ και για την ενίσχυση λόγω αυξημένων λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος (power pass) ύψους 296 εκατ. ευρώ,
- επιχορήγηση προς τον ΟΠΕΚΕΠΕ ύψους 50 εκατ. ευρώ για την αντιμετώπιση των συνεπειών στην ελληνική κτηνοτροφία λόγω των διεθνών εξελίξεων,
- αποζημίωση ειδικού σκοπού για τη στήριξη εκμεταλλευτών και οδηγών ΤΑΞΙ ύψους 5 εκατ. ευρώ,
- επιδότηση του πετρελαίου εσωτερικής καύσης (diesel) κίνησης ύψους 176 εκατ. ευρώ και
- ενίσχυση του Ταμείου Ενεργειακής Μετάβασης κατά 1.000 εκατ. ευρώ.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
