Η ατέλειωτη… βουτιά των επιτοκίων καταθέσεων

Με γοργούς ρυθμούς μειώνουν οι τράπεζες τα επιτόκια των προθεσμιακών καταθέσεων, παρότι έχουν ξεπεράσει προ πολλού, στην καθοδική τους πορεία, το «ψυχολογικό φράγμα» του 1%, καθώς, όπως παρατηρεί η Τράπεζα της Ελλάδος, η μείωση των επιτοκίων δεν φαίνεται να εμποδίζει την αύξηση των τραπεζικών καταθέσεων.

Στα πρώτα χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης, όταν σημειώθηκε και η μεγαλύτερη έξοδος καταθέσεων από το ελληνικό τραπεζικό σύστημα και πριν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αρχίσει το μεγάλο πείραμα των μηδενικών επιτοκίων, οι θιασώτες της εύκολης και αξιοπρεπούς απόδοσης από το «κλείσιμο» χρημάτων στην τράπεζα έζησαν την τελευταία καλή εποχή τους.

Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, από τον Ιούνιο του 2010, ως τον Ιούνιο του 2012, το επιτόκιο για προθεσμιακή κατάθεση διάρκειας έως ενός έτους εκτινάχθηκε από το 3,61% στο 5,01%, καθώς οι τράπεζες ήταν υποχρεωμένες να «ματώνουν» για την προσέλκυση καταθετών, έχοντας χάσει την πρόσβαση σε άλλες πηγές χρηματοδότησης.

Δεν είναι συμπτωματικό, ασφαλώς, ότι το επιτόκιο των προθεσμιακών καταθέσεων έπιασε «ταβάνι» τον Ιούνιο του 2012. Τότε, η Ελλάδα βρισκόταν με το… ένα πόδι εκτός ευρωζώνης, λόγω των διπλών εκλογών, που τελικά έχασε ο ΣΥΡΙΖΑ, και το τραπεζικό σύστημα βρισκόταν στην «εντατική», στηριζόμενο σε ενέσεις ρευστότητας δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ από το μηχανισμό έκτακτης παροχής ρευστότητας, γνωστότερο με τα αρχικά ELA.

Όμως, όπως φαίνεται στο γράφημα (πηγή στοιχείων: Τράπεζα της Ελλάδος) από τον Ιούνιο του 2012 και μετά τα επιτόκια για τις καταθέσεις των νοικοκυριών μοιάζουν να έχουν ανεβεί σε… τρενάκι του τρόμου, υποχωρώντας συνεχώς και χωρίς διαλείμματα, για να φθάσουν πλέον στο σημείο, αυτό τον Οκτώβριο, όπου ένας καταθέτης «κλείνει» 10.000 έως και για ένα χρόνο, για να πάρει από την τράπεζα μόλις 39 ευρώ, δηλαδή μετά τον φόρο (15%) κάτι παραπάνω από 33 ευρώ. Το ίδιο ποσό, αν μείνει σταθερό για ένα χρόνο σε ένα λογαριασμό ταμιευτηρίου, δίνει πλέον τόκο 9 ευρώ, δηλαδή ούτε 8 ευρώ μετά την αφαίρεση του φόρου.

Το παράδοξο των χαμηλών επιτοκίων

Φαινομενικά είναι παράδοξο, σε μια χώρα σε βαθιά οικονομική κρίση, με τις τράπεζες να «διψούν» για χρηματοδότηση, να παρατηρείται τόσο μεγάλη και συνεχής μείωση των επιτοκίων. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, δεν έχει εφαρμογή ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης, καθώς τον ακύρωσε η πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Η ΕΚΤ ακολούθησε με συνέπεια μια πολιτική παροχής άφθονης χρηματοδοτικής στήριξης στις ελληνικές τράπεζες, μέσω του ELA, που κάλυψε πλήρως τις ανάγκες των τραπεζών. Είναι χαρακτηριστικό ότι το άνοιγμα του ελληνικού τραπεζικού συστήματος στο σύστημα πληρωμών Target 2 της ΕΚΤ κυμάνθηκε για δύο συνεχή χρόνια (2011 – 2012) στα επίπεδα των 100 δισ. ευρώ και επανήλθε κοντά στα 100 δισ. ευρώ το 2015, στη διάρκεια της δραματικής διαπραγμάτευσης της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ.

Το κόστος του ELA, αν και ήταν αρκετά υψηλότερο από το βασικό επιτόκιο δανεισμού της ΕΚΤ ήταν και πάλι πολύ χαμηλότερο από τα επιτόκια που θα έπρεπε να πληρώνουν οι τράπεζες στους καταθέτες, κάτι που εξηγεί γιατί η ρευστότητα της οικονομίας είχε «στεγνώσει», αλλά οι τράπεζες δεν ενδιαφέρονταν να πληρώσουν τους καταθέτες.

Ακόμη πιο χαμηλά...

Πόσο πιο χαμηλά, όμως, μπορούν να πέσουν τα επιτόκια των καταθέσεων; Στις πρωτοφανείς χρηματοπιστωτικές συνθήκες αυτής της περιόδου, με την ΕΚΤ να έχει δεσμευθεί ότι θα κρατήσει τα μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια όσο θα χρειασθεί για να γυρίσει ο πληθωρισμός κοντά στο 2%, η σύντομη απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ότι ο κύκλος των μειώσεων δεν έχει κλείσει.

Είναι χαρακτηριστικό ότι από τον Αύγουστο, παρότι τον Σεπτέμβριο ήταν γνωστό ότι θα αρθούν και οι τελευταίοι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων, που αφορούσαν την αποστολή χρημάτων στο εξωτερικό, οι τράπεζες δεν έδειξαν να φοβούνται εκροές κεφαλαίων και προχώρησαν σε νέες, επιθετικές μειώσεις.

Τον Αύγουστο, το επιτόκιο στις νέες καταθέσεις με συμφωνημένη διάρκεια μέχρι ένα έτος, το επιτόκιο ήταν 0,54%. Στο τέλος Οκτωβρίου, όμως, είχε υποχωρήσει στο 0,39%, δηλαδή μέσα σε μόλις δύο μήνες το επιτόκιο ψαλιδίσθηκε κατά 27%. Ουσιαστικά, η τιμολογιακή πολιτική στέλνει των τραπεζών στέλνει στους καταθέτες ένα σαφές μήνυμα: «δεν χρειαζόμαστε τα χρήματά σας». Και τους ωθεί να στραφούν σε άλλες επενδύσεις, ίσως πιο παραγωγικές και για την οικονομία (αν και με μεγαλύτερο κίνδυνο για τους καταθέτες), αν θέλουν να εξασφαλίσουν μια καλύτερη απόδοση.

Η Τράπεζα της Ελλάδος παρατηρεί ότι οι καταθέσεις αυξήθηκαν κατά 3,1 δισ. ευρώ από τον Δεκέμβριο 2018, ως τον Ιούνιο 2019. «Συνεχίστηκε η αύξηση των τραπεζικών καταθέσεων, στοιχείο που αποτελεί σταθεροποιητικό παράγοντα των πηγών χρηματοδότησης», σημειώνει η ΤτΕ στην τελευταία έκθεση για το χρηματοπιστωτικό τομέα, σημειώνοντας ότι «χρήζει αναφοράς το γεγονός ότι η αυξητική τάση του συνόλου των καταθέσεων συνεχίστηκε παρά τη διατήρηση των επιτοκίων καταθέσεων σε χαμηλά επίπεδα».

Οι τράπεζες μπορεί να έχουν εκμηδενίσει πλέον την εξάρτησή τους από το ELA, αλλά έχουν, εκτός από τις καταθέσεις, αρκετές ακόμη πηγές χρηματοδότησης, «όπως με την έκδοση χρέους μειωμένης εξασφάλισης και καλυμμένων ομολογιών, την εκτέλεση διατραπεζικών συναλλαγών και των συναλλαγών repos με ευνοϊκότερους όρους, καθώς και τη διενέργεια τιτλοποιήσεων στις εγχώριες και διεθνείς χρηματαγορές», σύμφωνα με την ΤτΕ.

Άλλωστε, ακόμη και αν τα επιτόκια βρίσκονται κοντά στο μηδέν, η αύξηση των καταθέσεων θα έλθει για τις τράπεζες όχι μόνο επειδή η οικονομία έχει μπει σε κύκλο ανάπτυξης, αλλά και επειδή υπάρχουν ακόμη μεγάλα ποσά ρευστότητας που βρίσκονται εκτός τραπεζικού συστήματος, στο εξωτερικό ή σε… στρώματα, τα οποία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα αρχίσουν να βρίσκουν το δρόμο τους προς τις τράπεζες.

Αυτό που έχει σημασία, για να συνεχισθεί αυτή η κίνηση, είναι να εξακολουθήσει να αυξάνεται η εμπιστοσύνη στην οικονομία. Όπως παρατηρεί η Alpha Bank, σε πρόσφατο οικονομικό δελτίο, οι καταθέσεις και η ροπή των νοικοκυριών για αποταμίευση αυξάνουν, όσο μειώνεται η διαφορά (spread) των ελληνικών από τα γερμανικά ομόλογα (αυτό αποτελεί ένα καλό δείκτη για την εμπιστοσύνη στην ελληνική οικονομία).

Νέα προϊόντα

Σε αυτό το περιβάλλον, τα τραπεζικά επιτελεία ασχολούνται πλέον όχι με το πώς θα προσελκύσουν καταθέτες στα γκισέ, αλλά με τους τρόπους για να κατευθύνουν τα εισερχόμενα κεφάλαια σε άλλες μορφές επενδύσεων, όπως τα ομόλογα, οι μετοχές και τα ασφαλιστικά συμβόλαια.

Εξετάζουν, επίσης, ποια μπορεί να είναι τα νέα, σύνθετα προϊόντα, που θα συνδυάζουν κάποια μορφή κατάθεσης με την απόδοση που θα προέρχεται από άλλη επένδυση. Το 2020 εκτιμάται ότι θα είναι έτος άνθησης αυτών των προϊόντων.