Μεγάλη παραμένει η απόσταση που χωρίζει τις ώριμες αγορές της Β. Ευρώπης από την ελληνική ενεργειακή αγορά που, χαρακτηριζόμενη από «παραδοξότητες» στη λειτουργία της, εκθέτει τους καταναλωτές στις διακυμάνσεις των τιμών.
Μπορεί η ενεργειακή κρίση να βρήκε απροετοίμαστη την Ευρώπη στο σύνολό της, το «τσουνάμι»των αυξήσεων των τιμών των τελευταίων μηνών ωστόσο ανέδειξε και επέτεινε τις «κακοτεχνίες» του εγχώριου ενεργειακού συστήματος αλλά και την έλλειψη ανακλαστικών για άμεσες παρεμβάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα διμερή συμβόλαια ενέργειας, που θα μπορούσαν να αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο έναντι των αυξήσεων των τιμών της ενέργειας -όπως συμβαίνει στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης- και έως σήμερα παραμένουν μακριά από την εφαρμογή τους.
Ούτε η πράσινη μετάβαση, ούτε η ταχύτητα για τη μετάβαση αυτή μπορεί να θεωρηθούν υπαίτιες για τις τιμές της ενέργειας που βλέπουμε σήμερα, αλλά ο «παράδοξος» τρόπος λειτουργίας της ελληνικής αγοράς ενέργειας, που ορίζει ότι όλες συναλλαγές να πραγματοποιούνται μόνο μέσα από το Χρηματιστήριο Ενέργειας, χωρίς να κλείνονται διμερείς συμβάσεις παραγωγών και καταναλωτών, που θα βοηθούσαν στην αποφυγή μεγάλων διακυμάνσεων.
Αυτά υποστηρίζει ο καθηγητής Ενεργειακής Οικονομίας και Επιχειρησιακής Έρευνας στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Η/Υ του ΕΜΠ Παντελής Κάπρος, που μιλώντας χτες σε εκδήλωση του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ) υποστήριξε ότι είναι μύθος πως για την ενεργειακή κρίση ευθύνεται η πράσινη μετάβαση.
Σχολιάζοντας την έκρηξη των τιμών της ενέργειας εν γένει, σημείωσε πως η Ευρώπη έχει έρθει αντιμέτωπη με μία κρίση τιμών στο φυσικό αέριο και κυρίως με ένα έλλειμμα πολιτικής από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως εξήγησε «αποκοιμισμένη» εδώ και 5 χρόνια από τις χαμηλές τιμές η ΕΕ δεν πήρε μέτρα προστασίας έναντι των διακυμάνσεων των τιμών, ενώ ήξερε ότι πρόκειται για χρηματιστηριακή τιμή.
Όπως σημείωσε, έπρεπε να είχαν προηγηθεί κινήσεις για τη διασφάλιση των αποθεμάτων ασφαλείας φυσικού αερίου και να υπάρξει εξασφάλιση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο μέσω Ταμείου Αντιστάθμισης που θα οδηγούσε σε εξομάλυνση των τιμών σε βάθος χρόνου και σε συστήματα άμυνας έναντι αυτών των διακυμάνσεων.
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η κρίση των τιμών της ενέργειας αφορά όλη την Ευρώπη, η χώρα μας χαρακτηρίζεται από ένα παράδοξο που τη διαφοροποιεί από τις υπόλοιπες αγορές. Όπως εξηγεί στο BD ο κ. Κάπρος, οι ώριμες αγορές έχουν διμερή συμβόλαια με τα οποία δίνεται σταθερή τιμή στους καταναλωτές και ταυτόχρονα διμερή συμβόλαια με φυσική παράδοση τα οποία παρακάμπτουν τις χρηματιστηριακές αγορές ενώ μόνο ένα 20% τελικά καταλήγει στο χρηματιστήριο.
Στην Ελλάδα, όπως σημειώνει, έχουμε μία παράδοξη συνθήκη όπου το σύνολο των συναλλαγών περνούν από το χρηματιστήριο. Όπως εξηγεί αυτό οφείλεται στη δομή του ανταγωνισμού: Οι εταιρείες που είναι ανταγωνιστές της ΔΕΗ και οι περισσότερες δεν έχουν καν δική τους παραγωγή αγοράζουν ενέργεια από την οργανωμένη αγορά. Παράλληλα, και εκείνες που έχουν από μία μονάδα φυσικού αερίου δεν διαθέτουν ένα ικανό χαρτοφυλάκιο ώστε να χτίσουν το δικό τους διμερές συμβόλαιο με τους πελάτες τους και επομένως κάνουν δύο παράλληλες πράξεις: πουλάνε την ενέργεια της μονάδας τους στο χρηματιστήριο και αγοράζουν για τους πελάτες τους σαν να ήταν έμποροι από την οργανωμένη αγορά.
Η μόνη που διαθέτει ικανό χαρτοφυλάκιο ενέργειας για να μπορέσει να προχωρήσει σε τέτοιες διμερείς συμβάσεις είναι η ΔΕΗ, ωστόσο η νομοθεσία δεν της το επιτρέπει για λόγους ρευστότητας της Προημερήσιας Αγοράς. Ειδικότερα, δεν επιτρέπεται στη ΔΕΗ να προχωρήσει σε διμερή συμβόλαια με φυσική παράδοση που να ξεπερνούν το 20% της ενεργειακής κατανάλωσης των πελατών της. Όπως σημειώνει ο κ. Κάπρος, αν δεν υπήρχε αυτός ο περιορισμός και η ΔΕΗ θεωρητικά θα μπορούσε να κλείνει τέτοια συμβόλαια με όλους τους πελάτες της, τότε η χρηματιστηριακή αγορά θα έμενε ένα μικρό κομμάτι και χωρίς ρευστότητα. Αυτός είναι ο λόγος που πάρθηκε αυτό το μέτρο εξηγεί ο κ. Κάπρος, χαρακτηρίζοντάς το, ωστόσο, ως παράδοξο.
Πρόοδος με πολύ αργούς ρυθμούς
Το ζήτημα αυτό έχει απασχολήσει και το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειες με τις πρώτες σχετικές αναφορές να έχουν γίνει ήδη από τον Ιανουάριο του 2021 όταν πηγές του ΥΠΕΝ σημείωναν ότι προετοιμαζόταν μία σημαντική παρέμβαση για τα διμερή συμβόλαια ΑΠΕ και καταναλωτών με ιδιαίτερη έμφαση σε παραγωγικούς κλάδους της χώρας, όπως η βιομηχανία, ο τουρισμός και η εστίαση όπου το ενεργειακό κόστος ξεπερνά το 20% του κόστους παραγωγής. Η υλοποίηση του πλάνου αυτού τοποθετείτο τότε μέσα στο 2022 ενώ είχε τονιστεί ότι με την εισαγωγή των ΑΠΕ ευρύτερα στο ενεργειακό μείγμα και τη θέσπιση των διμερών συμβολαίων, θα μπορούσε να υπάρξει βελτίωση στην αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και την ενίσχυση των ευάλωτων νοικοκυριών.
Παράλληλα, σημαντική προσοχή είχε δοθεί στην προώθηση των PPAs της βιομηχανίας ως μέτρου αντιστάθμισης των υψηλών τιμών ενέργειας για τους μεγάλους ενεργοβόρους καταναλωτές, που ωστόσο ακόμα δεν φαίνεται να πλησιάζει στην υλοποίησή του. Το ΥΠΕΝ βρίσκεται ακόμα σε συζητήσεις με την Κομισιόν για τον τρόπο ενίσχυσης των συμβολαίων αυτών, χωρίς να έχει σταλεί ακόμα προς έγκριση το τελικό σχήμα της πρότασης.
Την ίδια ώρα καθυστερήσεις υπάρχουν και στις αλλαγές που αφορούν στη λειτουργία της αγοράς εξισορρόπησης όπως είναι η ένταξη του Demand Response και των traders στην αγορά της επόμενης ημέρας και στην ενδοημερησία αγορά. Αλλαγές που αναμένονταν να έχουν ήδη γίνει, ωστόσο μη έχοντας πάρει έγκριση ακόμα από την ΕΕ πάνε για αργότερα μέσα στο χρόνο.
Στρεβλώσεις στην αγορά
Παράλληλα, όπως έγραφε το BD, πληθαίνουν οι διατυπώσεις αιτιάσεων από γνώστες της αγοράς για ενδεχόμενες εναρμονισμένες πρακτικές των παραγωγών, που κρατούν τεχνητά σε υψηλά επίπεδα τις τιμές χονδρικής, με μεγάλη διαφορά από τα κόστη παραγωγής.
Λίγες ημέρες πριν, ο πρώην διοικητής της ΔΕΗ, κ. Μανώλης Παναγιωτάκης έθεσε το ζήτημα των στρεβλώσεων στη λειτουργία της αγοράς ενέργειας στη χώρα κάνοντας λόγο για «καρτέλ» στη διαμόρφωση των τιμών. «Μόνο τέσσερις παίκτες συμμετέχουν στην αγορά, η ΔΕΗ και οι τρεις μεγάλοι ιδιώτες. Ένας αν θέλει να τη χαλάσει τη δουλειά, τη χαλάει», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Όπως φαίνεται, όμως, ουδείς «χαλάει τη δουλειά». Όπως είπε ο κ. Παναγιωτάκης, ενώ το μέσο κόστος της παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος την τελευταία εβδομάδα του Ιανουαρίου έφθανε στα 170 ευρώ, η μέση τιμή στη χονδρική βρισκόταν 58% υψηλότερα, στα 268 ευρώ. Η αγορά λειτουργεί σαν «ξέφραγο αμπέλι» χωρίς ουσιαστική εποπτεία από τη ΡΑΕ και την Αρχή Ανταγωνισμού, είπε χαρακτηριστικά.
Ανάλογη θέση έχει πάρει και η πλευρά των ενεργοβόρων καταναλωτών ενέργειας, σημειώνοντας πως στην αγορά υπάρχει στην ουσία απουσία του ανταγωνισμού. Μάλιστα σε δηλώσεις του ο κ. Αντώνης Κοντολέων, πρόεδρος Ένωσης Βιομηχανικών Καταναλωτών Ενέργειας, είχε τονίσει ότι το κόστος στη χονδρεμπορική αγορά ενέργειας διαμορφώνεται σε όποιο επίπεδο θέλουν οι παίκτες της αγοράς και με αυτό το δεδομένο η ενεργειακή κρίση θα εξελιχθεί όπως εκείνοι επιδιώκουν, ώστε να αποκομίζουν κέρδη.
Επιπρόσθετα, σε πρόσφατη ανάλυση του ΙΕΝΕ για τους λόγους εκτίναξης των τιμών αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι οι εγχώριοι προμηθευτές ρεύματος μετακυλίουν στους καταναλωτές μέσω της ρήτρας αναπροσαρμογής όχι μόνο το αυξημένο κόστος της χονδρεμπορικής τιμής αλλά και τις προσαυξήσεις που διαμορφώνουν το τελικό κόστος της ενέργειας που αγοράζουν οι ίδιοι για τους πελάτες τους.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
