«Αυξήσεις στις συντάξεις»: οι τρεις… μαγικές λέξεις μοιάζουν να βρίσκονται παντού το τελευταίο διάστημα, σε δημοσιεύματα του Τύπου και των ΜΜΕ, γυρίζοντας το ημερολόγιο 15 χρόνια πίσω, τότε που ανέμελες ελληνικές κυβερνήσεις, μέσα στην ευφορία από την ένταξη της χώρας στο ευρώ, έδιναν αλόγιστα συνταξιοδοτικές παροχές, αρχίζοντας μια πορεία που κατέληξε στη χρεοκοπία. Πόσο ρεαλιστικές, όμως, είναι σήμερα οι υποσχέσεις για παροχές στους συνταξιούχους και ποιους κινδύνους δημιουργούν;
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι το αδιέξοδο του ασφαλιστικού συστήματος ήταν ο κύριος παράγοντας που οδήγησε στο έλλειμμα – σοκ του 2009, που ξεπέρασε το 15% του ΑΕΠ και έφερε τη χώρα στη μεγάλη, δεκαετή περιπέτεια της οικονομικής κατάρρευσης και του δανεισμού με πολύ σκληρούς όρους από την Ευρώπη και το ΔΝΤ.
Πρόσφατα, ο Πόουλ Τόμσεν συνόψισε αρκετά εύστοχα τα αίτια της ελληνικής κρίσης, αποδίδοντας στις αλόγιστες αυξήσεις των συντάξεων πρωτεύοντα ρόλο στη διόγκωση των ελλειμμάτων. Όπως είπε, σε ομιλία του στο London School of Economics ο επικεφαλής του ευρωπαϊκού τομέα του ΔΝΤ και «επιτηρητής» για χρόνια της ελληνικής οικονομίας,
- «Οι συντάξεις και οι κοινωνικές μεταβιβάσεις αυξήθηκαν υπερβολικά, κατά 7% του ΑΕΠ, από την εποχή της υιοθέτησης του ευρώ ως την παραμονή της κρίσης (σ.σ.: το 2009), ενώ η μισθοδοσία του Δημοσίου αυξήθηκε κατά 3% του ΑΕΠ. Έτσι, το έλλειμμα αυξήθηκε από 4% το 2000 σε περισσότερο από 15% του ΑΕΠ το 2009, δηλαδή μια ιλιγγιώδης υπέρβαση του ορίου του Μάαστριχτ κατά πέντε φορές».
Σημειώνεται ότι το έλλειμμα του ασφαλιστικού συστήματος, δηλαδή οι δαπάνες για συντάξεις και υγεία, διαμορφώθηκε στο διάστημα 1994 – 2009 στα 89 δις. ευρώ, που αντιστοιχεί στο 30% του συνολικού χρέους της χώρας.
Παροχές... με το «καλημέρα»
Αμέσως μόλις τελείωσε το τρίτο μνημόνιο, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ άρχισε να δείχνει… γενναιοδωρία στους συνταξιούχους, με μέτρα όπως η κατάργηση της νομοθετημένης περικοπής της προσωπικής διαφοράς, η αύξηση των συντάξεων χηρείας, αλλά και η καθιέρωση μόνιμης 13ης σύνταξης.
Η Ελλάδα είναι πλέον βέβαιο ότι δεν θα καταφέρει να εκπληρώσει τους στόχους που είχε θέσει, όταν καθιερώθηκε ο νόμος 4387/2016 (νόμος Κατρούγκαλου). Είχε υπολογισθεί ότι το έτος κορύφωσης της δημόσιας συνταξιοδοτικής δαπάνης θα ήταν το 2016, όταν θα έφθανε στο 17,3% του ΑΕΠ, αλλά μέχρι το 2020 θα είχε μειωθεί αρκετά, στο 13,4%, ποσοστό που είναι και πάλι πολύ υψηλό για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Όμως, βασικά μέτρα με τα οποία θα επιτυγχανόταν αυτή η μείωση, όπως η κατάργηση της προσωπικής διαφοράς, έχουν ήδη «ξηλωθεί».
Οι επικουρικές συντάξεις
Την ίδια στιγμή, οι ελπίδες των συνταξιούχων για καλύτερα εισοδήματα έχουν εναποτεθεί στην εφαρμογή δικαστικών αποφάσεων, που εν μέρει «ξηλώνουν» συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις και δίνουν την εντύπωση ότι οι συνταξιούχοι έχουν να περιμένουν πολλά στο άμεσο μέλλον.
Οι αυξήσεις στις επικουρικές συντάξεις που μπορεί να προκύψουν λόγω αντισυνταγματικότητας ορισμένων διατάξεων του νόμου Κατρούγκαλου μπορεί να προκαλέσουν νέο πρόβλημα στην Κοινωνική Ασφάλιση. Το Ενιαίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης και Εφάπαξ Παροχών (ΕΤΕΑΕΠ), βρίσκεται αντιμέτωπο με πρόσθετη δαπάνη, από αυτές τις αυξήσεις, της τάξης των 25 εκατ. ευρώ το μήνα, ή 300 εκατ. ευρώ τον χρόνο.
Για να καλυφθεί αυτή η αυξημένη δαπάνη, οι λύσεις που υπάρχουν είναι περιορισμένες: σίγουρα είναι μη βιώσιμη λύση να αξιοποιηθούν τα αποθεματικά του Ταμείου για την κάλυψη αυτών των αυξήσεων, καθώς αυτά ανέρχονται σε 2,5 δισ. ευρώ και δεν θα ήταν συνετό να σπαταληθούν σε κάλυψη ελλειμμάτων. Αυτό που φαίνεται ότι αναπόφευκτα θα συμβεί είναι ότι θα ενεργοποιηθεί η ρήτρα μηδενικού ελλείμματος και θα γίνουν περικοπές στις επικουρικές συντάξεις, συνολικά. Υπενθυμίζεται ότι στις επικουρικές συντάξεις οι παροχές δεν είναι εγγυημένες και πρέπει να μειώνονται όσο χρειάζεται, προκειμένου να εκμηδενίζεται το έλλειμμα του ΕΤΕΑΕΠ.
Άρα, η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εργασίας, αντιμετωπίζει ένα σοβαρό πολιτικό «πονοκέφαλο»: έχει αναλάβει τη δέσμευση να δώσει πίσω τα ποσά που περικόπηκαν το 2016 σε 260.000 δικαιούχους, οι οποίοι τότε είχαν άθροισμα κύριας και επικουρικής σύνταξης, μεγαλύτερο από 1.300 ευρώ μικτά. Οι συνταξιούχοι αυτής της κατηγορίας, είναι πιθανό να δουν αυξήσεις κοντά στο 25%, στην επικουρική τους σύνταξη. Όμως από τις αυξήσεις αυτές, υπάρχει ο κίνδυνος σε δεύτερο χρόνο να προκύψουν νέες περικοπές σε όλες τις επικουρικές συντάξεις, λόγω αυτόματης ενεργοποίησης του θεσμοθετημένου «κόφτη».
Αναδρομικά σε βάθος πενταετίας και... βλέπουμε
Την ίδια στιγμή, η διαδικασία που θα επιλεγεί για τον τρόπο επιστροφής των αναδρομικών για τις κύριες συντάξεις απασχολεί επίσης το οικονομικό επιτελείο. Έτσι και αλλιώς, το δόγμα που διατυπώνεται από τον υπουργό Οικονομικών, Χρήστο Σταϊκούρα («θα εφαρμοσθούν οι δικαστικές αποφάσεις εντός των ορίων αντοχής του προϋπολογισμού») οδηγεί, αναπόφευκτα, στη μετάθεση της εξόφλησης στο μακρινό μέλλον.
Έτσι, η λύση των πολλών δόσεων (60 και άνω, δηλαδή εξόφληση σε πέντε χρόνια, το λιγότερο) είναι μονόδρομος, όμως ακόμη δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια το τελικό ποσό της επιβάρυνσης του προϋπολογισμού. Εκκρεμεί ως προς αυτό μία ακόμα απόφαση του ΣτΕ, που αναμένεται στα τέλη του τρέχοντος ή στις αρχές του επόμενου έτους, από την οποία θα ξεκαθαρίζεται εάν στα αναδρομικά θα συμπεριληφθούν και τα ποσά της περιόδου από τον Ιούνιο του 2015, έως τον Μάιο του 2016 ή όχι. Σε κάθε περίπτωση, η διαδικασία θα πρέπει να είναι ταμειακά «ουδέτερη», δηλαδή να μην επιβαρυνθεί ο προϋπολογισμός του ΕΦΚΑ.
Τα νέα ελλείμματα του ΕΦΚΑ
Ένας προϋπολογισμός, που ήδη διαψεύδει τις ελπίδες για πλεονασματική διαχείριση, καθώς φέτος εκτιμάται ότι θα εγγράψει για πρώτη φορά από τη λειτουργία του φορέα, το 2017, αρνητικό πρόσημο. Μετά από αλλεπάλληλες διορθώσεις, η εκτίμηση που έχει γίνει από την ηγεσία του ΕΦΚΑ, είναι ότι έως το τέλος του έτους, το Ταμείο θα καταγράψει έλλειμμα στα επίπεδα των 50 εκατ. ευρώ.
Εάν όμως η πορεία των εσόδων συνεχίσει να κινείται σε «ρηχά νερά», τότε η πορεία του προϋπολογισμού του 2020, αναμένεται ακόμα χειρότερη. Αιτία είναι η προβληματική είσπραξη εισφορών από τους μη μισθωτούς ασφαλισμένους. Στον Φορέα επεδίωκαν από την αρχή της χρονιάς, κάθε μήνα να εισπράττουν περισσότερα από 200 εκατ. ευρώ, από ελεύθερους επαγγελματίες, αυτοαπασχολούμενους και αγρότες.
Έως τώρα, συνήθως το έσοδο από αυτή την κατηγορία ασφαλισμένων μόλις και μετά βίας προσεγγίζει τα 150 εκατ. ευρώ μηνιαίως, αφήνοντας ένα άνοιγμα που θα μπορούσε να φθάνει τα 500 - 600 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση. Εάν συνεχιστεί η ίδια αρνητική εικόνα, χωρίς κάποια βελτίωση και μετά τις αναμενόμενες αλλαγές στο σύστημα υπολογισμού των εισφορών, το… φάντασμα των ελλειμμάτων θα απειλεί και πάλι το βασικό πυλώνα της κοινωνικής ασφάλισης.
Δυσάρεστες αλλαγές
Κάπως έτσι, ύστερα από πολλές επώδυνες μεταρρυθμίσεις στα χρόνια της μεγάλης κρίσης, τα προβλήματα του συνταξιοδοτικού συστήματος δεν έχουν πάψει να απειλούν την κατακτημένη με μεγάλες θυσίες δημοσιονομική σταθερότητα. Και οι εξωτερικοί παρατηρητές επιμένουν σε πρόσθετες, δυσάρεστες αλλαγές, που καμία ελληνική κυβέρνηση δεν θα ήθελε να αναγκασθεί να «πουλήσει» στους ψηφοφόρους.
Όπως ανέφερε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην πρόσφατη δήλωσή του μετά την ολοκλήρωση των διαβουλεύσεων βάσει του άρθρου IV του καταστατικού του, «για την ελευθέρωση δημοσιονομικού χώρου, οι συνταξιοδοτικές παροχές των τωρινών συνταξιούχων θα πρέπει να υπολογίζονται σύμφωνα με το νέο τρόπο υπολογισμού και η πρόσφατη αποκατάσταση των δώρων που χορηγούνταν πριν από την κρίση θα πρέπει να ανατραπεί».
Δηλαδή, κρίνεται απαραίτητο να κοπεί η λεγόμενη προσωπική διαφορά από όλες τις συντάξεις και να καταργηθεί η 13η σύνταξη. Ποιος πολιτικός, άραγε, θα μπορούσε να υποστηρίξει τέτοιες αλλαγές σε μια κοινή γνώμη που έχει πεισθεί ότι η κρίση τελείωσε και ήλθε πάλι η ώρα για αυξήσεις συντάξεων;
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
