Σε ένα νέο περιβάλλον κινδύνων έχουν μπει οι τράπεζες της ευρωζώνης καθώς οι ανησυχίες εστιάζονται πλέον στην ανάπτυξη της οικονομίας, στους γεωπολιτικούς κινδύνους και την αβεβαιότητα της εμπορικής πολιτικής, αλλά και σε ενδεχόμενα επεισόδια σοβαρής αστάθειας στις αγορές.
Αυτό είναι το κεντρικό συμπέρασμα από το κεφάλαιο της ετήσιας έκθεσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που εστιάζει στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Όπως σημειώνει η ΕΚΤ,
- Το 2024 οι κίνδυνοι και οι ευπάθειες χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στη ζώνη του ευρώ παρέμειναν σε υψηλά επίπεδα και οι ανησυχίες για το ενδεχόμενο παρατεταμένα υψηλού πληθωρισμού έδωσαν τη θέση τους σε ανησυχίες σχετικά με τους αυξανόμενους καθοδικούς κινδύνους για την οικονομική ανάπτυξη.
- Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι και η αβεβαιότητα για την οικονομική πολιτική που θα ασκηθεί επίσης εντείνονταν σταδιακά, αυξάνοντας την πιθανότητα επέλευσης ακραίων γεγονότων (tail events).
- Στο πλαίσιο αυτό, οι εθνικές αρχές επιδίωξαν να διασφαλίσουν επαρκή μακροπροληπτικό χώρο για την αναχαίτιση κινδύνων σε περίπτωση που υλοποιηθούν. Η συνακόλουθη συσσώρευση αποδεσμεύσιμων αποθεμάτων ασφαλείας διευκολύνθηκε από την αυξημένη κερδοφορία των τραπεζών, η οποία βοήθησε τις τράπεζες να παραμείνουν ανθεκτικές μετά την πρόοδο που είχαν επιτύχει τα προηγούμενα χρόνια και τη συνεχή συνεργασία τους με τις εποπτικές αρχές.
- Σημειώθηκαν σημαντικά βήματα προς την ολοκλήρωση ενός ισχυρού κανονιστικού πλαισίου για τον χρηματοπιστωτικό τομέα – κυρίως ενσωμάτωση των τελικών μεταρρυθμίσεων της Βασιλείας ΙΙI στο τραπεζικό δίκαιο της ΕΕ, καθώς και προπαρασκευαστικές εργασίες για τη μη τραπεζική χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση (NBFI) και την ένωση κεφαλαιαγορών.
Το περιβάλλον χρηματοπιστωτικής σταθερότητας το 2024
Οι ευπάθειες της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στη ζώνη του ευρώ παρέμειναν αυξημένες το 2024, με τους βασικούς κινδύνους να μετατοπίζονται από τις ανησυχίες για παρατεταμένα υψηλό πληθωρισμό στους φόβους για την οικονομική ανάπτυξη.
Με την υποχώρηση του πληθωρισμού τιμών καταναλωτή αντιστράφηκε ο κύκλος αυξήσεων των επιτοκίων στη ζώνη του ευρώ και σε άλλες μεγάλες προηγμένες οικονομίες. Τα χαμηλότερα επιτόκια αναφοράς συνέβαλαν στην αποκλιμάκωση του κόστους χρηματοδότησης συνολικά, αν και εξακολουθούσαν να υφίστανται ορισμένοι θύλακες ευπάθειας, συνδεόμενοι με την περιορισμένη δυνατότητα ορισμένων δανειοληπτών να εξυπηρετούν το χρέος τους.
Οι ευπάθειες του δημόσιου τομέα αυξήθηκαν σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ σε ένα περιβάλλον δημοσιονομικών προκλήσεων και ανησυχιών για τη χαμηλή παραγωγικότητα που συμβάλλει σε βραδεία οικονομική ανάπτυξη. Παράλληλα, οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι και η αβεβαιότητα για την οικονομική πολιτική που θα ασκηθεί εντείνονταν επίσης σταδιακά.
Εντούτοις και παρά κάποιες παροδικές εξάρσεις της μεταβλητότητας, οι χρηματοπιστωτικές αγορές και το τραπεζικό σύστημα διατήρησαν την ανθεκτικότητά τους. Πάντως, αυτά τα επεισόδια μεταβλητότητας ανέδειξαν υποκείμενες ευπάθειες του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε δυσμενείς εξελίξεις.
Ως εκ τούτου, οι προοπτικές για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στη ζώνη του ευρώ παραμένουν εύθραυστες.
Οι ευπάθειες στο κρατικό χρέος
Το 2024 οι ευπάθειες του δημόσιου τομέα αυξήθηκαν σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ, παραμένοντας όμως περιορισμένες για τη ζώνη συνολικά. Η γεωπολιτική αβεβαιότητα και η αβεβαιότητα για την οικονομική πολιτική που θα ασκηθεί, σε συνδυασμό με τα υψηλά επίπεδα δημόσιου χρέους και ελλείμματος ορισμένων χωρών, πυροδότησαν ανησυχίες για τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους υπό συνθήκες χαμηλής δυνητικής μακροχρόνιας ανάπτυξης.
Αυτό οδήγησε σε διεύρυνση των διαφορών αποδόσεων των κρατικών ομολόγων ορισμένων χωρών – ιδίως της Γαλλίας μετά τις πρόωρες εκλογές του καλοκαιριού και μια περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας – και εν τέλει σε υποβάθμιση της πιστοληπτικής τους ικανότητας προς το τέλος του έτους.
Με δεδομένες τις ανησυχίες για την οικονομική ανάπτυξη και την παραγωγικότητα της ζώνης του ευρώ μεσοπρόθεσμα, το υψηλό κόστος δανεισμού και τα αδύναμα θεμελιώδη δημοσιονομικά μεγέθη θα μπορούσαν να μειώσουν τον δημοσιονομικό χώρο που διαθέτουν οι χώρες για να στηρίξουν την οικονομία τους σε περίπτωση μελλοντικών αρνητικών διαταραχών. Εξάλλου, οι αυξήσεις των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων αναφοράς ενδέχεται να έχουν επίπτωση στην ευρύτερη οικονομία.
Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά
Συνολικά, ο επιχειρηματικός τομέας της ζώνης του ευρώ παρέμεινε ανθεκτικός το 2024. Τα υψηλά επιτόκια εξακολουθούσαν να επηρεάζουν αρνητικά την κερδοφορία, με αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση του αριθμού αθετήσεων δανειακών υποχρεώσεων σε ορισμένους τομείς και χώρες, αν και τα ποσοστά αθετήσεων παρέμειναν χαμηλά.
Η δυνατότητα εξυπηρέτησης του χρέους των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) φάνηκε να είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην επιβραδυνόμενη οικονομική δραστηριότητα και στο υψηλό κόστος δανεισμού. Ταυτόχρονα, ο τομέας των επαγγελματικών ακινήτων κατέγραψε περαιτέρω ζημίες στη διάρκεια του έτους ως αποτέλεσμα τόσο κυκλικών όσο και διαρθρωτικών προκλήσεων. Ωστόσο, το σχετικά μικρό μέγεθος του συγκεκριμένου τομέα περιόρισε τον αντίκτυπο για το τραπεζικό σύστημα ως σύνολο.
Τα χαμηλότερα επίπεδα χρέους, η ανθεκτικότητα των αγορών εργασίας, η έντονη άνοδος των εισοδημάτων και τα υψηλά ποσοστά αποταμίευσης περιόρισαν τις ευπάθειες του τομέα των νοικοκυριών της ζώνης του ευρώ.
Ωστόσο, η δυνατότητα των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα ή στεγαστικά δάνεια κυμαινόμενου επιτοκίου να εξυπηρετούν τα χρέη τους αντιμετώπισε προκλήσεις και θα μπορούσε να υπονομευθεί περαιτέρω αν η ανάπτυξη επιβραδυνθεί και οι αγορές εργασίας αποδυναμωθούν. Οι αγορές οικιστικών ακινήτων παρέμειναν σταθερές, αλλά κίνδυνοι εξακολούθησαν να υπάρχουν σε χώρες όπου το απόθεμα στεγαστικών δανείων ήταν υψηλό και οι αγορές ακινήτων υπερτιμημένες.
Κίνδυνοι από τις αγορές
Ως αποτέλεσμα της αυξημένης μακροχρηματοπιστωτικής και γεωπολιτικής αβεβαιότητας το 2024 καταγράφηκαν αρκετά επεισόδια μεταβλητότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές της ζώνης του ευρώ και παγκοσμίως. Παρότι η διάχυση των επιδράσεων στη ζώνη του ευρώ ήταν περιορισμένη, τα επεισόδια αυτά ανέδειξαν υποκείμενες ευπάθειες των χρηματοπιστωτικών αγορών.
Τα πρωτοφανή χαμηλά επίπεδα ασφαλίστρων κινδύνου μετοχής και οι συμπιεσμένες διαφορές αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων υποδηλώνουν ότι ενδέχεται οι επενδυτές να υποτιμολογούσαν συστηματικά την πιθανότητα υλοποίησης δυσμενών σεναρίων.
Επιπλέον, η υψηλή συγκέντρωση της κεφαλαιοποίησης σε έναν μικρό αριθμό αμερικανικών τεχνολογικών εταιριών πυροδότησε ανησυχίες για πιθανή «φούσκα» στις τιμές των μετοχών του τομέα της τεχνητής νοημοσύνης και κατέστησε τα χαρτοφυλάκια ευάλωτα σε αιφνίδιες διορθώσεις τιμών και σε δυναμική ενίσχυσης των αρνητικών τάσεων.
Με την προϊούσα ενοποίηση των παγκόσμιων αγορών μετοχών, η διάθεση ανάληψης κινδύνων μεταξύ των συμμετεχόντων στις αγορές ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητη σε μη αναμενόμενες αρνητικές εξελίξεις, αυξάνοντας τις πιθανότητες απότομων διορθώσεων των αγορών και διάχυσης των αρνητικών επιδράσεων παγκοσμίως.
Άμυνα των τραπεζών με ισχυρά κεφάλαια
Ήδη από τις αρχές του 2023 οι δείκτες κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (Common Equity Tier 1 – CET1) των τραπεζών της ζώνης του ευρώ είχαν διαμορφωθεί γύρω στο 15%, παρέχοντας στις τράπεζες μια στέρεα βάση ώστε να διαφυλάξουν την ανθεκτικότητά τους σε διαδοχικές περιόδους αβεβαιότητας το 2023 και το 2024.
Παρόλο που τα χαρτοφυλάκια δανείων προς ΜΜΕ και τα χαρτοφυλάκια δανείων που αφορούν επαγγελματικά ακίνητα κατέγραψαν ζημίες σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ το 2024, οι δείκτες μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) παρέμειναν κοντά στα ιστορικά χαμηλά τους επίπεδα, ενώ τα ικανοποιητικά αποθέματα ασφαλείας κεφαλαίου και ρευστότητας επέτρεψαν στις τράπεζες να απορροφήσουν άνετα τυχόν ζημίες.
Οι τράπεζες συνέχισαν επίσης να εμφανίζουν έντονη αύξηση της κερδοφορίας τους, μεταξύ άλλων λόγω των υψηλών καθαρών επιτοκιακών περιθωρίων και των χαμηλότερων λειτουργικών εξόδων.
Τα μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα
Το 2024 ο τομέας της μη τραπεζικής χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης (NBFI) παρέμεινε ανθεκτικός στα επεισόδια αυξημένης μεταβλητότητας στις αγορές και συνέχισε να παρέχει στήριξη στη χρηματοδότηση μέσω των αγορών στη ζώνη του ευρώ σε δανειολήπτες από όλες τις κατηγορίες πιστωτικού κινδύνου.
Εντούτοις, ευπάθειες οφειλόμενες σε συγκέντρωση ανοιγμάτων, αναντιστοιχίες ρευστότητας και υψηλή μόχλευση σε τμήματα του τομέα των αμοιβαίων κεφαλαίων επενδυτικού χαρακτήρα εξακολουθούσαν να δημιουργούν ανησυχία.
Υπήρχε η πιθανότητα μη αναμενόμενες μεταβολές των αποτιμήσεων να οδηγήσουν σε αιφνίδιες εκροές από τα εν λόγω αμοιβαία κεφάλαια και σε αιτήματα κάλυψης περιθωρίων (margin calls), ενισχύοντας την αρνητική δυναμική της αγοράς και προκαλώντας διάχυση των δυσμενών επιδράσεων και σε άλλα τμήματα του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Ο κίνδυνος αυτός παρέμεινε ιδιαίτερα επίκαιρος, δεδομένου ότι τα χαρτοφυλάκια των μη τραπεζικών ιδρυμάτων ήταν εκτεθειμένα σε αυξημένο πιστωτικό κίνδυνο σε ένα περιβάλλον γεωπολιτικής αβεβαιότητας και επιβραδυνόμενης οικονομικής ανάπτυξης.
Διάφορα διαρθρωτικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των κλιματικών κινδύνων και των αδυναμιών σε θέματα κυβερνοασφάλειας, συνέχισαν να επηρεάζουν αρνητικά τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, δυνητικά επιτείνοντας τις υπάρχουσες ευπάθειες.
Επιπλέον, ο αυξανόμενος γεωπολιτικός κατακερματισμός προκάλεσε ανησυχίες για πιθανή αντιστροφή της παγκόσμιας οικονομικής, εμπορικής και χρηματοπιστωτικής ολοκλήρωσης που έχει επιτευχθεί μέχρι τώρα. Τέτοιου είδους διαρθρωτικές ευπάθειες απαιτούν σύνεση, καθώς αυξάνουν τον κίνδυνο περαιτέρω μεταβλητότητας, ιδίως εάν εκδηλωθούν σε μια περίοδο κυκλικής επιβράδυνσης και οδηγήσουν σε φαύλο κύκλο αρνητικών αλληλεπιδράσεων.
Αυστηρή εποπτεία
Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2024 οι ευρωπαϊκές τράπεζες παρέμειναν ανθεκτικές. Οι τράπεζες που εποπτεύονται άμεσα από την ΕΚΤ διατήρησαν ικανοποιητικούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας. Το γ΄ τρίμηνο του 2024 ο συνολικός δείκτης κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (CET1) διαμορφώθηκε σε 15,72% και οι συνολικές συνθήκες ρευστότητας παρέμεναν ευνοϊκές. Το ίδιο τρίμηνο ο λόγος των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) ήταν γύρω στο 2,3%, κοντά στο ιστορικό χαμηλό του. Η τραπεζική κερδοφορία διατηρήθηκε ισχυρή, κυρίως χάρη στα υψηλότερα επιτόκια.
Εντούτοις οι τράπεζες βρέθηκαν αντιμέτωπες με μια παρατεταμένη περίοδο συνεχών γεωπολιτικών εντάσεων, που χαρακτηρίστηκε από υψηλή αβεβαιότητα και αυξημένη μεταβλητότητα, καθώς και με ένα δύσκολο τοπίο κινδύνων, συμπεριλαμβανομένων των κλιματικών και των περιβαλλοντικών. Κατά συνέπεια, το εποπτικό έργο της ΕΚΤ συνέχισε να επικεντρώνεται στην αποτελεσματικότητα των λειτουργιών εσωτερικού ελέγχου και του πλαισίου εσωτερικής διακυβέρνησης και στην προσπάθεια να διασφαλίσει ότι οι εποπτευόμενες τράπεζες διαθέτουν επαρκή κεφάλαια ώστε να αντεπεξέρχονται επιτυχώς σε αξιόπιστα δυσμενή σενάρια.
Οι εποπτικές προτεραιότητες της ΕΚΤ για την περίοδο 2025-2027 έχουν ως στόχο:
- (α) την ενίσχυση της ικανότητας των τραπεζών να αξιολογούν και να διαχειρίζονται μακροχρηματοπιστωτικές απειλές, ιδίως γεωπολιτικές διαταραχές,
- (β) τη διασφάλιση της δυνατότητάς τους να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά και έγκαιρα τις επίμονες αδυναμίες που διαπιστώνονται από τον εποπτικό έλεγχο και
- (γ) τον εφοδιασμό τους με τα αναγκαία εργαλεία για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων που θέτουν ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η χρήση νέων τεχνολογιών.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news
