Δυσλειτουργίες, θολά σημεία και ζητήματα διαφάνειας στον τρόπο παραγωγής των έργων υποδομών φωτίζει η νέα έκθεση της «διαΝΕΟσις» για τις δημόσιες συμβάσεις. Το γαϊτανάκι των συνεχών θεσμικών αλλαγών που είναι συνυφασμένο τα τελευταία οκτώ χρόνια με τους διαγωνισμούς και τις προμήθειες στη χώρα μας, δεν έχει καταφέρει να διορθώσει σημαντικές χρόνιες παθογένειες, που έχουν ως αποτέλεσμα υπερβάσεις σε προϋπολογισμούς και χρονοδιαγράμματα, αλλά και στρεβλώσεις του ανταγωνισμού.
Αν και έγιναν σημαντικά βήματα απλοποίησης και εκσυγχρονισμού του πλαισίου των δημοσίων συμβάσεων τόσο με την τροποποίηση του ν.4412/2016 το 2021, καθώς αντικαταστάθηκαν 130 άρθρα, καταργήθηκαν 11 και εμπλουτίστηκαν άλλα 24, όσο και με τις μετέπειτα παρεμβάσεις. Μέσα σε τρία χρόνια, ως τον Μάιο του 2023, πέρασαν 36 ακόμα τροπολογίες. Βεβαίως, η δυναμική των αλλαγών δεν φτάνει σε τίποτα το προηγούμενο του νόμου του 2016, που η ίδια η τότε κυβέρνηση ψήφισε και τροποποίησε 385 φορές!
Η έκθεση εφιστά την προσοχή στις «κατά παρέκκλιση» διαδικασίες που γιγαντώθηκαν με το χτύπημα της πανδημίας, που επέβαλε σε έναν βαθμό τις απευθείας αναθέσεις. Όπως επισημαίνεται, αυτές δεν θα πρέπει να εξελιχθούν σε μια «κανονικότητα», ειδικά υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής και της ανάγκης αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών κινδύνων και των καταστροφικών φαινομένων. Προτείνονται μάλιστα ως λύση οι συμβάσεις – πλαίσιο, που θα μπορούσαν να «αποδειχθούν εξαιρετικά αποτελεσματικές».
Δικλείδα διαφάνειας τα πρότυπα τεύχη
Μια από τις σοβαρές παραλείψεις που διαπιστώνουν οι μελετητές είναι η έλλειψη πρότυπων τευχών δημοπράτησης ανά ευρεία κατηγορία έργων, ώστε να αποφεύγονται οι λεγόμενες «φωτογραφικές» διατάξεις. Παρότι, με την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου προβλέφθηκε εναλλακτικός μαθηματικός τύπος για τον προσδιορισμό της πλέον συμφέρουσας προσφοράς, βάσει της βέλτιστης σχέσης ποιότητας-τιμής, για τις συμβάσεις γενικών υπηρεσιών, που συμπεριλήφθηκε στα υποδείγματα διακηρύξεων της ΕΑΑΔΗΣΥ, δεν καθιερώθηκε ένα πρόσθετο εργαλείο διαφάνειας.
Όμως, ούτε το ζήτημα της αξιόπιστης κατάρτισης των προϋπολογισμών έργων επιλύθηκε, με αποτέλεσα να βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας του τεχνικού κόσμου, δεδομένων των μεγάλων ανατιμήσεων σε υλικά και κόστος εργασίας. Παρότι έχει θεσμοθετηθεί το ενιαίο σύστημα τεχνικών προδιαγραφών και τιμολόγησης, που ζητούν διαχρονικά οι φορείς των κατασκευών, ωστόσο αυτή δεν έχει στην πράξη συσταθεί.
Στην έκθεση πεπραγμένων του Πανελληνίου Συνδέσμου Τεχνικών Εταιρειών (ΣΑΤΕ) για το 2023, σημειώνεται χαρακτηριστικά ότι «η πραγματικότητα που ακολούθησε την υπογραφή της ΚΥΑ επιβεβαιώνει, μέχρι και σήμερα, τους φόβους μας ότι ήταν μάλλον προσχηματική η θεσμοθέτηση του ενιαίου συστήματος, αφού, ενώ όλοι οι σχετιζόμενοι φορείς έχουν προ πολλού υποδείξει τους εκπροσώπους στο ΔΣ, δεν έχουν υποδειχθεί οι εκπρόσωποι που οφείλει το Υπουργείο να ορίσει».
Η μάστιγα των εκπτώσεων
Η μάστιγα των ασυνήθιστα μεγάλων εκπτώσεων κόστισε στα έργα υποδομών, που ήρθαν αντιμέτωπα με υπερβάσεις προϋπολογισμών, αποζημιώσεις και συμπληρωματικές συμβάσεις, καθυστερήσεις και χαμηλής ποιότητας έργα που δεν μπορούσαν να παραληφθούν. Οι τεχνικές εταιρείες συμπιέστηκαν τόσο πολύ από την ξηρασία νέων έργων μέσα στην οικονομική κρίση, που οι εκπτώσεις σκαρφάλωσαν άνω του 50% του εκτιμώμενου κόστους, όταν το 2012 ήταν στο 37%, όπως κατέγραψε η πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ για τις τάσεις και προοπτικές των κατασκευών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΣΑΤΕ, το 2018, χρονιά κατά την οποία η αξία του κατασκευαστικού κλάδου συνέχιζε τη βουτιά που έφτασε στο ναδίρ το 2017 με 6,95 δισ. ευρώ όταν το 2006 ξεπερνούσε τα 43 δισ., η μέση έκπτωση ξεπέρασε το 57% του αρχικού προϋπολογισμού των έργων.
Ακολούθησε σταδιακή αποκλιμάκωση των εκπτώσεων την περίοδο 2019 – 2021 φτάνοντας σε μέσο όρο 44,6%. Η μεγάλη βεντάλια έργων που πυροδότησε το Ταμείο Ανάκαμψης, σε συνδυασμό με τις υψηλές ανατιμήσεις στα κόστη υλικών και εργασίας, οδήγησαν σε σημαντικό περιορισμό του μέσου όρου των προσφερόμενων εκπτώσεων τα δύο επόμενα χρόνια. Για το 2022, το μέσο ποσοστό υποχώρησε σε 30,1% και το 2023 στο 22,6%.
Το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο, κατάφερε μεν να βάλει κάποια όρια σε σχέση με το παρελθόν, όμως, όπως επισημαίνεται στη μελέτη, στην πράξη τα αποτελέσματα δεν είναι εμφανή. Κι αυτό γιατί οι υποψήφιοι ανάδοχοι καταφέρνουν να αιτιολογήσουν εγγράφως τις μεγάλες εκπτώσεις. «Έτσι, αφενός μεν προστίθεται διοικητική ύλη για τις αναθέτουσες αρχές και τους υποψήφιους αναδόχους, αφετέρου συνεχίζεται το φαινόμενο των υπερβολικών εκπτώσεων που οι υποψήφιοι ανάδοχοι προτείνουν επί της τιμής που η αναθέτουσα αρχή θεωρεί εύλογη», συμπεραίνουν οι μελετητές.
Οι φορείς του κατασκευαστικού κλάδου που θέτουν μετ’ επιτάσεως στο υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, το ζήτημα των ανατιμήσεων, εγείρουν και το πρόβλημα των εκπτώσεων. Κι αυτό, διότι οι υπερβολικές εκπτώσεις που ακολουθούν και σήμερα έργα κυρίως δήμων και περιφερειών για έργα μεσαίου και μιρκού μεγέθους αποτελούν βραδυφλεγή βόμβα, εξαιτίας και της εκτόξευση τους κόστους των πρώτων υλών.
Ιδιωτική επίβλεψη
Με κυρίαρχο επιχείρημα την υποστελέχωση των υπηρεσιών του αρμόδιου υπουργείου, στον νόμο του 2021 θεσμοθετήθηκε ένα πάγιο αίτημα του τεχνικού κλάδου, η ιδιωτική επίβλεψη των έργων και μελετών. Η δυνατότητα δηλαδή να ασκηθεί επίβλεψη από πιστοποιημένο ιδιωτικό φορέα, ενώ ειδικά για τις μελέτες μπορούν να προσλαμβάνονται ιδιώτες εξειδικευμένοι μηχανικοί (checkers) στο στάδιο της παραλαβής. Στη χρησιμότητα μιας τέτοιας ρύθμισης συνηγορεί το γεγονός ότι πολλές αναθέτουσες αρχές, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τους δήμους, δεν διαθέτουν ούτε τα στελέχηούτε την εμπειρογνωμοσύνη που απαιτείται.
Η έκθεση, αν και αναγνωρίζει τα παραπάνω κενά, εκφράζει συγχρόνως προβληματισμό για τα ζητήματα που ο νόμος αφήνει στη διακριτική ευχέρεια του εκάστοτε υπουργού Υποδομών και Μεταφορών. Χαρακτηρίζει ως προβληματική τη διάταξη που προβλέπει ότι ο ιδιωτικός φορέας επίβλεψης αμείβεται από τον ελεγχόμενο ιδιώτη ανάδοχο του έργου.
Προτάσσεται, δε, ως πιο εύλογο το να ασχολείται ο ιδιωτικός φορέας επίβλεψης με μία δέσμη παρόμοιων έργων, που θα του έχει αναθέσει ο κύριος του έργου (εν προκειμένω το Δημόσιο), και όχι με ένα μεμονωμένο έργο, ως ισχύει.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
