Το τέλος της μεγάλης συρρίκνωσης των τραπεζικών ισολογισμών

Το τέλος της ατελείωτης πορείας συρρίκνωσης των τραπεζικών μεγεθών σφράγισε το 2020 καθώς η μεγάλη αύξηση των καταθέσεων αλλά και τα έκτακτα μέτρα τόνωσης της ρευστότητας που έλαβε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, για την ανάσχεση των επιπτώσεων της πανδημίας, οδήγησαν σε μεγάλη αύξηση του ισολογισμού των τραπεζών.

Σημειώνεται ότι το 2018 αποτέλεσε το ναδίρ μιας μακρά πορείας βίαιης συρρίκνωσης των τραπεζικών ισολογισμών που ξεκίνησε το 2010.

Στο τέλος του 2018 το ενεργητικό των τραπεζών συρρικνώθηκε στα 245,6 δισ. ευρώ έναντι 460 δισ. ευρώ που ήταν στο τέλος του 2010 σημειώνοντας πτώση κατά 45,1%. Η τεράστια αυτή μείωση, που ήταν σχεδόν διπλάσια της συρρίκνωσης του ΑΕΠ κατά την περίοδο της κρίσης, ήταν αποτέλεσμα τριών βασικών παραγόντων:

• Την χωρίς προηγούμενο απομόχλευση, δηλαδή της μείωσης των δανείων, λόγω της κρίσης και της ακραίας αβεβαιότητας. Το υπόλοιπο δανείων την περίοδο 2018 – 2010 μειώθηκε κατά 156,1 δισ. ευρώ ή -50,9% και διαμορφώθηκαν στο τέλος του 2018 στα 150,6 δισ. ευρώ έναντι 251,7 δισ. ευρώ που ήταν στο τέλος του 2010. Το μεγαλύτερο μέρος των δανείων των τραπεζών κατέστησαν μη εξυπηρετούμενα και σταδιακά μετακινήθηκαν εκτός τραπεζικών ισολογισμών, διαδικασία πυ βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη.
• Αποεπένδυση των ελληνικών τραπεζών από τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Στο τέλος του 2009 το ενεργητικό των ελληνικών τραπεζικών ομίλων στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης αντιστοιχούσε στο 11,6% του -τότε- συνολικού ενεργητικού τους και περίπου σε 22% του εγχώριου ΑΕΠ. Η μεγαλύτερη επένδυση ήταν στην Τουρκία, μετά την εξαγορά της Finansbank από την Εθνική Τράπεζα, και ακολουθούσαν Ρουμανία, Βουλγαρία και Πολωνία. Το συνολικό ενεργητικό των εγχώριων τραπεζών στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης ξεπερνούσε τα 55 δισ. ευρώ. Οι εγχώριες τράπεζες υποχρεώθηκαν από τις ευρωπαϊκές αρχές, μετά τη λήψη κρατικής βοήθειας, στην πώληση των θυγατρικών τους στις περισσότερες χώρες του εξωτερικού. Σήμερα το ενεργητικό των εγχώριων τραπεζών στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης διαμορφώνεται σε 23 δισ. ευρώ εκ των οποίων τα 9,6 δισ. ευρώ αφορούν την Κύπρο.
• Μεγάλη μείωση του χαρτοφυλακίου ομολόγων και άλλων τίτλων. Οι σχετικές επενδύσεις των τραπεζών μειώθηκαν κατά 59,3% στο διάστημα 2010 – 2018 και διαμορφώθηκαν στα 34,2 δισ. ευρώ στο τέλος του 2018 έναντι 84 δισ. ευρώ που ήταν στο τέλος του 2010.

H εξέλιξη του ενεργητικού και του παθητικού των ελληνικών εμπορικών τραπεζικών ομίλων 2010 - 2020

Πηγή Στοιχείων: Τράπεζα της Ελλάδος

Η βίαιη συρρίκνωση των τραπεζικών ισολογισμών αποτυπώνεται ανάγλυφα στην μεγάλη υποχώρηση των καταθέσεων: Την περίοδο 2010 – 2018 οι καταθέσεις μειώθηκαν κατά 81 δισ. ευρώ ή -32,3% και περιορίστηκαν στο τέλος του 2018 στα 170 δισ. ευρώ από 251,7 δισ. το 2010, μείωση που υπο κανονικές συνθήκες θα είχε οδηγήσει σε αδιέξοδο το εγχώριο τραπεζικό σύστημα, αδιέξοδο που ξεπεράστηκε με την δυναμική παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Αλλαγή σελίδας αλλά χωρίς αύξηση δανείων

Το 2019 σημειώθηκε αλλαγή σελίδας καθώς ήταν η πρώτη χρονιά από το 2010 που οι τραπεζικοί ισολογισμοί αυξήθηκαν. Με αιχμή την επιστροφή καταθέσεων, αποτέλεσμα της σταθεροποίησης της οικονομίας και την υπέρβαση της δεκαετούς κρίσης, οι τράπεζες ενίσχυσαν τη ρευστοτητά τους και τις επενδύσεις τους σε ομόλογα. Η βελτίωση του κλίματος δεν οδήγησε σε αύξηση του υπολοίπου δανείων καθώς οι αποπληρωμές παλαιότερω δανείων αλλά και η συνεχιζόμενη προσπάθεια μείωσης των «κόκκινων» δανείων, ξεπέρασαν τις νέες χορηγήσεις, τάση που δεν άλλαξε ούτε το 2020. 

Μεγάλο μέρος της ρευστότητας που οι τράπεζες αντλούν με εξαιρετικά προνομιακούς όρους από την ΕΚΤ, έχει επενδυθεί σε ομόλογα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι σχετικές επενδύσεις την τελευταία 2ετία έχουν αυξηθεί κατά 56,6%. 

Οι διοικήσεις των τραπεζών αισιοδοξούν ότι τα επόμενα χρόνια θα πετύχουν και σημαντική πιστωτική επέκταση, έχοντας αντιμετωπίσει το πρόβλημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Οι τράπεζες στοχεύουν σε νέες χορηγήσεις άνω των 20 δισ. ευρώ τα επόμενα χρόνια με αιχμή την χρηματοδότηση επενδύσεων του Ταμείου Ανάκαμψης.