Μια ματιά σε ένα γράφημα με τη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ με το αλβανικό λεκ θα μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι συντελείται ένα οικονομικό θαύμα στην πιο φτωχή χώρα της Ευρώπης. Οι οικονομικές επιδόσεις της Αλβανίας ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια σίγουρα δεν μπορούν να αγνοηθούν, φαίνεται όμως ότι πίσω από την πρωτοφανή ισχύ του λεκ κρύβεται και μια άλλη προωθητική δύναμη: οι αθρόες εισροές «σκοτεινών» κεφαλαίων.
Το ράλι που κάνει το αλβανικό νόμισμα έναντι του ευρώ, ιδιαίτερα από το δεύτερο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, έχει φέρει το λεκ να διαπραγματεύεται εδώ και αρκετό καιρό σε επίπεδα πολύ πάνω από τα ιστορικά υψηλά του έναντι του ευρώ, που βρίσκονται στην περιοχή των 120 λεκ. Αυτή η κούρσα φαίνεται πως κορυφώθηκε στα τέλη Ιουλίου, όταν το λεκ βρέθηκε μια «ανάσα» από το όριο των 100 λεκ/ευρώ, στα 100,474.
Το ράλι του αλβανικού νομίσματος έναντι του ευρώ
Έκτοτε, το αλβανικό νόμισμα έχει χάσει κάποιο έδαφος και διαπραγματευόταν την Παρασκευή στο επίπεδο των 105 λεκ/ευρώ, με την ισοτιμία πάντως να παραμένει σε περιοχή πολύ κοντά στο ρεκόρ των 100,474 λεκ και να κάνει το νόμισμα, όπως επίμονα τονίζουν οι εξαγωγείς της χώρας, «βαρίδι» για την ανταγωνιστικότητα των αλβανικών εξαγωγών.
Η κεντρική τράπεζα της Αλβανίας εξίσου επίμονα αρνείται να προχωρήσει σε παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος για να αποδυναμωθεί το λεκ, τονίζοντας σε κάθε ευκαιρία ότι η ισοτιμία διαμορφώνεται ελεύθερα από την αγορά και η ισχύς του νομίσματος συνάδει με την καλή πορεία της οικονομίας. Η κυβέρνηση, από την πλευρά της, προσπαθεί να ανακουφίσει τις εξαγωγικές επιχειρήσεις με διάφορα φορολογικά μέτρα, όπως η εξαίρεσή τους από την προκαταβολή φόρου εισοδήματος για μια διετία.
Η προωθητική δύναμη του «μαύρου» χρήματος
Τι κρύβουν, όμως, αυτές οι ασυνήθιστα θετικές επιδόσεις του λεκ στην αγορά συναλλάγματος, που το έχουν κάνει -με διαφορά, μάλιστα- να θεωρείται το πιο σκληρό νόμισμα στα Βαλκάνια; Εξωτερικοί παρατηρητές, όπως το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, στην ετήσια έκθεση του για την Αλβανία, διαπιστώνουν ότι η άνοδος του λεκ έχει και μια σκοτεινή πλευρά: «Το τοπικό νόμισμα ενισχύθηκε έναντι του ευρώ και του δολαρίου κατά το τελευταίο έτος με βάση την οικονομική ανάπτυξη καθώς και τη σημαντική είσοδο στην αγορά παράνομων εσόδων».
Όπως εξηγεί, περαιτέρω, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αναφερόμενο στο ξέπλυμα χρήματος στην Αλβανία:
- Η Αλβανία διαθέτει μεγάλο άτυπο τομέα και δραστηριότητες νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.
- Η Ομάδα Χρηματοοικονομικής Δράσης για τη Νομιμοποίηση Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες (FATF) συμπεριέλαβε την Αλβανία στην γκρίζα λίστα της το 2020 και η χώρα εξακολουθεί να βρίσκεται στον κατάλογο για το 2023 λόγω στρατηγικών ελλείψεων στην αντιμετώπιση των ανησυχιών για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.
- Η επιχειρηματική κοινότητα αναφέρει ότι η μεγάλη εισροή παράνομων εσόδων από τη διακίνηση ναρκωτικών, το λαθρεμπόριο, τη φοροδιαφυγή και τη διαφθορά στρεβλώνει τον ανταγωνισμό στην αγορά.
Σχηματικά, θα μπορούσε κανείς να πει ότι η ισχύς της αλβανικής οικονομίας υποστηρίζει το λεκ, αλλά την ισοτιμία του αλβανικού νομίσματος απογείωσε η αλβανική μαφία, με τις εξαιρετικά εκτεταμένες δραστηριότητές της σε όλη την Ευρώπη, με αιχμή τη διακίνηση ναρκωτικών. Μέρος των κεφαλαίων της μαφίας επαναπατρίζονται και αναζητούν επενδυτική διέξοδο στην Αλβανία, κυρίως στις κατασκευές και το real estate.
Η κυβέρνηση του Έντι Ράμα όχι μόνο δεν «έσφιξε» τους κανόνες ελέγχου για το ξέπλυμα χρήματος, αλλά φάνηκε να επιδιώκει να εκμεταλλευθεί τα εισερχόμενα «σκοτεινά» κεφάλαια σαν μια αναπτυξιακή και δημοσιονομική προωθητική δύναμη. Άρχισε τις διαδικασίες -οι οποίες παραμένουν «παγωμένες», μετά τις έντονες διεθνείς και τοπικές αντιδράσεις- για να εγκριθεί ένας νέος νόμος που θα παρέχει αμνηστία σε όσους εισάγουν κεφάλαια στη χώρα, εφόσον πληρώνουν ένα μικρό ποσό για φόρους.
«Μαύρο» χρήμα σε κατασκευές και ακίνητα
Ουδείς μπορεί να υπολογίσει με ακρίβεια το ύψος των συναλλαγματικών εισροών στην Αλβανία τα τελευταία χρόνια, που είναι πιθανό να συνδέονται με παράνομες δραστηριότητες. Σε αναλύσεις του διεθνούς, μη κυβερνητικού οργανισμού για την καταπολέμηση του διεθνούς οργανωμένου εγκλήματος (Global Initiative Against Transnational Organized Crime) έχει διερευνηθεί σε αρκετά μεγάλο βάθος η εισροή παράνομων κεφαλαίων στην αλβανική οικονομία.
Όπως τονίζεται σε πρόσφατη έκθεση, πολλά κεφάλαια φθάνουν στην Αλβανία με μεθόδους που κάνουν αδύνατη την ανίχνευσή τους, όπως είναι, ιδιαίτερα από το 2016 και μετά, τα αυτοκίνητα – χρηματοκιβώτια. Αυτές οι μέθοδοι χρησιμοποιούνται όταν πρόκειται να διακινηθεί το πιο… μαύρο χρήμα, όπως είναι κυρίως τα κεφάλαια που προέρχονται από τη διακίνηση, διανομή και πώληση σκληρών ναρκωτικών από τη Λατινική Αμερική, καθώς και της κάνναβης που καλλιεργείται στην Αλβανία.
Τα οχήματα – χρηματοκιβώτια είναι μεταχειρισμένα αυτοκίνητα που αγοράζονται σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα, κυρίως στη Βρετανία. Εκεί, κρύβονται σε ειδικά χρηματοκιβώτια τα χρήματα που θέλουν να εισαγάγουν τα εγκληματικά κυκλώματα στην Αλβανία. Μετά την εισαγωγή των χρημάτων τα αυτοκίνητα πετιούνται σε λίμνες στη βορειανατολική Αλβανία.
Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται αντί των ηλεκτρονικών μεταφορών, λόγω του υψηλού κόστους των συναλλαγών μέσω αναγνωρισμένων οργανισμών, όπως η Western Union και η MoneyGram. Επίσης, επειδή διευκολύνει τη φοροδιαφυγή στη χώρα όπου δρουν τα κυκλώματα (π.χ. στη Βρετανία) και τους δίνει τη δυνατότητα να επωφελούνται από τα υψηλά επίπεδα «παρατυπίας» της Αλβανίας, την αδύναμη φορολογική διοίκηση και τις ελκυστικές επενδυτικές ευκαιρίες, ιδίως στον κατασκευαστικό τομέα.
Τα διεθνή εγκληματικά κυκλώματα που έχουν την καταγωγή τους από την Αλβανία φαίνεται ότι προσέβλεπαν τα τελευταία χρόνια στη νέα νομοθεσία για αμνηστία και αυτό συντέλεσε στην αύξηση των εισροών κεφαλαίων στην Αλβανία. Όπως σημειώνεται στην ίδια έκθεση, «η πρόσφατη δημόσια και πολιτική συζήτηση σχετικά με τη δημοσιονομική, περιουσιακή και ποινική αμνηστία φαίνεται να έχει συμβάλει στην αύξηση του όγκου των χρημάτων που μεταφέρονται μέσω αυτού του διαύλου τα τελευταία χρόνια».
«Ξεπλύθηκαν» 1,6 δισ. ευρώ σε τρία χρόνια
Το «μαύρο» συνάλλαγμα που εισρέει στην Αλβανία εισέρχεται στη νόμιμη οικονομική δραστηριότητα για να αξιοποιηθούν επενδυτικές ευκαιρίες, κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως υπολογίζει το Global Initiative Against Transnational Organized Crime, μόνο την τριετία 2017 – 2019 ξεπλύθηκαν τουλάχιστον 1,6 δισ. ευρώ σε δραστηριότητες του κατασκευαστικού τομέα.
Διαπιστώθηκε, ειδικότερα, ότι σχεδόν έξι στις δέκα εταιρείες που έλαβαν οικοδομικές άδειες για την κατασκευή μεγάλων κτηρίων (άνω των 6 ορόφων) ήταν ουσιαστικά εταιρείες – φαντάσματα, με ελάχιστα κέρδη και μικρό ενεργητικό στους δημοσιευμένους ισολογισμούς τους, που δεν διέθεταν τους οικονομικούς πόρους για να προχωρήσουν τέτοιες επενδύσεις. Αυτό το κενό προφανώς καλύφθηκε από το μαύρο χρήμα. Εξίσου εύκολη είναι η τοποθέτηση μαύρου χρήματος σε αγορές ακινήτων, καθώς σχεδόν οι μισές συναλλαγές στη χώρα γίνονται με μετρητά.
Τα κυκλώματα της μαφίας είναι κοινή πρακτική να συμφωνούν με αδύναμες κατασκευαστικές εταιρείες ότι θα χρηματοδοτήσουν τα έργα τους με αντάλλαγμα διαμερίσματα που θα τους δοθούν μετά το πέρας του έργου. Οι κατασκευαστές που κλείνουν τέτοιες συμφωνίες δεν αθετούν τις υποσχέσεις τους, καθώς τα deals αυτού του τύπου συνοδεύονται από απειλές χρήσης βίας σε περίπτωση αθετήσεων.
Το «μαύρο» χρήμα έχει αποτελέσει βασικό παράγοντα στην «απογείωση» του κατασκευαστικού τομέα της Αλβανίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2020 οι μισές επενδύσεις στη χώρα κατευθύνονταν στον τομέα των κατοικιών, ενώ στις άλλες χώρες των Βαλκανίων δεν ξεπερνούν το ένα τέταρτο της συνολικής επενδυτικής δραστηριότητας. Το 2022, οι κατασκευές είχαν τη μεγαλύτερη συμβολή στην αύξηση του ΑΕΠ της χώρας, συμβάλλοντας κατά 1,69% στη συνολική άνοδο του ΑΕΠ κατά 4,73%.
Η εισροή παράνομου χρήματος έχει επηρεάσει τις τιμές των κατοικιών, όπως σημειώνει η Global Initiative Against Transnational Organized Crime. Στα τέλη του 2019, η μέση τιμή των διαμερισμάτων κατοικιών στα Τίρανα ξεπέρασε για πρώτη φορά τα 1000 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο. Αυτό αντιπροσωπεύει ρυθμό ανάπτυξης 16% από το 2016, όταν ξεκίνησε η έκρηξη των κατασκευών με «μαύρο» χρήμα. Το επίπεδο τιμών είναι εξαιρετικά υψηλό για μια χώρα όπου το μέσο μηνιαίο εισόδημα είναι 420 ευρώ. Στα Τίρανα, η αναλογία τιμής-εισοδήματος για τις κατοικίες είναι ίση με αυτή του Μιλάνου, του Μονάχου και της Μόσχας.
Για το μέλλον, ένα μεγάλο ερώτημα πλέον είναι αν θα κάνει οριστικά πίσω η κυβέρνηση σε σχέση με την εξαγγελθείσα αμνηστία για το «μαύρο» χρήμα. Η διεθνής πίεση από το γεγονός ότι η Αλβανία περιλήφθηκε στη «γκρίζα λίστα» της FATF λόγω υψηλού κινδύνου για ξέπλυμα, αλλά και από το γεγονός ότι η χώρα έχει αρχίσει πλέον ενταξιακές διαπραγματεύσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση οδηγούν πολλούς στο συμπέρασμα ότι η αμνηστία τελικά δεν παρασχεθεί, παρότι η κυβέρνηση έχει αποφύγει να δηλώσει ξεκάθαρα ότι το σχέδιο ακυρώνεται.
Χωρίς την αμνηστία, τα κίνητρα για εισαγωγή περισσότερων «μαύρων» κεφαλαίων στη χώρα εξασθενούν, αλλά βεβαίως αυτό δεν σημαίνει ότι θα εκλείψουν οι δυνατότητες για εισαγωγή χρήματος και αξιοποίηση επενδυτικών ευκαιριών από τα σκοτεινά κυκλώματα της αλβανικής μαφίας...
Ανάπτυξη με ανισορροπίες
Τα τελευταία χρόνια, η αλβανική οικονομία έχει σημειώσει πρόοδο με αρκετά ισχυρούς ρυθμούς ανάπτυξης, αλλά το οικονομικό της μοντέλο χαρακτηρίζεται από σοβαρές ανισορροπίες. Την ανάπτυξη καθοδηγούν ο τουρισμός και η οικοδομή, ενώ πολύ πιο πίσω έχουν μείνει οι κατεξοχήν παραγωγικοί τομείς, όπως ο πρωτογενής τομέας και η βιομηχανία.
Την τελευταία δεκαετία, οι ρυθμοί μεγέθυνσης του ΑΕΠ είναι θετικοί (με εξαίρεση, βεβαίως, το 2020, δηλαδή τη χρονιά της μεγάλης ύφεσης λόγω πανδημίας), αλλά δεν επαρκούν για να κρατήσουν τους πολίτες στη χώρα, προσφέροντας προοπτικές για ένα καλύτερο μέλλον. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε πρόσφατη δημοσκόπηση (Βαρόμετρο των Βαλκανίων του Regional Cooperation Council) το 83% των ερωτηθέντων εξέφρασαν την επιθυμία τους να φύγουν από τη χώρα. Ως βασικές αιτίες για αυτή την επιθυμία τους ανέφεραν το υψηλό κόστος ζωής, την ανεργία, που φθάνει το 60% στις ηλικίες 18-34 και την έλλειψη ευκαιριών για εκπαίδευση.
Η ανάπτυξη της αλβανικής οικονομίας την τελευταία 10ετία
Η Τράπεζα της Αλβανίας, πάντως, στην τελευταία της έκθεση για την οικονομία υποστηρίζει ότι υπάρχει μεγάλη βελτίωση στο εξωτερικό ισοζύγιο της αλβανικής οικονομίας και τονίζει ότι αυτή ακριβώς η βελτίωση αποτελεί τον κύριο παράγοντα που βρίσκεται πίσω από την ενίσχυση του εθνικού νομίσματος.
Σύμφωνα με την έκθεση, η ενίσχυση της συναλλαγματικής ισοτιμίας κατά τα τελευταία τρίμηνα ήταν κυρίως αποτέλεσμα της διαρθρωτικής βελτίωσης του εξωτερικού τομέα της οικονομίας και της συνολικής αύξησης της παραγωγικότητάς του, καθώς και της πτώσης του ασφαλίστρου κινδύνου, δηλαδή της ενίσχυσης της εμπιστοσύνης στο εθνικό νόμισμα.
Αυτή η διαρθρωτική βελτίωση στο εξωτερικό ισοζύγιο φαίνεται από πολλούς δείκτες, όπως τονίζει η Τράπεζα της Αλβανίας:
- Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε σαφή πτωτική τάση, από το επίπεδο του 7,7% του ΑΕΠ το 2021 στο επίπεδο του 6% το 2022 και περαιτέρω στο 3,1% το πρώτο τρίμηνο του 2023.
- Η βελτίωση ήταν αποτέλεσμα κυρίως της αυξημένης ζήτησης για τον τουρισμό. Οι τουριστικές εισροές ανήλθαν στο επίπεδο των 2,8 δισ. ευρώ το 2022 και σε 624 εκατ. ευρώ το πρώτο τρίμηνο του 2023, παρουσιάζοντας σημαντική επιτάχυνση του ρυθμού αύξησής τους.
- Παράλληλα, αυξήθηκαν τα εμβάσματα από Αλβανούς πολίτες που εργάζονται στο εξωτερικό. Οι εισροές συναλλάγματος από αυτή την πηγή αυξήθηκαν στα 833,7 εκατ. ευρώ το 2022 και στα 213,7 εκατ. το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους.
- Οι εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων έφθασαν στα ιστορικά υψηλά επίπεδα των 1,3 δισ. το 2022, σημειώνοντας αύξηση 33%, και παρέμειναν υψηλές και το πρώτο τρίμηνο του 2023.
Δίνοντας, μάλιστα, τη δική της απάντηση στους εξαγωγείς που ανησυχούν για το σκληρό νόμισμα, η Τράπεζα της Αλβανίας υπογραμμίζει την ευεργετική επίδραση που είχε η άνοδος του λεκ σε ό,τι αφορά τη συγκράτηση του πληθωρισμού, εκτιμώντας ότι χωρίς αυτήν ο πληθωρισμός θα ήταν 2,5% μεγαλύτερος την τελευταία διετία.
Διεθνείς οργανισμοί, όπως το ΔΝΤ, αναγνωρίζουν τη σχετικά καλή κατάσταση της αλβανικής οικονομίας. Στην τελευταία ανακοίνωσή του, μετά τον έλεγχο της οικονομίας στο πλαίσιο του άρθρου IV, το Ταμείο υπογραμμίζει ότι η οικονομία της Αλβανίας έχει επιδείξει ανθεκτικότητα απέναντι σε διαδοχικούς κλυδωνισμούς. Η ανάπτυξη προβλέπεται περίπου 3% φέτος, χάρη στη διατήρηση της καταναλωτικής ζήτησης, τον τουρισμό και την κατασκευαστική δραστηριότητα.
Το ΔΝΤ διαπιστώνει ότι η αλβανική οικονομία ξεπέρασε τις προσδοκίες το 2022 και αναπτύχθηκε κατά 4,8%, χάρη στην ισχυρή καταναλωτική ζήτηση, τις τουριστικές εισροές και την κατασκευαστική δραστηριότητα. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και τα δημοσιονομικά ελλείμματα μειώθηκαν σημαντικά, παράλληλα με την ανατίμηση του λεκ.
Η ανάπτυξη αναμένεται να μετριαστεί φέτος ως αποτέλεσμα της αργής ανάπτυξης των εμπορικών εταίρων, της απόσυρσης των μέτρων στήριξης και των αυστηρότερων χρηματοπιστωτικών συνθηκών. Η διατήρηση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και ο τουρισμός θα στηρίξουν την οικονομική δραστηριότητα. Ο πληθωρισμός μειώνεται σταδιακά, αλλά παραμένει πάνω από τον στόχο της κεντρικής τράπεζας.
Το Ταμείο συνιστά στην αλβανική κυβέρνηση να συνεχίσει την προσπάθεια για δημοσιονομική εξυγίανση, τονίζοντας ότι είναι σημαντικό οι μισθολογικές αυξήσεις του δημόσιου τομέα να συνοδεύονται από ουσιαστικά μέτρα για τα έσοδα και βελτίωση της αποτελεσματικότητας του δημόσιου τομέα. Επιπλέον, συνιστά στην Τράπεζα της Αλβανίας να συνεχίσει την εξομάλυνση της νομισματικής πολιτικής και να κινηθεί σε πιο αυστηρή κατεύθυνση, με αύξηση των επιτοκίων, εάν ο πληθωρισμός αποδειχθεί πιο επίμονος από όσο αναμενόταν.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
