Γιατί τα παράλληλα νομίσματα είναι καταδικασμένα να αποτύχουν

Τι είναι τα νομίσματα και πως καθορίζεται η αξία τους; Το νόμισμα λειτουργεί ως μέσο μεταφοράς αξίας και διευκολύνει την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ δύο μερών σε μία συμφωνημένη τιμή. Η αξία του αποκτάται μέσω νόμιμων διαδικασιών και εκφράζεται στο νόμισμα της εκάστοτε χώρας. Σκεφτείτε για παράδειγμα τα ευρώ στην Ελλάδα, τις λίρες στην Αγγλία και τα δολάρια στην Αμερική. Το ίδιο το νόμισμα, στην μορφή του κέρματος, του χαρτονομίσματος ή σε ηλεκτρονική μορφή, λειτουργεί σαν απόδειξη της αξίας που κερδήθηκε και κατέχεται, και η χρήση του βασίζεται στην εμπιστοσύνη που του δείχνουν όσοι το χρησιμοποιούν. Καθώς ένα νόμισμα από μόνο του δεν έχει ουσιαστικά κάμια αξία, ο μοναδικός τρόπος που μπορεί να λειτουργήσει σαν μέσο ανταλλαγής αξίας είναι εφόσον αυτοί που το χρησιμοποιούν το αναγνωρίζουν και το εμπιστεύονται. Για παράδειγμα, κανείς δεν θα προσπαθούσε να χρησιμοποιήσει ευρώ για να αγοράσει ένα ποτήρι μπύρα στην αγαπημένη του pub στον Λονδίνο. 

Ποιος διασφαλίζει την αναγνωρισιμότητα ενός νομίσματος; Η αξιοπιστία του νομίσματος εξαρτάται από την πίστη ότι η αξία του θα αναγνωριστεί όταν προβούμε σε μία συναλλαγή. Στο νόμισμα των είκοσι λιρών αναγράφεται η δήλωση “Υπόσχομαι να πληρώσω στον κάτοχο το ποσό των είκοσι λιρών κατόπιν απαίτησης” κάτω από το σύμβολο της Τράπεζας της Αγγλίας που ενισχύει αυτή την εμπιστοσύνη. Η Κεντρική Τράπεζα, με την υποστήριξη της κυβέρνησης, παίζει κρίσιμο ρόλο στην διασφάλιση της αναγνώρισης, της εμπιστοσύνης και της σταθερότητας ενός νομίσματος, πράγμα που επιτυγχάνει μέσω της ρύθμισης της προσφοράς χρήματος και των επιτοκίων. Οι διακυμάνσεις της αξίας ενός νομίσματος σε σχέση με άλλα νομίσματα (δηλαδή αυτό που λέμε συναλλαγματικές ισοτιμίες) καθώς και η ποσότητα αγαθών που μπορούν να αγοραστούν με ένα συγκεκριμένο ποσό χρημάτων (αυτό που λέμε πληθωρισμός) φανερώνουν ουσιαστικά την επιδεξιότητα της Κεντρικής Τράπεζας στο έργο της διασφάλισης της αξίας του νομίσματος. Γι’ αυτό και ορισμένα νομίσματα, όπως για παράδειγμα το αμερικάνικο δολλάριο, το ευρώ και η βρετανική λίρα, θεωρούνται ισχυρότερα από άλλα.

Η ελληνική πραγματικότητα

Γιατί τα παράλληλα νομίσματα είναι καταδικασμένα να αποτύχουν; Στην Ελλάδα αρκετές επιχειρήσεις δίνουν στους εργαζομένους τους ένα είδος μπόνους με την μορφή κουπονιών τα οποία μπορούν να εξαργυρωθούν σε συγκεκριμένα καταστήματα. Αυτή η μορφή πληρωμής έχει δύο χαρακτηριστικά. Πρώτον, είναι εκφρασμένη σε ευρώ. Δεύτερον, αναγνωρίζεται μεν σε αρκετά καταστήματα (όπως για παράδειγμα supermarkets) ωστόσο όχι παντού. Δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να αγοράσει κάποιος μετοχές, να κάνει μια κατάθεση στην τράπεζα ή να αγοράσει ένα αμάξι. Αν λοιπόν ένας εργαζόμενος λαμβάνει 900 ευρώ μισθό και κουπόνι αξίας 100 ευρώ, θα μπορούσε το δεύτερο να θεωρηθεί παράλληλο νόμισμα;

Η σύντομη απάντηση είναι ναι. Εφόσον ο εργαζόμενος είναι αδιάφορος (indifferent) μεταξύ των 900 ευρώ συν 100 ευρώ σε κουπούνι ή του να έπαιρνε 1000 ευρώ. Το γεγονός ότι τόσο ο μισθός όσο και το κουπόνι είναι εκφρασμένα σε ευρώ καθιστά τον διαχωρισμό πιο δύσκολο. Ταυτόχρονα εξασφαλίζει ένα πλεονέκτημα, ότι τα δυο νομίσματα έχουν σταθερή ισοτιμία (pegged) άρα οποιαδήποτε αγαθά αγοραστούν είτε με τον μισθό είτε με το κουπόνι θα έχουν την ίδια τιμή. 

Ας υποθέσουμε τώρα πως μία εταιρεία επιλέγει να πληρώσει τους εργαζομένους της με 900 ευρώ μισθό και 100 μονάδες ενός δικού της νομίσματος. Για τους σκοπούς του παραδείγματός μας ας το ονομάσουμε “νόμισμα εταιρείας”. Το πρώτο ζήτημα που προκύπτει αφορά την αναγνωρισιμότητα – ποιός θα δεχτεί το “νόμισμα εταιρείας” ως μέσο πληρωμής; Προφανώς πολύ λιγότεροι απ’οτι το Ευρώ. Ίσως ένας υπάλληλος να είναι πρόθυμος να αποδεχτεί αυτήν την πληρωμή εάν η εταιρεία προσφέρει μια υπηρεσία, όπως ένα κομμωτήριο όπου το “νόμισμα εταιρείας” μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πληρωμή. Εναλλακτικά, αν μια «εταιρεία» που είναι πολύ μεγάλη και προσφέρει μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων και υπηρεσιών – όπως ο δημόσιος τομέας.

Το δεύτερο ζήτημα αφορά την εμπιστοσύνη. Αν η εταιρεία είναι ο μοναδικός εκδότης του συγκεκριμένου νομίσματος μπορεί εύκολα να το πληθωρίσει προσφέροντας κίνητρα στους υπαλλήλους της να δεχτούν χαμηλότερη πληρωμή σε ευρώ και υψηλότερη πληρωμή σε “νόμισμα εταιρείας”. Ωστόσο, μια τέτοια κίνηση θα είχε καταστροφικές επιπτώσεις στην συναλλαγματική ισοτιμία και τον πληθωρισμό εφόσον πλέον το Ευρώ και το “νόμισμα εταιρείας” δεν θα είχαν σταθερη ισοτιμία. Τα εισαγόμενα αγαθά θα γινόντουσαν υπερβολικά ακριβά όταν πληρώνονται με “νόμισμα εταιρείας”. Θα λέγαμε πως θα ήταν σαν η εταιρεία να αναλαμβάνει τον ρόλο Κεντρικής Τράπεζας, χωρίς ωστόσο να είναι. 

Για ποιους λόγους να θέλει μια κυβέρνηση να βγάλει παράλληλο νόμισμα; Πρέπει να λάβουμε υπόψη τις επιλογές που αυτό προσφέρει σε μία κυβέρνηση. Η πιο σημαντική δυνατότητα (αν και ελάχιστοι πολιτικοί θα συμφωνήσουν) είναι αυτή του πληθωρισμού της οικονομίας μέσω αύξησης του ονομαστικού μισθού που που είναι εκφρασμένος σε “νόμισμα εταιρείας”. Η χρήση της ήδη υπάρχουσας τεχνολογίας και των ψηφιακών νομισμάτων καθιστά κάτι τέτοιο αρκετά εύκολο, γρήγορο και ελάχιστα κοστοβόρο. 

Αρχικά ο δημόσιος τομέας μπορεί να επιλέξει να λάβει μισθό 500 ευρώ και 500 “νομίσματα εταιρείας”. Σε δεύτερο χρόνο μία κυβέρνηση μπορεί να ανακοινώσει μια αύξηση μόνο για τις πληρωμές σε “νόμισμα εταιρείας” είτε προεκλογικά είτε σε περιόδους χαμηλής δημοτικότητας. Τα 500 “νομίσματα εταιρείας” αυξάνονται ξαφνικά σε 2.000 και μπορεί να αφορούν συγκεκριμένες ομάδες, όπως δάσκαλοι και νοσηλευτές, ή να διαδοθούν ευρέως. Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε υποτίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας μεταξύ του ευρώ και του “νομίσματος εταιρείας”, η οποία με την σειρά της θα αύξανε το κόστος των εισαγόμενων αγαθών όπως αυτοκίνητα, προϊόντα τεχνολογίας, καύσιμα και φυσικό αέριο, τα οποία είτε εισάγονται ως έχουν είτε κατασκευάζονται με εισαγόμενα εξαρτήματα. 

Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η κυβέρνηση θα είναι ικανή, αξιόπιστη και αφοσιωμένη στη διατήρηση μιας σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας μεταξύ του ευρώ και του “νομίσματος εταιρείας”. Όμως σε αυτή την περίπτωση όμως τα οφέλη από ένα παράλληλο νόμισμα  παραμένουν ασαφή. Συγκριτικά αναφέρουμε πως είτε μιλάμε για τις πολιτείες της Αμερικής, είτε για τα καντόνια της Ελβετίας, είτε για τα κράτη μέλη του Ηνωμένου Βασιλείου, όλα μοιράζονται το ίδιο νόμισμα. Συνεπώς οποιαδήποτε εφαρμογή παράλληλων νομισμάτων δεν φαίνεται να στηρίζεται σε οικονομικούς λόγους.

* Ο Δρ. Βασίλειος Παππάς είναι αναπληρωτής καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Kent Business School, University of Kent. Η Δρ. Αθηνά Πετροπούλου είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Centre for Global Finance, SOAS University of London.