Το καλοκαίρι που μας πέρασε δημοσιεύτηκε η νέα στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης που πρόκειται να εφαρμόσει η χώρα στην προγραμματική περίοδο που φθάνει στο 2027. Η στρατηγική αυτή εκφράζει τον τρόπο με τον οποίο η Ελλάδα αξιοποιεί πόρους που διαθέτει από εθνικές πηγές και κοινοτικά κονδύλια σε περιοχές και δραστηριότητες που δημιουργούν αναπτυξιακό περιεχόμενο, με κύριο μοχλό όμως την Έρευνα, την Τεχνολογία και την Καινοτομία. Αποτελεί δηλαδή ένα εργαλείο με το οποίο προσπαθούμε να ενισχύσουμε το ευρύτερο σύστημα καινοτομίας και επιχειρηματικότητας της χώρας, ώστε να είμαστε σε θέση ως εγχώριο παραγωγικό σύστημα να παράξουμε προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας και να διεκδικήσουμε μερίδιο από τον διεθνή ανταγωνισμό.
Μια σημαντική αλλαγή που έγινε στη νέα προγραμματική περίοδο αφορά στην κατάρτιση πλέον μίας εθνικής στρατηγικής και όχι 13 ξεχωριστών περιφερειακών (μαζί με μια εθνική) που είχαν αναπτυχθεί στην προηγούμενη προγραμματική περίοδο. Αυτό συνιστά μια κομβική επιλογή πολιτικής.
Η εμπειρία από την προηγούμενη προγραμματική περίοδο έδειξε ότι η περιφερειακή προσέγγιση στο σχεδιασμό της στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης είχε αρκετές καλές επιδόσεις και οδήγησε ορισμένες περιφέρειες στη δημιουργία μηχανισμών και εργαλείων που υποστήριξαν με επάρκεια τη στρατηγική σε τοπικό επίπεδο. Αυτή η διαδικασία μάθησης τόσο σε διαχειριστικό, όσο και σε επιχειρησιακό επίπεδο, πρέπει να αξιοποιηθεί και να ενισχυθεί περαιτέρω.
Από την άλλη πλευρά, παρατηρήθηκαν σε αρκετές περιπτώσεις κοινές στοχεύσεις τομέων προτεραιότητας π.χ. επιλογή της Αγροδιατροφής ή/και του Τουρισμού σχεδόν σε όλες τις περιφέρειες. Είναι βεβαίως απολύτως λογικό αυτό να συμβαίνει, αφού η Ελλάδα δεν έχει την χωρική και παραγωγική έκταση για εκτενείς κλαδικές διαφοροποιήσεις. Όμως, κάποιες φορές οι διαφορετικές προσεγγίσεις χρηματοδότησης έργων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, οδηγούσαν σε διάσπαση και κατακερματισμό των πόρων, των ικανοτήτων και των ροών γνώσης και δεν επέτρεπαν τη δημιουργία μιας κρίσιμης μάζας γνώσης, καθώς οι περισσότερες συνεργασίες, στις περισσότερες περιπτώσεις, εξαντλούνται στα διοικητικά όρια μιας περιφέρειας. Άλλωστε οι περισσότερες ελληνικές περιφέρειες είναι μικρές και δεν διαθέτουν όλα τα δομικά στοιχεία ώστε να συγκροτήσουν ολοκληρωμένα και λειτουργικά συστήματα καινοτομίας.
Όμως, η Ελλάδα έχει ανάγκη στενότερων σχέσεων συνεργασίας παραγωγικών και ερευνητικών δυνάμεων, ανεξαρτήτως γεωγραφικής γειτνίασης, ώστε να βελτιώσει τις εθνικές της επιδόσεις σε όρους εξαγωγών, καινοτομίας και προστιθέμενης αξίας, αξιοποιώντας τους «καλύτερους» από ολόκληρη τη χώρα. Όταν απαιτούνται γνώσεις και ικανότητες που βρίσκονται ενδεχομένως σε άλλες περιφέρειες, αυτές πρέπει να εξυπηρετούνται εύκολα, συστηματικά και χωρίς διαφορετικές διαχειριστικές ταχύτητες, ανάλογα με την επάρκεια μηχανισμών κάθε περιφέρειας.
Συνεπώς ο σχεδιασμός σε κεντρικό επίπεδο δεν «αφαιρεί» δυνάμεις από τις περιφέρειες. Αντίθετα φέρνει στο προσκήνιο σε εθνικό επίπεδο, υπερτοπικά οικοσυστήματα και αλυσίδες αξίας που λειτουργούν ή μπορούν να λειτουργήσουν συνεργατικά και πέρα από τα όρια της κάθε περιφέρειας. Η ενιαία, εθνική επομένως στρατηγική για την έξυπνη εξειδίκευση εξυπηρετεί ακριβώς αυτό τον σκοπό: τη συνεργασία και χρηματοδότηση κρίσιμης μάζας παραγωγικών συντελεστών σε επίπεδο χώρας με παράλληλη ανάδειξη των περιφερειακών ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων. Ταυτόχρονα επιτρέπει σε εθνικές ερευνητικές υποδομές να λειτουργήσουν υποστηρικτικά υπηρετώντας τις περιφερειακές ανάγκες. Ένα ακόμα πλεονέκτημα της εθνικής στρατηγικής είναι η δυνατότητα συντονισμού των σχετικών προκηρύξεων και προγραμμάτων και τελικά η καθιέρωση μιας ερευνητικής παράδοσης και μιας σταθερής ερευνητικής πρακτικής.
Συνεπώς, στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης επιλέγονται οι στρατηγικές προτεραιότητες και τα τομεακά οικοσυστήματα που ανταποκρίνονται στις ανάγκες ενός εθνικού σχεδιασμού, προσδιορίζεται η περιφερειακή τους διάσταση και δίνεται η δυνατότητα χρηματοδότησης τόσο από εθνικά όσο και περιφερειακά προγράμματα. Συμμέτοχοι σε αυτά τα οικοσυστήματα είναι όλοι οι παραγωγικοί και ερευνητικοί φορείς ανεξαρτήτως γεωγραφικής έδρας.
Οι τομείς που εστιάζει η στρατηγική είναι:
- Αγροδιατροφική Αλυσίδα
- Βιοεπιστήμες, Υγεία, Φάρμακα
- Ψηφιακές Τεχνολογίες
- Αειφόρος Ενέργεια
- Περιβάλλον και Κυκλική Οικονομία
- Μεταφορές & Εφοδιαστική Αλυσίδα
- Υλικά, Κατασκευές & Βιομηχανία
- Τουρισμός, Πολιτισμός και Δημιουργικές Βιομηχανίες
Ως παράδειγμα περιφερειακής εξειδίκευσης, στον τομέα π.χ. της Αγροδιατροφής ένα πεδίο εξειδίκευσης σε εθνικό επίπεδο που θα αφορά καλλιέργειες ενδημικών φυτών, θα μπορεί να μεταφράζεται σε περιφερειακό επίπεδο κατά τα χαρακτηριστικά στοιχεία της περιφέρειας είτε σε «κρόκο Κοζάνης» (περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας), είτε σε «Μαστίχα Χίου» (αν αφορά την περιφέρεια Βορείου Αιγαίου).
Με άλλα λόγια, η μαστίχα Χίου δεν αποτελεί ένα ζήτημα περιφερειακής πολιτικής, αλλά εθνικής στρατηγικής και αυτό θα προσπαθήσει να αναδείξει η νέα στρατηγική, αναβαθμίζοντας στην πραγματικότητα μια περιφερειακή εξειδίκευση και ένα τοπικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε προτεραιότητα εθνικής κλίμακας. Έτσι, οι τομείς προτεραιότητας θα μπορούν να εξειδικεύονται από τις περιφέρειες και να χρηματοδοτούνται μέσω προγραμμάτων του εθνικού σκέλους, διευκολύνοντας και διαχειριστικά την υλοποίηση διαπεριφερειακών συνεργασιών.
Σημειώνεται πώς η προσέγγιση αυτή δεν απαγορεύει στις περιφέρειες να συνεχίσουν να αξιοποιούν πόρους και εργαλεία ώστε να «εξειδικεύσουν» τις προτεραιότητές τους. Δεν αφαιρείται η δυνατότητα των περιφερειών να αξιολογήσουν τα τοπικά πλεονεκτήματά τους, να εντοπίσουν προβλήματα, εμπόδια που πρέπει να αμβλυνθούν, ή νέες εστίες ανταγωνιστικότητες που πρέπει να αναδειχθούν. Αυτές τις ανάγκες όμως θα μπορούν να τις εντάξουν πλέον σε εθνικό επίπεδο και να αντλήσουν χρηματοδότηση για συνεργασίες.
Η ύπαρξη επομένως της εθνικής στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης με περιφερειακές εξειδικεύσεις μπορεί να δώσει έμφαση σε σημεία αριστείας, συγκριτικά πλεονεκτήματα και δυνατότητες σε εθνική κλίμακα, ενώ μπορεί να συμβάλλει στην αποφυγή των περιπτώσεων διπλο-χρηματοδότησης πράξεων. Είναι στο χέρι μας να αξιοποιήσουμε αυτό το εργαλείο πλέον αποδοτικά και να δώσουμε μια νέα αναπτυξιακή δυναμική στη χώρα.
* O Άγγελος Τσακανίκας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας ΕΜΠ, Επιστημονικού Υπεύθυνου Παρατηρητηρίου Επιχειρηματικότητας ΙΟΒΕ,
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
