Η εξωστρέφεια είναι ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά μιας οικονομίας. Η ουσιαστική πτυχή της εξωστρέφειας είναι το διεθνές εμπόριο, το οποίο επηρεάζει τόσο την καταναλωτική δραστηριότητα όσο και την οικονομική ευημερία μιας χώρας άμεσα και σημαντικά. Μέσω του διεθνούς εμπορίου δίνεται στους καταναλωτές πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες που δεν παράγονται εγχώρια, και, όταν το εμπορικό ισοζύγιο είναι θετικό, η εξωστρέφεια μεταφράζεται μέσω των εξαγωγών σε πλούτο για την οικονομία.
Εξετάζοντας το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδας, μπορεί κάποιος να παρατηρήσει πως, ενώ εκμεταλλευόμαστε στο έπακρο την πρόσβαση σε αγαθά που δεν παράγουμε εγχώρια, το έλλειμμα στις εξαγωγές είναι προφανές και διαχρονικό. Το τελευταίο αντανακλά το παραγωγικό έλλειμμα της ελληνικής οικονομίας κυρίως στα αγαθά.
Το εμπόριο υπηρεσιών εμφανίζεται πλεονασματικό για την Ελλάδα, με μια ελαφρώς αυξητική τάση (με εξαίρεση την περίοδο της πανδημίας). Ταυτόχρονα, το εμπόριο αγαθών είναι παραδοσιακά ελλειμματικό στην ελληνική οικονομία, με την διαφορά εξαγωγών και εισαγωγών να είναι σταθερά αρνητική, και, κατά τα φαινόμενα αυξανόμενη από το 2012. Το έλλειμμα αυτό είναι αποτέλεσμα της μειούμενης παραγωγικής δραστηριότητας στον τομέα των αγαθών, μια διαχρονική παθογένεια της ελληνικής οικονομίας. Επιπλέον, η χαμηλή εγχώρια τεχνολογική εξειδίκευση και ο συνεχώς αυξανόμενος ανταγωνισμός στην διεθνή αγορά αγαθών κλιμακώνουν το μέγεθος των προκλήσεων που θα αντιμετωπίσουμε.
Οι συνέπειες του ελλείμματος
Η επιδείνωση του ισοζυγίου ΤΣ ενέχει σημαντικές συνέπειες, όπως την υπονόμευση της εμπιστοσύνης στην οικονομία της χώρας και τον ακριβότερο δανεισμό. Ένα σημαντικό εύρημα της σχετικής επιστημονικής βιβλιογραφίας είναι η στατιστικά σημαντική και θετική σχέση μεταξύ του σωρευτικού ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών και της απόδοσης των κρατικών ομολόγων (βασικό εργαλείο για τον δανεισμό). Τα δεδομένα δείχνουν πως η επιδείνωση του ισοζυγίου μειώνει άμεσα την δυνατότητα των χωρών να δανείζονται, με αποτέλεσμα τη δυσκολία εκπλήρωσης των οικονομικών υποχρεώσεων προς στο εξωτερικό. Η κλιμάκωση αυτής της κατάστασης μπορεί να αυξήσει το κόστος εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους και να οδηγήσει σε οικονομική κρίση.
Το παραπάνω φαινόμενο παρατηρήθηκε κατά την διάρκεια της κρίσης που πέρασε η Ελληνική οικονομία το 2010. Μια ανησυχητική παρατήρηση είναι ότι το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου αγαθών ως ποσοστό του ΑΕΠ το 2022 (10,4%) είναι παρόμοιο με τις προ κρίσης τιμές (14,4%το 2008), κάτι που θα πρέπει να προβληματίσει τους ιθύνοντες οικονομικής πολιτικής. Επιπλέον, η συνεχιζόμενη στήριξη σε εισαγωγές για την ικανοποίηση καταναλωτικών αναγκών αφήνει την χώρα ευάλωτη σε σοκ που επηρεάζουν το διεθνές εμπόριο (πολεμικές συρράξεις, ελλείψεις πρώτων υλών, φυσικές καταστροφές κ.α.).
Η ανάγκη για την βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών υπενθυμίζεται συχνά και από τα δελτία Τύπου της Τράπεζας της Ελλάδος, με τα πιο πρόσφατα να επισημαίνουν την επιτακτική ανάγκη οι πόροι της Ελληνικής οικονομίας να διατεθούν σε παραγωγικές επενδύσεις, όπως στην ενίσχυση του τομέα της μεταποίησης.Αξίζει να αναφερθεί ότι τα αγαθά του τομέα της μεταποίησης είναι ευκολότερα εξαγώγιμα από τις υπηρεσίες (μικρότερα κόστη προσαρμογής, μεγαλύτερη διεθνής ζήτηση), επομένως η επένδυση στην μεταποίηση είναι μια ουσιαστική στρατηγική για την βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου.
Τα ρίσκα στον τουρισμό
Υπό αυτό το πρίσμα, η στήριξη στον τουρισμό, ο οποίος καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών υπηρεσιών της Ελλάδας, δεν αποτελεί επιλογή χαμηλού ρίσκου. Οι Ευρωπαίοι καταναλωτές είναι αρκετά ελαστικοί ως προς τις τουριστικές υπηρεσίες, και επιπλέον, υπάρχει υψηλή υποκαταστασιμότητα καθώς η τουριστική βιομηχανία αναπτύσσεται και σε άλλες κοντινές χώρες (π.χ. Αλβανία, Κροατία).
Ιστορικό παράδειγμα αποτελεί η μείωση της προσέλευσης τουριστών στην Ελλάδα κατά 11,2% το 1991 λόγω των γεωπολιτικών εντάσεων της εποχής (πόλεμος του Κόλπου, πόλεμος στην Γιουγκοσλαβία). Ενδεικτικά, σύμφωνα με την έκθεση του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων το 1993, το συνολικό εισπραχθέν εισόδημα του τουρισμού το 1990 αντιστοιχούσε σε 455,4 εκ. δολάρια, και άρα το 1991 υπήρξε (κατά προσέγγιση) μια μείωση κατά 50,094 εκ. δολάρια. Δεδομένου ότι έχουν γίνει μεγάλες επενδύσεις στον τουριστικό τομέα έκτοτε, καθώς και της σημασίας του τουρισμού για την απασχόληση στην Ελλάδα, αντίστοιχες γεωπολιτικές εντάσεις ενδεχομένως να έχουν πολύ πιο καταστροφικές συνέπειες, με άμεση επίδραση στην εγχώρια εισοδηματική ανισότητα και στην αγορά εργασίας.
Η στροφή στη μεταποίηση δεν είναι πανάκεια
Ωστόσο, και η στροφή στην μεταποίηση δεν πρόκειται να αποτελέσει από μόνη της πανάκεια για την εθνική οικονομία, καθώς η παγκόσμια αγορά προϊόντων περνά μια φάση εξαιρετικά υψηλού ανταγωνισμού (το συνολικό παγκόσμιο εμπόριο αγαθών ως ποσοστό του ΑΕΠ βρίσκεται σταθερά πάνω από το 41% μετά το 2004 και μια από τις υψηλότερες τιμές του καταγράφηκε το 2022). Το εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδας με εταίρους όπως η Γερμανία και η Κίνα καταδεικνύει την έντονη εξάρτηση μας από χώρες που διαθέτουν σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα όσον αφορά την τεχνολογία και ανταγωνίζονται για την αύξηση του μεριδίου αγοράς τους στις παγκόσμιες εξαγωγές.
Η ενίσχυση των Ελληνικών εξαγωγών αγαθών μπορεί να βασιστεί στην απόκτηση συγκριτικού πλεονεκτήματος, σημαντική δίοδο για την οποία αποτελεί η ανάπτυξη τεχνολογικής εξειδίκευσης.Ταυτόχρονα, θα πρέπει να υπάρξει βελτίωση σε ζητήματα όπως το επίπεδο της εκπαίδευσης και της τεχνικής κατάρτισης των εργαζομένων, η αναντιστοιχία μεταξύ των αναγκών της αγοράς εργασίας και της κατανομής των εργαζομένων στις παραγωγικές διαδικασίες, η απουσία μηχανισμών που να επιτρέπουν την ροή των διαθέσιμων κεφαλαίων σε παραγωγικές επενδύσεις, και φυσικά, η ποιότητα των θεσμών της χώρας (π.χ. Δικαιοσύνη).
Πηγές:
* Ο Θεόδωρος Παναγιωτίδης είναι καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Ο Στέλιος Δασκαλίνας είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου TorVergata της Ρώμης.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
