Το σχέδιο για επενδύσεις στο Χρηματιστήριο με φορολογική ελάφρυνση

Έξυπνα κίνητρα για την ανάπτυξη του ελληνικού χρηματιστηρίου, που με μικρό κόστος για τον κρατικό προϋπολογισμό θα έφερναν πολλαπλάσιο όφελος στην οικονομία, βρίσκονται πλέον στο τραπέζι του υπουργείο Οικονομικών, με πλήρη ανάλυση κόστους/οφέλους από το ΙΟΒΕ, ώστε να μπει στο τελικό της στάδιο μια συζήτηση που άνοιξε πέρυσι με πρωτοβουλία της κυβέρνησης, ενώ υπήρξε και σχετική εισήγηση από την Επιτροπή Πισσαρίδη.

Ο διάλογος που έχει γίνει με τους φορείς της αγοράς και με συντονισμό, από πλευράς κυβέρνησης, από τον αρμόδιο υφυπουργό Οικονομικών, Γιώργο Ζαββό ξεφεύγει πλέον από το πλαίσιο της θεωρητικής αναζήτησης και ο υπουργός Οικονομικών, Χρήστος Σταϊκούρας καλείται να εξετάσει, σε συνεργασία με τους ευρωπαϊκούς Θεσμούς, εάν υπάρχει ο δημοσιονομικός χώρος για να γίνουν πραγματικότητα τα σχέδια για φορολογικές ελαφρύνσεις και, γενικότερα, παροχή κινήτρων, που θα έφερναν την κεφαλαιαγορά στο επίκεντρο των σχεδιασμών για την ανάκαμψη της οικονομίας μετά την πανδημία και τη μεγάλη οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας.

Το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), που ανέλαβε να ποσοτικοποιήσει το κόστος των κινήτρων και τα πιθανά οφέλη για την οικονομία παρέδωσε την Παρασκευή μια σημαντική μελέτη (δείτε εδώ το πλήρες κείμενο), η οποία θα αποτελέσει τον οδηγό για τις αποφάσεις της κυβέρνησης.

Το κεντρικό συμπέρασμα είναι ότι οι θετικές οικονομικές επιδράσεις που δημιουργούνται μέσα από στοχευμένα κίνητρα για την ενδυνάμωση της εγχώριας κεφαλαιαγοράς είναι σημαντικά υψηλότερες του δημοσιονομικού κόστους που προκαλούν. «Ενδεικτικά», τονίζει το ΙΟΒΕ, «με σωρευτικό δημοσιονομικό κόστος περί το €0,5 δισεκ. στην 5ετία, δημιουργούνται νέες επενδύσεις έως και €1,6 δισεκ. στην ίδια 5ετία και σημαντικά πολλαπλασιαστικά οφέλη για την πραγματική οικονομία σε όρους ΑΕΠ και απασχόλησης σε βάθος 20ετίας».

Όπως αναφέρει, ειδικότερα, η μελέτη, «οι εκτιμήσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κάθε 1 ευρώ δημοσιονομικού κόστους για την εφαρμογή των προτεινόμενων κινήτρων μπορεί να συντελέσει σε σωρευτική αύξηση του πραγματικού εθνικού εισοδήματος στο Αισιόδοξο σενάριο, κατά έως και 5 ευρώ (4 ευρώ στο Συντηρητικό σενάριο) σε βάθος 5-ετίας, και κατά έως και 27 ευρώ σε βάθος 20-ετίας (19 ευρώ στο Συντηρητικό σενάριο)».

Ποια είναι τα κίνητρα

Στη μελέτη του ΙΟΒΕ εξετάσθηκαν όλα τα πιθανά κίνητρα που έχουν συζητηθεί, με σημαντικότερο εξ αυτών την καθιέρωση Ειδικού Ατομικού Επενδυτικού Λογαριασμού, μέσω του οποίου η Πολιτεία θα προσφέρει φορολογική ελάφρυνση στους επενδυτές.

Όπως σημειώνει, μεταξύ άλλων, το ΙΟΒΕ:

• Για την κάλυψη του σημαντικού «κενού» ελληνικών αποταμιεύσεων και επενδύσεων από την πλευρά της ζήτησης, κρίνεται σκόπιμο να δοθούν φορολογικά κίνητρα για επενδύσεις ιδιωτών σε κινητές αξίες, με έμφαση στις εγχώριες επιχειρήσεις. Τα κίνητρα αυτά αφορούν τοποθετήσεις σε έναν νέο ειδικό ατομικό επενδυτικό λογαριασμό και σε εισηγμένα επενδυτικά ταμεία. Για την ενίσχυση του σκέλους της προσφοράς, εξετάζονται τέσσερα κίνητρα με στόχο την προσέλκυση κινητών αξιών επιχειρήσεων προς διαπραγμάτευση σε οργανωμένη αγορά, καθώς και την μείωση του κόστους άντλησης νέων κεφαλαίων μέσω μετοχών και ομολόγων.
• Τα προτεινόμενα μέτρα βασίζονται στο πόρισμα της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων (2020), ενώ είναι σε εναρμονισμό και με συναφείς προτάσεις από το Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία (Πισσαρίδης et al., 2020).
• Ορισμένα από τα επιλεγμένα κίνητρα επικεντρώνονται σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, κυρίως για λόγους συμβατότητας με το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο περί κρατικών ενισχύσεων. Σε κάθε περίπτωση, είναι  εξίσου σημαντικό και για τις μεγάλες επιχειρήσεις να μην υπάρχουν αντικίνητρα για εισαγωγή στο χρηματιστήριο και να μειωθεί αντίστοιχα το κόστος άντλησης νέων κεφαλαίων από τις αγορές μετοχών και ομολόγων.

Τα κίνητρα που ποσοτικοποιούνται, τόσο από τη ζήτηση όσο και την προσφορά, είναι μόνο ενδεικτικά. Χαρακτηριστικά, στην πλευρά της ζήτησης, θα μπορούσαν να εξεταστούν τέσσερα συμπληρωματικά ή εναλλακτικά μέτρα:

1. Απαλλαγές επιλέξιμων μετοχών από τον φόρο μερισμάτων ή απαλλαγές επιλέξιμων ομολογιών από τον φόρο τόκων που παρακρατούνται κατά την πληρωμή. Οι απαλλαγές μπορεί να συνδέονται με τα πρώτα χρόνια διαπραγμάτευσης των κινητών αξιών τους σε οργανωμένη αγορά.
2. Απαλλαγή από τη φορολογία εισοδήματος από υπεραξία μεταβίβασης κεφαλαίου σε περίπτωση διακράτησης επιλέξιμων κινητών αξιών περισσότερο από έναν ελάχιστο αριθμό (π.χ. 3) ετών.
3. Απαλλαγή από τον φόρο κληρονομιάς σε περίπτωση θανάτου του δικαιούχου φυσικού προσώπου.
4. Έκπτωση φόρου για συμμετοχή σε αυξήσεις κεφαλαίου μικρομεσαίων επιχειρήσεων ή για επένδυση σε νεοεκδιδόμενες κινητές αξίες και τίτλους διαπραγματεύσιμους στην Εναλλακτική Αγορά.

Τα κίνητρα στην πλευρά της προσφοράς μπορούν να οριστούν με εναλλακτικές μορφές, ενώ στο σύνολό τους προτείνεται να είναι εντονότερα όσον αφορά στην άντληση κεφαλαίων μέσω μετοχών (ίδια κεφάλαια) παρά μέσω ομολόγων (ξένα κεφάλαια). Σε ό,τι έχει να κάνει με τις προτεινόμενες επιδοτήσεις για εισαγωγή και παραμονή σε οργανωμένη αγορά, σε μια εναλλακτική προσέγγιση, η επιδότηση θα μπορούσε να μην αφορά αποκλειστικά στην εταιρεία που αποφασίζει να εισαχθεί η παραμείνει σε οργανωμένη αγορά, αλλά στο ευρύτερο οικοσύστημα, π.χ. διαμεσολαβητές, κ.λπ.

Επιπλέον, εναλλακτικά με τις επιδοτήσεις, μπορεί να θεωρηθεί προσέγγιση κινήτρων με μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης των εισηγμένων επιχειρήσεων, αντίστοιχα με την περίπτωση της ζήτησης. Στην περίπτωση που η επιχείρηση προβαίνει σε Αρχική Δημόσια Προσφορά (ΑΔΠ) ή Αύξηση Μετοχικού Κεφαλαίου (ΑΜΚ), θα μπορούσε να εφαρμοστεί μειωμένος συντελεστής φορολογίας μερισμάτων ή φορολογίας εισοδήματος για μια σειρά ετών.

Εναλλακτικά, κίνητρο για τόνωση της προσφοράς στην αγορά μετοχών, θα μπορούσε να αποτελεί η εφαρμογή επιταχυνόμενων συντελεστών απόσβεσης κεφαλαίου για μια σειρά ετών σε περίπτωση νομικών προσώπων που αντλούν κεφάλαια μέσω ΑΔΠ ή ΑΜΚ.

Ο Ειδικός Ατομικός Επενδυτικός Λογαριασμός

Αναμφίβολα, το σημαντικότερο από τα συζητούμενα μέτρα για την τόνωση της κεφαλαιαγοράς είναι ο Ειδικός Ατομικός Επενδυτικός Λογαριασμός. Ο Αποταμιευτικός Επενδυτικός Λογαριασμός (ΑΠΕΛ) θα έδινε τη δυνατότητα σε όσους επενδύουν να ωφελούνται από φορολογική ελάφρυνση και θα λειτουργούσε ως ένας μηχανισμός ενίσχυσης της ζήτησης επενδύσεων.

Όπως σημειώνει σχετικά το ΙΟΒΕ:

• Η πρόταση αφορά τη θέσπιση ενός ειδικού ατομικού επενδυτικού λογαριασμού (Αποταμιευτικός Επενδυτικός Λογαριασμός, ΑΠΕΛ). Βασικός στόχος του ΑΠΕΛ είναι να ενισχυθεί η «αποταμιευτική κουλτούρα» και ο μακροχρόνιος ορίζοντας επενδύσεων των νοικοκυριών. Ο ΑΠΕΛ θα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τοποθετήσεις σε χρηματοοικονομικούς τίτλους εγχώριων ή εγχώρια εγκατεστημένων επιχειρήσεων. Η επιλογή των επιχειρήσεων θα γίνεται στη βάση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών, με επαρκή διασπορά κινδύνου ώστε να διαμορφώνεται ένα χαρτοφυλάκιο χαμηλού ρίσκου.
• Αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρει ο Γενικός Απαλλακτικός Κανονισμός ΕΕ 651/2014, ο ΑΠΕΛ δύναται να περιλαμβάνει ελάχιστα όρια για τοποθετήσεις σε εγχώριες εταιρείες με ισχυρό R&D, ή με «πράσινη» αναπτυξιακή στρατηγική ή με στόχευση σε επενδύσεις υποδομών, ή μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα, ο ΑΠΕΛ θα περιλαμβάνει και τοποθετήσεις στο εξωτερικό, σε τίτλους μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων, για καλύτερη διαφοροποίηση κινδύνου.
• Η εγχώρια επενδυτική σύνθεση του ΑΠΕΛ θα βασίζεται στα παραπάνω κριτήρια επιλεξιμότητας επενδύσεων. Σε συνδυασμό με τις τοποθετήσεις σε τίτλους του εξωτερικού, η συνολική σύνθεση θα είναι σε εναρμονισμό με κανόνες διασποράς χαρτοφυλακίου προκειμένου να περιορίζεται ο κίνδυνος αγοράς. Σε κάθε περίπτωση, τα κριτήρια επιλεξιμότητας εγχώριων επενδύσεων θα διασφαλίζουν την αποφυγή δημιουργίας ευκαιριών μετατόπισης φορολογητέας ύλης (tax shifting) και ανάληψης αδικαιολόγητα υψηλού κινδύνου επένδυσης. Ενδεικτικά, διακρίνονται εναλλακτικές κατηγορίες δυνητικών επενδύσεων, όπως: μετοχικά, μεικτά και εταιρικά ομολογιακά Α/Κ εσωτερικού, μερίδια ή κινητές αξίες σε ΟΣΕΚΑ, κινητές αξίες σε στοχευμένους τίτλους εισηγμένων ή νεοεκδιδόμενων εταιρειών σε οργανωμένη αγορά. Η στόχευση των εγχώριων τίτλων στις διάφορες κατηγορίες επενδύσεων θα ακολουθεί τουλάχιστον ένα από τα χαρακτηριστικά επιλεξιμότητας που προαναφέρθηκαν.
• Το φορολογικό κίνητρο προς τους λιανικούς επενδυτές για τοποθετήσεις στον ΑΠΕΛ δύναται να οριστεί με εναλλακτικούς και ενίοτε ισοδύναμους τρόπους. Το κίνητρο μπορεί να οριστεί είτε ως έκπτωση φόρου είτε ως μείωση από το φορολογητέο εισόδημα του ιδιώτη επενδυτή, επί του ποσού που επένδυσε κατ' αυτό το έτος στον ΑΠΕΛ. Η έκπτωση μπορεί να εφαρμοστεί σε ατομικό επίπεδο ή σε επίπεδο νοικοκυριού. Το κίνητρο προτείνεται να συνοδεύεται από δύο πλαφόν:

-- Η έκπτωση φόρου δεν μπορεί να υπερβαίνει ένα ποσοστό του ετήσιου φορολογητέου εισοδήματος, π.χ. 10%.

-- Η έκπτωση φόρου δεν μπορεί να υπερβαίνει ένα απόλυτο ποσό, π.χ. €6 χιλ.

• Κρίσιμο παράγοντα ώστε το κίνητρο να ενθαρρύνει την μακροχρόνια επενδυτική συμπεριφορά αποτελεί η σύνδεσή του με τον χρονικό ορίζοντα διακράτησης της επένδυσης στον ΑΠΕΛ από το νοικοκυριό. Η πίστωση της έκπτωσης φόρου μπορεί να γίνεται στο έτος της επένδυσης, σε συνδυασμό με πρόβλεψη χρέωσης του αντίστοιχου φόρου σε περίπτωση διακράτησης μικρότερης από το ελάχιστο ορισθέν διάστημα. Εναλλακτικά, το κίνητρο μπορεί να έχει τη μορφή πίστωσης φόρου και να ενεργοποιείται από τη στιγμή που συμπληρώνεται ένας ελάχιστος χρονικός ορίζοντας διακράτησης. Και στις δύο περιπτώσεις, μετά τη συμπλήρωση του ελάχιστου χρόνου διακράτησης, το άτομο μπορεί να επιβραβεύεται αναλογικά, όσο περισσότερα έτη διατηρήσει την επενδυτική του θέση, και έως κάποιο όριο ετών που θα αντιστοιχεί σε ένα μέγιστο ποσοστό έκπτωσης. Ενδεικτικά, προτείνεται ελάχιστος ορίζοντας διακράτησης 3 έτη και γραμμικά αυξανόμενη έκπτωση ως συνάρτηση Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών.

Πολύ μικρή συμμετοχή των νοικοκυριών στην κεφαλαιαγορά

Ο αποταμιευτικός λογαριασμός έχει στόχο να αυξήσει τη συμμετοχή των νοικοκυριών στην κεφαλαιαγορά, που παραμένει πολύ χαμηλή. Όπως σημειώνει το ΙΟΒΕ,

• Σήμερα, ένα πολύ μικρό μέρος των ελληνικών νοικοκυριών επενδύει άμεσα σε προϊόντα της κεφαλαιαγοράς. Σύμφωνα με στοιχεία της ελληνικής Ένωσης Θεσμικών Επενδυτών για το 2020, ο αριθμός των ενεργών μεριδιούχων Ελλήνων ιδιωτών ήταν μικρότερος από 4% του συνολικού αριθμού των υπόχρεων σε φορολογική δήλωση.
• Παράλληλα, στοιχεία από τη φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων για το 2018 δείχνουν ότι ενώ μόλις το 16,8% των φορολογούμενων δήλωσαν ετήσιο εισόδημα άνω των €20 χιλ., το εισόδημα αυτών αντιπροσώπευε €39,4 δισεκ. ή το 48,2% του συνολικού δηλωθέντος φορολογητέου εισοδήματος των €81,6 δισεκ.
• Αντίστοιχα, ενώ μόλις το 2,5% των φορολογούμενων δήλωσαν ετήσιο εισόδημα άνω των €45 χιλ., το εισόδημα αυτών αντιπροσώπευε €12,9 δισεκ. ή το 15,8% του συνολικού δηλωθέντος φορολογητέου εισοδήματος.
• Με βάση τα στοιχεία αυτά, εκτιμάται ότι υπάρχει σημαντικό περιθώριο για μεγαλύτερη συμμετοχή των νοικοκυριών σε προϊόντα της εγχώριας κεφαλαιαγοράς μέσα από την τοποθέτηση μέρους των αποταμιεύσεων νοικοκυριών με σχετικά υψηλότερα εισοδήματα.
• Ο ΑΠΕΛ στοχεύει να ενισχύσει τη συμμετοχή στην εγχώρια κεφαλαιαγορά των ελληνικών νοικοκυριών με μεσαίο και υψηλό εισόδημα, ενώ προτείνεται στην επόμενη ενότητα συμπληρωματικό κίνητρο το οποίο θα στοχεύσει περισσότερο τα νοικοκυριά με υψηλό και πολύ υψηλό εισόδημα, που συνεπάγεται και σημαντική δυνατότητα αποταμίευσης.