H ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας την περασμένη Παρασκευή την ώρα που η μισή χώρα είναι πλημμυρισμένη και καμένη, με τους αρμόδιους να ερίζουν για το ποιος έχει την ευθύνη, και τον κρατικό μηχανισμό να επιδεικνύει για άλλη μια φορά τις χρόνιες αδυναμίες του, αποτυπώνει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο τη δισυπόστατη κατάσταση της χώρας.
Μια χώρα, με πολλά και ισχυρά πλεονεκτήματα, έτοιμη να εκτοξευτεί προς το αύριο, έχοντας απέναντί της μια χώρα δέσμια κακοδιαχείρισης από μια παρακμιακή κομματική ολιγαρχία που βρίσκεται σε διαρκή συναλλαγή με μια ατελείωτη αλυσίδα μικρών και μεγάλων συμφερόντων.
Η μια όψη της χώρας είναι εντυπωσιακά αστραφτερή και θελκτική έχοντας μια σειρά μοναδικών πλεονεκτημάτων: στρατηγική γεωγραφική θέση, μοναδική φυσική ομορφιά, μια δυναμική επιχειρηματικότητα, κυρίαρχη θέση στην ναυτιλία, υψηλό μορφωτικό επίπεδο, μεγάλες προοπτικές για επενδύσεις σε τουρισμό - αγροτική οικονομία – logistics, πολιτική σταθερότητα, την ταχεία υιοθέτηση της τεχνολογίας από το Δημόσιο, τη συμμετοχή της χώρας στους ισχυρούς θεσμούς της Δύσης όπως η E.E. και το ΝΑΤΟ.
Όλα τα παραπάνω σχεδόν ακυρώνονται από ένα κράτος, που θυμίζει πολλές φορές failed state, και ένα πολιτικό σύστημα με μια τοξική κομματοκρατία εκτός τόπου και χρόνου, που κρατούν στάσιμη τη χώρα.
Και μπορεί το μέγεθος και η ένταση των πρόσφατων ακραίων καταιγίδων να ξεπερνούν τις δυνατότητες ανθρώπινης αντίδρασης, ωστόσο αυτό δεν αναιρεί τα μεγάλα προβλήματα του κρατικού μηχανισμού στη διαχείριση της επόμενης ημέρας, όπως επίσης τις προβληματικές υποδομές και τις κακοτεχνίες που αποκαλύπτονται. Και το σημαντικότερο. Οι πλημμύρες δεν αποτελούν ένα μεμονωμένο ακραίο γεγονός αλλά αποτελούν συνέχεια πάμπολλων «μεμονωμένων αστοχιών»: υποκλοπές, Τέμπη, Αγχίαλος, πυρκαγιές, Δαδιά, χούλιγκαν, το συμβάν στον Πειραιά και όλα αυτά μόνο την εφετινή χρονιά.
Έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία, εκθέσεις, άρθρα και εκατομμύρια λέξεις για τα προβλήματα οργάνωσης και διαχείρισης, την ασυδοσία, την αναποτελεσματικότητα, την γραφειοκρατία, την ατιμωρησία, την σπατάλη και κλοπή κρατικών πόρων, την αδιαφάνεια, την ακραία ανευθυνότητα, την απουσία λογοδοσίας και πολλά άλλα που χαρακτηρίζουν την δημόσια διοίκηση.
Ένα θαύμα για την Ελλάδα
Η χώρα αγωνίζεται να διατηρήσει ένα μοντέλο λειτουργίας που έχει ξεπεραστεί προ δεκαετιών. Αυτή η μούχλα του «όλα τριγύρω αλλάζουν και όλα το ίδιο μένουν» αποτυπώνεται μοναδικά στα κείμενα του Paul Porter, απεσταλμένου του προέδρου των ΗΠΑ στην Ελλάδα, και του τεχνοκράτη Κυριάκου Βαρβαρέσου (τον οποίο εξόντωσε το τότε κατεστημένο), κείμενα που γράφηκαν λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Έγραφε ο Porter για την Ελλάδα: «Εδώ δεν υφίσταται κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αντ’ αυτού υπάρχει μια χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών, μερικοί από τους οποίους είναι χειρότεροι από τους άλλους, που είναι τόσο απασχολημένοι με τον προσωπικό τους αγώνα για την εξουσία, ώστε δεν έχουν χρόνο να αναπτύξουν οικονομική πολιτική, ακόμα και αν υποθέσουμε ότι είχαν την ικανότητα».
«Ποτέ άλλοτε δεν έχω δει διοικητική δομή που να είναι, λόγω ανικανότητας και αναποτελεσματικότητας και μόνο, τόσο απαράδεκτη. Απλούστατα, δεν είναι δυνατόν να βασιστεί κανείς ότι η δημόσια διοίκηση θα φέρει εις πέρας (ακόμα και) τις πιο απλές λειτουργίες μιας κυβέρνησης – την είσπραξη φόρων, την εφαρμογή οικονομικών κανόνων, την επισκευή των δρόμων».
Ο Βαρβαρέσος σημείωνε: «Είμαι απολύτως πεπεισμένος ότι και εις το μέλλον ουδεμία πραγματική βελτίωσις των οικονομικών της χώρας θα καταστή δυνατή, εφόσον δεν αντιμετωπίζεται το βασικόν τούτο πρόβλημα της πλημμελώς λειτουργούσης διοικητικής μηχανής».
Ασφαλώς η Ελλάδα και η δημόσια διοίκηση του 2023 δεν έχουν την παραμικρή σχέση με την κατάσταση 80 χρόνια πριν, όπως όλος ο κόσμος, ωστόσο στα κείμενά τους καταγράφεται ένα μοτίβο, αναλογίες που παραπέμπουν ανατριχιαστικά το σήμερα.
Τι θα έβλεπε σήμερα ο Porter στην Ελλάδα
Η τότε διαπίστωση του Porter ότι δεν μπορεί κανείς να βασιστεί στη δημόσια διοίκηση για την αποτελεσματική διεκπεραίωση ακόμα και των στοιχειωδών λειτουργιών μιας κυβέρνησης όπως την είσπραξη φόρων, την εφαρμογή οικονομικών κανόνων ή την επισκευή των δρόμων αποτυπώνει με μεγάλη ακρίβεια την Ελλάδα του 2023.
Αν με έναν μαγικό τρόπο ο συγγραφέας του Ζητείται ένα θαύμα για την Ελλάδα ερχόταν στην Ελλάδα του 2023 θα δυσκολευόταν να πιστέψει πάρα πολλά από αυτά θα έβλεπε με τα μάτια του. Ότι η χώρα δεν έχει ακόμα κτηματολόγιο. Ή ότι κάποιοι χτίζουν αυθαίρετα σε δάση, ρέματα και δημόσιες εκτάσεις και τα νομιμοποιούν. Ή ότι κρίσιμες δικαστικές υποθέσεις αναβάλλονται ξανά και ξανά γιατί έχουν άλλες υποχρεώσεις οι δικηγόροι. Ή ότι για να καθαρογραφθεί μια δικαστική απόφαση μπορεί να απαιτηθούν μήνες ή χρόνια. Ή ότι δικαστικές υποθέσεις βρίσκονται για χρόνια στα δικαστικά συρτάρια χωρίς ορατότητα για το πότε θα εξεταστούν. Ή ότι δημόσια πανεπιστήμια βρίσκονται στο έλεος φανατικών ομάδων ατόμων που τρομοκρατούν καθηγητές και φοιτητές. Ή ότι παράλληλα στο σύστημα δημόσιας βασικής εκπαίδευσης θα υπάρχει ένα ιδιωτικό σύστημα φροντιστηριακής εκπαίδευσης στο οποίο διδάσκουν παράνομα και πολλοί καθηγητές του Δημοσίου. Ή ότι γιατροί που εργάζονται στο κρατικό σύστημα υγείας θα χρησιμοποιούν κρατικές υποδομές για δικό τους σκοπό. Ή ότι στα νοσοκομεία, τα σώματα ασφαλείας και άλλα κρίσιμα κρατικά πόστα θα βασιλεύει η αναξιοκρατία και θα τοποθετούνται κομματόσκυλα ή εκλεκτοί των κομμάτων. Ή ότι θα υπάρχουν το 2023 περιοχές στην Ελλάδα όπου έχουν αφεθεί στην παρανομία και η αστυνομία δεν θα μπορεί να πατήσει το πόδι της. Ή ότι συστηματικά κυκλώματα κλέβουν δημόσια περιουσία και δεν αντιμετωπίζονται. Ή ότι θα έχουμε το 2023 τα Δελτία Ταυτότητας που υπήρχαν το 1960 παρά το γεγονός ότι μπορούν να πλαστογραφηθούν τόσο εύκολα και ενώ η χώρα αντιμετωπίζει ασύμμετρες απειλές από την παράνομη μετανάστευση. Ή ότι οι δρόμοι δεν επιτηρούνται με σύγχρονα μέσα, όπως συμβαίνει σε όλο τον κόσμο, και σχεδόν καθημερινά συμβαίνουν θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα. Ή ότι θα συγκρούονταν μετωπικά τρένα σε ένα τόσο φτωχό σιδηροδρομικό δίκτυο. Ή ότι στο κεντρικότερο λιμάνι της χώρας, οι εργαζόμενοι μιας από τις μεγαλύτερες ακτοπλοϊκές εταιρείες της χώρας θα πετούσαν επιβάτη στη θάλασσα, θα τον εγκατέλειπαν αβοήθητο να πνιγεί με το Λιμενικό να κινητοποιείται μόνο μετά την δημοσιοποίηση βίντεο με το περιστατικό.
Δεν υπάρχει κόμμα και πολιτικός σήμερα που να μην θέλει μια ισχυρή Ελλάδα, οικονομικά εύρωστη, ανταγωνιστική και κοινωνικά προηγμένη, ωστόσο ουδείς φαίνεται να θέλει να προχωρήσει ή να στηρίξει τις δύσκολες αποφάσεις που απαιτούνται.
Το άστρο του Κ. Μητσοτάκη
Ίσως η μεγάλη ατυχία του Κυριάκου Μητσοτάκη ήταν το τόσο εντυπωσιακό ξεκίνημα της πρώτης θητείας του το 2019. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της κρίσης στον Έβρο τον Φεβρουάριο του 2020, με την εργαλειοποίηση των μεταναστών από την Τουρκία και αμέσως μετά η διορατική απόφαση του πρωθυπουργού για την επιβολή καθολικής καραντίνας στη χώρα, για την αντιμετώπιση της πανδημίας, αποτέλεσαν μεγάλα επιτεύγματα.
Έβρος και πανδημία εκτόξευσαν σε ιστορικά υψηλά την δημοτικότητα του Κυριάκου Μητσοτάκη στο εσωτερικό, επέβαλαν την πολιτική ηγεμονία του και τον κατέστησαν πρόσωπο θαυμασμού για τον διεθνή τύπο. Ήταν επιτυχίες που η χώρα και οι πολίτες είχαμε μεγάλη ανάγκη μετά από μια δεκαετία ταπείνωσης, διασυρμού και οικονομικής κατρακύλας αποτέλεσμα της χρεοκοπίας του 2010. Η Ελλάδα με την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη γίνονταν ξανά πρωτοσέλιδο αλλά αυτή τη φορά ως παράδειγμα προς μίμηση, μια χώρα αναγεννημένη από τις στάχτες της.
Οι επιτυχίες αυτές όμως είχαν σοβαρές παρενέργειες: τροφοδότησαν αυταρέσκεια και αλαζονεία στην κυβέρνηση, άνοιξαν το δρόμο για τη δημιουργία συνθηκών παντοδυναμίας και έθρεψαν την αυταπάτη, πρώτα πρώτα στην ίδια την κυβέρνηση, ότι με την Νέα Δημοκρατία το κράτος επιτέλους λειτουργεί και όλα τα προβλήματα λύνονταν με επιτυχία.
Κλειδί της επιτυχίας ήταν το επιτελικό κράτος. Ένας στενός πυρήνας επιτελών με κέντρο τον πρωθυπουργό που λάμβαναν όλες τις στρατηγικές αποφάσεις, την υλοποίηση των οποίων ανέθεταν στους υπουργούς και στη διοίκηση. Ωστόσο, το φιλόδοξο project «επιτελικό κράτος», που κέρδισε πολλές φορές τις εντυπώσεις με έγκαιρες παρεμβάσεις – αποφάσεις, είχε και έχει μια καίρια αδυναμία: την ανυπαρξία αποτελεσματικού μηχανισμού για την υποστήριξη και την υλοποίηση των κεντρικών επιτελικών αποφάσεων.
Το επιτελικό κράτος και η φυσική επετηρίδα
Από πολύ νωρίς ο Κυριάκος Μητσοτάκης έδωσε σαφή δείγματα για το πού θα κινηθεί στο μέτωπο των μεταρρυθμίσεων και αλλαγών στη διοίκηση. Τον Φεβρουάριο του 2020 τοποθετήθηκε αρχηγός στην Πυροσβεστική Υπηρεσία ο Στέφανος Κολοκούρης, στέλεχος που είχε κατηγορηθεί για αδράνεια κατά τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι, μια τραγωδία με 102 νεκρούς, ενώ αξιοποιήθηκε από την κυβέρνηση και ο τότε αρχηγός της ΕΛΑΣ. Απατώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου το 2021, με αφορμή τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2021, γιατί τοποθετήθηκαν στην κορυφή της διοικητικής πυραμίδας της Πυροσβεστικής στελέχη του Σώματος που είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην φονική πυρκαγιά στο Μάτι, ο Κ. Μητσοτάκης απάντησε ενοχλημένος ότι ακολουθήσαμε «την φυσική επετηρίδα».
Σημειώνεται ότι η φωτιά στο Μάτι αποκάλυψε σε όλες τις διαστάσεις την τραγική ανικανότητα του κρατικού μηχανισμού και το έλλειμμα επαγγελματισμού όλων των εμπλεκομένων. Το χάος και οι ανεπάρκειες εκείνης της τραγικής ημέρας παρουσιάζονται ανάγλυφα στο ντοκιμαντέρ, Μάτι: Τα ντοκουμένα μιλούν του Αλέξη Παπαχελά. Η τραγωδία στο Μάτι συνέβαλε καθοριστικά στην εντυπωσιακή εκλογική επικράτηση του Κυριάκου Μητσοτάκη το 2019 και πολλοί ψήφισαν ΝΔ απηυδισμένοι από την τριτοκοσμική κατάσταση της χώρας, ελπίζοντας ότι θα προχωρήσει στην αναδόμηση του κράτους.
Κάτι που δεν έγινε. Η επιλογή «ακολουθούμε την φυσική επετηρίδα» στην Πυροσβεστική δεν ήταν εξαίρεση. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, έχοντας πιθανότητα δει και μελετήσει το εύρος και τη δύναμη των αντιδράσεων στη σαρωτική μεταρρυθμιστική ατζέντα που προώθησε ο πατέρας του Κωνσταντίνος, εξαιτίας της οποίας εκπαραθυρώθηκε από την εξουσία, επέλεξε μια τακτική ήπιων μεταρρυθμίσεων.
Δεν ακούμπησε τη Δικαιοσύνη, που κατά πολλούς αποτελεί το μεγαλύτερο -και με διαφορά- πρόβλημα της χώρας, περιορίστηκε σε μικρής κλίμακας παρεμβάσεις στην Παιδεία, την Υγεία και της Ασφάλεια και εν πολλοίς ακολούθησε την πεπατημένη. Ακόμα και στην ψηφιοποίηση του Δημοσίου, όπου έγινε μεγάλο έργο, η λογική που ακολουθήθηκε ήταν η ψηφιοποίηση της γραφειοκρατίας και όχι η οικοδόμηση νέων λιγότερο γραφειοκρατικών δομών που θα απαιτούσαν ανατροπές στην παραδοσιακή λειτουργία του κράτους.
Ασφαλώς ο Κυριάκος Μητσοτάκης έκανε πολλή δουλειά με εξαιρετικά αποτελέσματα, εκμεταλλευόμενος και το άστρο της πρώτης τετραετίας, στην προσέλκυση επενδύσεων και την αναβάθμιση του διεθνούς ρόλου της χώρας, δουλειά που οδήγησε στην ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας.
Ωστόσο, τα δύσκολα, την αναμέτρηση με τον πυρήνα του κράτους, δεν τα ακούμπησε -τα άφησε για αργότερα.
Οι ψυχρολουσίες της δεύτερης θητείας και το στοίχημα
Η μεγάλη εκλογική νίκη του περασμένου Ιουλίου, παρά την πίεση που είχε δεχθεί ο πρωθυπουργός από το θέμα των υποκλοπών και το ατύχημα των Τεμπών, αναπτέρωσε τις προσδοκίες ότι έχοντας ισχυρή εντολή ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα προχωρούσε δυναμικά στα μέτωπα των μεταρρυθμίσεων.
Όμως η κυβέρνηση που σχημάτισε μάλλον αποτέλεσε ψυχρολουσία για όσους ήλπιζαν σε κάτι διαφορετικό. Ένα τεράστιο κυβερνητικό σχήμα με 64 μέλη, τον μεγαλύτερο αριθμό υπουργών – υφυπουργών και αναπληρωτών που είχαμε ποτέ, και μια στείρα ανακύκλωση υπουργών που θυμίζει περισσότερο μια προσπάθεια τήρησης ισορροπιών και ελάχιστα ένα σχήμα για την επόμενη ημέρα της χώρας.
Αυτή τη φορά η εκκίνηση της δεύτερης θητείας δεν είχε την εύνοια της τύχης. Πυρκαγιές, η καταστροφή στη Ρόδο, το ντροπιαστικό συμβάν με τις εκρήξεις πυρομαχικών στο πολεμικό αεροδρόμιο της Αγχιάλου, η πυρκαγιά στη Δαδιά που έκαιγε για 16 ημέρες, το συμβάν στο λιμάνι του Πειραιά και τώρα οι πλημμύρες και η καθυστερημένη ανταπόκριση του κρατικού μηχανισμού.
Όλα αυτά δεν είναι αποτέλεσμα μόνον της κακής τύχης αλλά συνδέονται με τα βαθύτερα χρόνια προβλήματα της χώρας και την αδυναμία του κράτους να ανταποκριθεί σε πιο σύνθετες καταστάσεις.
Η χώρα κινείται στον αυτόματα πιλότο. Μεγάλα κομμάτια στη Δικαιοσύνη, την Παιδεία, την Υγεία, την Ασφάλεια, την Τοπική Αυτοδιοίκηση και σε άλλες κρατικές λειτουργίες βρίσκονται υπό την ισχυρή επιρροή παρακμιακών δυνάμεων και μαζί με ένα παρασιτικό κρατικοδίαιτο κομμάτι του ιδιωτικού τομέας συνιστούν έναν «κόσμο», έναν κόσμο χωρίς αυταπάτες: σε ένα σύστημα που θα λειτουργούσε με επαγγελματισμό, με κανόνες, με διαδικασίες, με πρωτόκολλα, με αξιοκρατία, με διαφάνεια και με λογοδοσία αυτοί δεν θα είχαν καμία θέση και πολλά από αυτά που γίνονται στη χώρα δεν θα μπορούσαν να γίνουν.
Πολλοί πιστεύουν ότι η Ελλάδα είναι «μη μεταρρυθμίσιμη χώρα» καθώς ένα πλέγμα κομματικών, συνδικαλιστικών, συντεχνιακών, ατομικών, επιχειρηματικών ακόμα και εγκληματικών συμφερόντων ζουν, αναπνέουν και ευημερούν οικονομικά από όλη αυτή την χαοτική κατάσταση που επικρατεί στο κράτος. Η ιστορία μέχρι τώρα φαίνεται να τους δικαιώνει.
Μένει να δούμε αν ο Κυριάκος Μητσοτάκης καταφέρει τελικά να τους διαψεύσει. Έχει και το χρόνο και την ισχυρή λαϊκή εντολή για να προχωρήσει σε ρήξεις, αρκεί να πιστεύει ότι η Ελλάδα είναι μεταρρυθμίσιμη. Αν όχι, αν η χώρα συνεχίζει στον αυτόματο, το άδοξο πολιτικό τέλος του Κ. Μητσοτάκη θα είναι βέβαιο όπως και το νέο αδιέξοδο της χώρας.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
