Ένα μικρό «θαύμα» πέτυχε η Ελλάδα το 2020, εν μέσω πανδημίας: ενώ η οικονομία έκλεισε από τα περιοριστικά μέτρα, η ανεργία μειώθηκε σημαντικά, την ώρα που αυξανόταν στην Ευρώπη. Όμως, το 2021, ακόμη και στο σενάριο της πολύ ισχυρής ανάκαμψης της οικονομίας, το ΙΟΒΕ προβλέπει ότι η μείωση του ποσοστού της ανεργίας δεν θα συνεχισθεί, ενώ κρίσιμο «αίνιγμα» για την αγορά εργασίας θα αποτελέσει η τύχη του τεράστιου αριθμού εργαζομένων, οι οποίοι βγήκαν από το εργατικό δυναμικό, δηλαδή δεν είχαν, ούτε και έψαχναν για δουλειά.
Τα κρατικά προγράμματα στήριξης που ενεργοποιήθηκαν το 2020 είχαν ως βασικό στόχο να αποτρέψουν μόνιμη απώλεια θέσεων εργασίας. Και φαίνεται ότι τον πέτυχαν. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η… κλειστή ελληνική οικονομία πέτυχε μείωση του ποσοστού ανεργίας κατά 1%, από 17,3% σε 16,3%, την ώρα που στην Ε.Ε. των 27 χωρών το ποσοστό αυξανόταν από 6,7% σε 7,1%. «Η πτώση του ποσοστού ανεργίας στην Ελλάδα κατά μια ποσοστιαία μονάδα ήταν σε απόλυτους όρους η μεγαλύτερη στην ΕΕ, ενώ σε σχετικούς όρους, δηλαδή ως προς το ποσοστό ανεργίας το 2019, η δεύτερη ισχυρότερη», σημειώνει το ΙΟΒΕ.
Μέτρα, όπως οι αναστολές συμβάσεων εργασίας με κρατική επιδότηση, ή η απαγόρευση απολύσεων σε εκατοντάδες χιλιάδες επιχειρήσεις που έλαβαν κρατική στήριξη είχαν αποτέλεσμα να μην μετρήσει περισσότερους ανέργους η ΕΛΣΤΑΤ, παρότι οι εργατοώρες απασχόλησης των Ελλήνων μειώθηκαν σημαντικά.
Όμως, όλα δείχνουν ότι αυτό το μικρό «θαύμα» δεν θα συνεχισθεί το 2021. Παρά το γεγονός ότι η οικονομία προβλέπεται να ανακάμψει αρκετά δυναμικά, η μείωση του ποσοστού της ανεργίας θα είναι, στην καλύτερη περίπτωση, «χλιαρή» και στη χειρότερη θα υπάρξει αύξηση της ανεργίας. Ενδεικτικές είναι οι προβλέψεις του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), που δημοσιοποιήθηκαν στο πλαίσιο της τελευταίας τριμηνιαίας του έκθεσης για την οικονομία:
- Σύμφωνα με το βασικό σενάριο του ΙΟΒΕ, που είναι πολύ πιο αισιόδοξο από τις αντίστοιχες προβλέψεις της κυβέρνησης, της Κομισιόν και άλλων διεθνών οργανισμών, η ελληνική οικονομία θα περάσει το 2021 σε ισχυρή ανάκαμψη, με ρυθμό 5% - 5,5%. Όμως, αυτό δεν θα είναι αρκετό για να μειωθεί ουσιωδώς η ανεργία: «εκτιμάται ότι το ποσοστό της ανεργίας στο βασικό σενάριο μακροοικονομικών εξελίξεων για το 2021 θα διαμορφωθεί στην περιοχή του 16,0-16,3%, πλησίον του περυσινού του επιπέδου», τονίζει.
- Λαμβάνοντας υπόψη χειρότερες παραδοχές για την εξέλιξη της πανδημίας, το ΙΟΒΕ έχει καταρτίσει και ένα εναλλακτικό σενάριο για την ανάπτυξη, εκτιμώντας ότι το ποσοστό θα πέσει περίπου στο ήμισυ του βασικού σεναρίου, δηλαδή θα είναι γύρω στο 2,5%. Σε αυτή την περίπτωση, παρότι και πάλι η οικονομία θα παραμένει σε θετικό πρόσημο ανάπτυξης, το ΙΟΒΕ εκτιμά ότι η ανεργία «θα ενισχυθεί στην περιοχή του 17,0-17,3%».
Οι 227.000 Έλληνες που δεν ψάχνουν για δουλειά
Ήδη η τάση που καταγράφηκε το πρώτο τρίμηνο στα στατιστικά για την ανεργία είναι αρνητική, παρά το γεγονός ότι προκάλεσε ευφορία στην κυβέρνηση και την αγορά η καταγραφή ύφεσης πολύ μικρότερης από το αναμενόμενο, κάτι που οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στη συνεχιζόμενη παροχή στήριξης της οικονομίας από τον κρατικό προϋπολογισμό.
Όπως σημειώνει το ΙΟΒΕ, «το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε σε σχέση με ένα έτος νωρίτερα, για πρώτη φορά ύστερα από το α’ τρίμ. του 2014. Συγκεκριμένα, ανήλθε στο 17,1% από 16,2% ένα έτος νωρίτερα». Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, είναι, όμως, η επιμέρους ανάλυση των στοιχείων που δείχνει ότι ο αριθμός των άνεργων «παρουσίασε οριακή αύξηση, κατά 0,04% ή κατά 0,3 χιλ. και διαμορφώθηκε το α’ τρίμ. φέτος στους 745,4 χιλ. από τους 745,1 χιλ. το ίδιο τρίμηνο πέρυσι».
Όπως εξηγεί το ΙΟΒΕ, αυτή η οριακή μεταβολή «οφείλεται στο ότι, παρότι η απασχόληση υποχώρησε στην περίοδο Ιανουαρίου-Μαρτίου του τρέχοντος έτους κατά 227,5 χιλ. άτομα ή 5,9% από πέρυσι, σχεδόν το σύνολο αυτών (227,2 χιλ.) βρέθηκε εκτός εργατικού δυναμικού». Ακόμη και οι αναλυτές του ΙΟΒΕ δυσκολεύονται να ερμηνεύσουν αυτό τον τεράστιο αριθμό των Ελλήνων που δηλώνουν ότι δεν έχουν, ούτε ψάχνουν για δουλειά: «Δεδομένης αυτής της πολύ μεγάλης μεταβολής στην απασχόληση, το γεγονός ότι ουσιαστικά το σύνολο αυτής είναι εκτός εργατικού δυναμικού, επομένως είτε δεν είναι σε θέση να εργαστεί, είτε δεν αναζητά εργασία, σύμφωνα με τους σχετικούς ορισμούς της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού, δεν μπορεί να ερμηνευθεί».
Σύμφωνα, πάντως, με όλες τις ενδείξεις και όπως έχουν επισημάνει αναλυτές του ιδιωτικού τομέα, όπως της Eurobank, το φαινόμενο αυτό της μαζικής (στατιστικής) μετακίνησης εργαζομένων εκτός εργατικού δυναμικού, συνέπεια της οποίας είναι να μετριάζεται η αύξηση του ποσοστού της ανεργίας, σχετίζεται με τις αναστολές συμβάσεων εργασίας. Όταν ένας εργαζόμενος περνά δύο διαδοχικά τρίμηνα σε καθεστώς αναστολής σύμβασης, στατιστικά δεν μπορεί να υπολογίζεται ως εργαζόμενος και πρέπει να καταγραφεί είτε ως άνεργος είτε ως ευρισκόμενος εκτός εργατικού δυναμικού (έπαψε να αναζητεί εργασία). Φαίνεται, λοιπόν, ότι στατιστικά καταχωρήθηκαν ως μη αναζητούντες εργασία όσοι συμπλήρωσαν δύο τρίμηνα σε αναστολή, γι’ αυτό και καταγράφηκε αυτή η απότομη μείωση του εργατικού δυναμικού το α’ τρίμηνο.
Ο αριθμός των εργαζομένων που πέρασαν σε αναστολή εργασίας στη διάρκεια αυτής της κρίσης ήταν πολύ μεγάλος, ξεπερνώντας τα 400.000 άτομα. Όπως σημειώνει το ΙΟΒΕ, «κατά μέσο όρο το 11,0% των εργαζομένων ή 425,4 χιλ. κατά μέσο όρο την περίοδο β’ τρίμ. 2020-δ’ τρίμ. 2020 τέθηκε σε καθεστώς αναστολής εργασίας, με το συγκεκριμένο ποσοστό να περιορίζεται σημαντικά μεταξύ β’ και γ’ τριμήνου, από 15,7% σε 2,8%, λόγω της εποχικής υποχώρησης της πανδημίας, και στη συνέχεια να ανέρχεται εκ νέου (14,6% το δ’ τρίμ.)».
Αναλύοντας περαιτέρω το ζήτημα, το ΙΟΒΕ αναφέρει ότι περισσότερες γυναίκες και απασχολούμενοι σε καθεστώς μερικής απασχόλησης τέθηκαν σε αναστολή εργασίας. «Ως προς το φύλο των εργαζομένων σε αναστολή εργασίας, το ποσοστό τους ήταν υψηλότερο στις γυναίκες», τονίζεται. «Σε αναστολή εργασίας βρέθηκαν αναλογικά περισσότερο άτομα που ανήκουν στην ηλικιακή κατηγορία 15-24 ετών. Πολύ μεγαλύτερο ήταν το ποσοστό αναστολών εργασίας μεταξύ όσων εργάζονται με καθεστώς μερικής απασχόλησης, γεγονός που μάλλον οφείλεται στο ότι η αποζημίωση ειδικού σκοπού υπολογίζεται βάσει των ημερών, όχι βάσει των ωρών σε αναστολή σύμβασης. Οι περιφέρειες με τα υψηλότερα ποσοστά εργαζομένων σε αναστολή εργασίας ήταν νησιωτικές και εκείνες με τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα, δηλαδή οι περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου, Αττικής, Ιονίων Νήσων, Κρήτης και Κεντρικής Μακεδονίας».
Οι προοπτικές του 2021
Ενώ γενικά η ανάκαμψη της οικονομίας αναμένεται να επιδράσει θετικά στην απασχόληση, η εξίσωση της ανεργίας για το τρέχον έτος είναι δυσεπίλυτη. Πολλά θα κριθούν από την τύχη που θα έχει ο μεγάλος αριθμός εργαζομένων που τέθηκαν στη διάρκεια της κρίσης εκτός εργατικού δυναμικού.
Όπως τονίζει το ΙΟΒΕ, «η σημαντική υποχώρηση του εργατικού δυναμικού πέρυσι, από εργαζόμενους οι οποίοι απώλεσαν την εργασία τους και αποθαρρύνονταν από τις συνθήκες για αναζήτηση νέας, εκτιμάται πως θα αντιστραφεί φέτος, επενεργώντας αυξητικά στον αριθμό των ανέργων». Με άλλα λόγια, θα αρχίσουν να αναζητούν μια θέση εργασίας πολλοί από αυτούς που έμειναν εκτός εργατικού δυναμικού μετά την πανδημία, αρκετοί δεν θα καταφέρουν να την βρουν και θα περάσουν στους ανέργους.
Άγνωστο είναι, επίσης, τι θα κάνουν από το τρίτο τρίμηνο του έτους και μετά οι επιχειρήσεις που έχουν λάβει ενισχύσεις, όπως η επιστρεπτέα προκαταβολή, αναλαμβάνοντας τη δέσμευση να μην προχωρήσουν σε απολύσεις. Όπως σημειώνει το ΙΟΒΕ, «όταν παρέλθει η περίοδος προστασίας, είναι πιθανή μια σημαντική διεύρυνση του αριθμού των ανέργων».
Σε ό,τι αφορά την πορεία ως το τέλος του έτους, το ΙΟΒΕ εκτιμά ότι οι εξελίξεις σχετικά με την υγειονομική κρίση θα είναι οι πλέον καθοριστικές της τάσης στην απασχόληση και ακολούθως του ποσοστού ανεργίας και φέτος. Όπως αναφέρει, ειδικότερα:
- Η συνέχιση των μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας κατά τους πρώτους μήνες του 2021 κλιμάκωσε τις πιέσεις στην απασχόληση των κλάδων σε αναστολή λειτουργίας και σε σχετιζόμενες δραστηριότητες (Λιανικό Εμπόριο, Τουρισμός, Εστίαση, Μεταφορές, Τέχνες-Ψυχαγωγία), όπως προέκυψε από τα σχετικά στοιχεία στην προηγούμενη υποενότητα.
- Η σταδιακή άρση των μέτρων από την αρχή του δεύτερου τριμήνου, που ξεκίνησε από το Λιανικό Εμπόριο τον Απρίλιο, συνεχίστηκε στην Εστίαση και τον Τουρισμό τον Μάιο και επεκτάθηκε στις Τέχνες-Ψυχαγωγία σε ανοικτούς χώρους τον Ιούνιο, εκτιμάται πως έχει τονώσει την απασχόληση σε αυτές και σχετιζόμενες δραστηριότητες, που προηγουμένως το τρέχον έτος είχαν δεχθεί ισχυρές πιέσεις.
- Εφόσον η πανδημία δεν επανακάμψει, π.χ. μέσω κάποιας ισχυρής μετάλλαξης, πολλές από τις επιχειρήσεις στους παραπάνω και άλλους κλάδους θα λειτουργήσουν, υπό υγειονομικούς κανόνες, στο μεγαλύτερο μέρος το 2021. Επιπλέον, η διάρκεια της τουριστικής περιόδου θα είναι επαρκής για περισσότερες εποχικές επιχειρήσεις. Στην αντίθετη περίπτωση, τα μέτρα προστασίας θα επανέλθουν, π.χ. το φθινόπωρο, ωστόσο με μικρότερη ένταση, χάρη στον εμβολιασμό και τα self tests, περιορίζοντας πάρα ταύτα την ώθηση στην απασχόληση. Εφόσον η νέα έξαρση εκδηλωθεί εντός του τρίτου τριμήνου, η τουριστική περίοδος θα είναι μικρότερη και θα αποτυπωθεί αντιστοίχως στην εποχική απασχόληση.
- Επισημαίνεται εκ νέου ότι, για όσες επιχειρήσεις έχουν ενταχθεί σε δράση επιστρεπτέας προκαταβολής υφίσταται προστασία των θέσεων εργασίας για ορισμένους μήνες. Π.χ. στην επιστρεπτέα προκαταβολή 5, οι αιτήσεις για την οποία υποβάλλονταν έως τις αρχές του περασμένου Φεβρουαρίου, οι θέσεις εργασίας των δικαιούχων επιχειρήσεων πρέπει να διατηρηθούν έως τις 30 Ιουνίου. Παρομοίως, στη επιστρεπτέα προκαταβολή 6, οι αιτήσεις για την οποία υποβάλλονταν έως τα τέλη Φεβρουαρίου, οι θέσεις εργασίας πρέπει να διατηρηθούν έως τις 31 Ιουλίου. Συνεπώς, ακόμα και αν ολοκληρωθούν οι αναστολές λειτουργίας δραστηριοτήτων και οι αναστολές συμβάσεων εργασίας εντός του δεύτερου τριμήνου, ένα σημαντικό μέρος των θέσεων εργασίας θα τελεί για μερικούς μήνες ακόμα σε καθεστώς προστασίας, γεγονός που αποτρέπει πιθανή άμεση ενίσχυση της ανεργίας. Ενδεικτικά αναφέρεται πως στην επιστρεπτέα προκαταβολή 5 οι δικαιούχοι ήταν 359,7 χιλ. και στον έκτο κύκλο αυτής 286,2 χιλ. Όμως, όταν παρέλθει η περίοδος προστασίας, είναι πιθανή μια σημαντική διεύρυνση του αριθμού των ανέργων.
- Η σημαντική υποχώρηση του εργατικού δυναμικού πέρυσι, από εργαζόμενους οι οποίοι απώλεσαν την εργασία τους και αποθαρρύνονταν από τις συνθήκες για αναζήτηση νέας, εκτιμάται πως θα αντιστραφεί φέτος, επενεργώντας αυξητικά στον αριθμό των ανέργων.
- Η υγειονομική κρίση δημιούργησε ανάγκες παροχής συγκεκριμένων υπηρεσιών (χερσαίων ταχυμεταφορών (courier), υπηρεσιών υγείας, δημιουργίας εφαρμογών ΤΠΕ). Για την κάλυψή τους δημιουργήθηκαν το 2020 νέες θέσεις εργασίας. Αυτή η τάση αναμένεται να συνεχιστεί φέτος ηπιότερα, κυρίως στη δημιουργία εφαρμογών ΤΠΕ και τις τηλεπικοινωνίες.
- Η ενίσχυση των εξαγωγών προϊόντων κατά το προηγούμενο έτος, που θα συνεχιστεί φέτος, θα υποστηρίξει τη δημιουργία θέσεων εργασίας σε εξωστρεφείς μεταποιητικούς κλάδους. Η αυξημένη εξαγωγική δραστηριότητα θα αποτυπωθεί και στις επενδύσεις τους, που επίσης θα επενεργήσουν ενισχυτικά στην απασχόληση. Ευρύτερα, οι επενδύσεις θα ευνοηθούν κυρίως από την πιστωτική επέκταση από τον χρηματοπιστωτικό τομέα.
- Τονωτικά στην εγχώρια απασχόληση φέτος θα επενεργήσει ο δημόσιος τομέας, με το συνεχιζόμενο πρόγραμμα υποστήριξης δημιουργίας 100 χιλ. θέσεων εργασίας, τις προσλήψεις στο σύστημα υγείας και τα προγράμματα απασχόλησης του ΟΑΕΔ.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
