Παίζει με τη λίρα ο Τ. Ερντογάν με το βλέμμα σε πρόωρες εκλογές

Η Τουρκία βρίσκεται σχεδόν καθημερινά στο επίκεντρο των διεθνών ΜΜΕ χάρις στις, κατά γενική ομολογία, αλλοπρόσαλλες επιλογές του ηγέτη της, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Την προηγούμενη εβδομάδα κατόρθωσε σε μόλις μία ημέρα να προκαλέσει την οργή της διεθνούς πολιτικής κοινότητας και να «ανοίξει» τον δρόμο για μία ακόμη κατάρρευση της τουρκικής λίρας και μία ακόμη «βουτιά» για το Χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης, με τα, όχι πλέον και τόσο πολλά, ξένα κεφάλαια που έχουν παραμείνει σε αυτό να συρρέουν προς την έξοδο. 

Τα βασικά γεγονότα είναι δύο. Η καρατόμηση του κεντρικού τραπεζίτη Νατζί Αμπάλ και η αποχώρηση της Τουρκίας από τη «Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης» για την προστασία των γυναικών από τη βία. 

Όμως, όπως αναφέρει αρθρογράφος του Bloomberg, οι παραπάνω κινήσεις δεν είναι διόλου τυχαίες και εντάσσονται, πλήρως, στην προεκλογική εκστρατεία του Ερντογάν. Τυπικά, οι Τούρκοι θα κληθούν να ψηφίσουν σε προεδρικές και βουλευτικές εκλογές το 2023, αλλά όλα δείχνουν ότι ο Ερντογάν έχει αποφασίσει να προσφύγει πιο νωρίς στις κάλπες, κυρίως γιατί βλέπει ότι η δημοτικότητα του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) υποχωρεί. Πρόσφατη έρευνα της εταιρείας Research Istanbul έδειξε ότι το ποσοστό του ΑΚΡ έχει υποχωρήσει στο 30% για πρώτη φορά μετά από δύο δεκαετίες. 

Οι αιτίες κρύβονται τόσο στην πορεία της οικονομίας όσο και στη γενικότερη πορεία του καθεστώτος Ερντογάν το οποίο γίνεται όλο και πιο απολυταρχικό, με τον ίδιο να συμπεριφέρεται ως πραγματικός Σουλτάνος και να έχει συγκεντρώσει σχεδόν το σύνολο των εξουσιών.

Τα οικονομικά δεδομένα είναι κάτι παραπάνω από δυσάρεστα. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Τουρκίας από 12.000 δολάρια που ήταν το 2013 έχει προσγειωθεί στα 7.700 δολάρια το 2020, ο πληθωρισμός τρέχει με επιθετικούς ρυθμούς και οι αποφάσεις που λαμβάνει ο πρόεδρος της χώρας είναι πλέον απόλυτα απρόβλεπτες, γεγονός που ενισχύει τις ανησυχίες των επενδυτών ξένων και εγχώριων. 

Αποτέλεσμα, οι επενδύσεις συνεχώς να υποχωρούν, η ανεργία να αυξάνει και ο Ερντογάν να αναζητά εκ νέου ένα αποδιοπομπαίο τράγο προκειμένου να ρίξει τις ευθύνες. Αυτός βρέθηκε στο πρόσωπο του πρώην κεντρικού τραπεζίτη, ο οποίος… τόλμησε να εφαρμόσει ορθή νομισματική πολιτική, προχωρώντας σε αύξηση των επιτοκίων και απέδειξε ότι με ένα μείγμα πιο συνετής πολιτικής μπορεί να υπάρξει σταθεροποίηση της λίρας και σταδιακή επιστροφή των ξένων επενδυτών.

Ανάπτυξη με δανεικά

Η δημοτικότητα του Ερντογάν στηρίχθηκε στην καλή πορεία της οικονομίας, η οποία όμως ήταν αποτέλεσμα εκτεταμένου δανεισμού, γεγονός που κατέστησε την τουρκική οικονομία εξαρτημένη από τις ξένες επενδύσεις. Ο Αμπάλ κατανόησε ότι η συνεχής πτώση της λίρας θα διέλυε πλήρως το τραπεζικό σύστημα της Τουρκίας, το οποίο δεν θα μπορούσε να αποπληρώσει δάνεια σε συνάλλαγμα. Σύμφωνα, μάλιστα, με την Goldman Sachs η τοποθέτηση του Αγκμπάλ στη θέση του κεντρικού τραπεζίτη οδήγησε τους επενδυτές να τοποθετήσουν τέσσερα δισ. δολάρια σε τουρκικό χρέος και 700 εκατ. δολάρια σε τουρκικές μετοχές.

Όμως, ο Ερντογάν είναι εχθρός του επονομαζόμενου «λόμπι των επιτοκίων», δηλαδή των οικονομολόγων που τονίζουν ότι μία σφιχτή νομισματική πολιτική είναι αυτό που χρειάζεται η τουρκική οικονομία για να σταθεροποιηθεί και να υποχωρήσει ο πληθωρισμός. Ως εκ τούτου, ο Αγκμπάλ έπρεπε να εξαφανιστεί. Άλλωστε ο ίδιος ο Ερντογάν έχει υποστηρίξει αρκετές φορές στο παρελθόν ότι η αύξηση των επιτοκίων ενισχύει τον πληθωρισμό, πλήττει την οικονομία και την αγορά εργασίας. Στην πραγματικότητα, το πρόβλημά του είναι ότι η αύξηση των επιτοκίων δεν θα του επέτρεπε να συντηρήσει την πλασματική εικόνα ισχύος της τουρκικής οικονομίας και κερδίσει πολιτικούς πόντους στο εσωτερικό της Τουρκίας.

Ο αντικαταστάτης του Αμπάλ, Σαχάπ Καβτζίογλου, του οποίου, όπως σημείωσε κορυφαίος αναλυτής της τουρκικής οικονομίας, το μόνο προσόν είναι ότι συμφωνεί πλήρως με τον Ερντογάν, τάσσεται υπέρ της χαλαρής νομισματικής πολιτικής, ενώ σε πρόσφατο άρθρο του σε μεγάλη τουρκική εφημερίδα είχε ισχυριστεί ότι «η αύξηση των επιτοκίων οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε αύξηση του πληθωρισμού».

Το σίγουρο είναι ότι όταν η παραπάνω προσέγγιση αποδειχθεί πλήρως λανθασμένη, η τουρκική οικονομία θα έχει ελάχιστες ευκαιρίες να αποφύγει την ανώμαλη προσγείωση. Η κεντρική τράπεζα έχει «κάψει», ήδη, μεγάλο μέρος των συναλλαγματικών της αποθεμάτων, ενώ ενδεχόμενη επιβολή capital controls θα πλήξει κατάφορα τη δημοτικότητα του Ερντογάν στη μεσαία τάξη η οποία προτιμά να διατηρεί τις αποταμιεύσεις της σε δολάρια ή ευρώ. 

Παράλληλα η Τουρκία θα μπορούσε να αποτελέσει το κέντρο μίας νέας κρίσης στις αναδυόμενες αγορές ιδιαίτερα εάν η Fed προχωρήσει σε μία πιο σφιχτή νομισματική πολιτική. Η σύντομη θητεία του Αμπάλ απέδειξε, σε όλους πλην του Ερντογάν, ότι αυτό θα μπορούσε να αποφευχθεί εάν η κεντρική τράπεζα ήταν πραγματικά ανεξάρτητη.