Ο υψηλός και επίμονος πληθωρισμός σε παγκόσμιο επίπεδο, με εξαίρεση την Κίνα, είναι μάλλον το σημαντικότερο οικονομικό γεγονός του 2022. Η ελληνική οικονομία, πλήρως ενσωματωμένη στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, καταγράφει και αυτή υψηλούς ρυθμούς ανόδου των τιμών και υφίσταται τις αντιαναπτυξιακές και αποσταθεροποιητικές τους συνέπειες, αναστέλλοντας τις αποφάσεις καταναλωτών και επενδυτών, αλλά και την ομαλή λειτουργία των χρηματοοικονομικών αγορών.
Μέσα σε αυτό το διεθνές περιβάλλον και κυρίως με αφορμή το νομοσχέδιο για τα επιδόματα στα τρόφιμα και λοιπές δαπάνες που ψηφίστηκε πρόσφατα στη Βουλή, υπουργοί και κορυφαία στελέχη της κυβερνητικής παράταξης διατυπώνουν την άποψη, και μάλιστα με απόλυτο τρόπο και με όμοια λεκτική διατύπωση, ότι ο πληθωρισμός έχει εξωγενή αίτια και η κυβέρνηση παίρνει χρήματα από τους λίγους και τα δίνει στους πολλούς. Ο ισχυρισμός δεν στερείται υψηλού βαθμού αληθείας, ωστόσο υπάρχουν και εγχώρια αίτια και λάθη πολιτικής, που, αν ελεγχθούν, μπορεί να συνεισφέρουν στην τιθάσευση πληθωρισμού που επιχειρείται από τις Κεντρικές Τράπεζες και να απαλύνουν το κόστος της σύγκλισης των τιμών στον στόχο του 2%.
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να λάβουμε υπόψη, ότι το 2020 και το 2021 οι ανεπτυγμένες οικονομίες, καθώς και η Ελληνική, βίωσαν καθεστώς αντιπληθωρισμού. Οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες αντέδρασαν ασκώντας μια ιδιαίτερα χαλαρή νομισματική πολιτική με παρεμβατικά επιτόκια ακόμη και στην αρνητική περιοχή, αλλά και με μη συμβατικές μεθόδους-ποσοτική χαλάρωση- προκειμένου ο πληθωρισμός να επιταχυνθεί, ώστε να προσεγγιστεί ο στόχος του 2%.
Είναι γνωστό ότι οι επιδράσεις της νομισματικής πολιτικής στο προϊόν και στις τιμές εμφανίζονται με σημαντικές χρονικές υστερήσεις. Η χαλαρή πολιτική του 2020-21 αφήνει το αποτύπωμά της στο 2022, παρά την πλήρη, αλλά με καθυστέρηση, μεταστροφή της νομισματικής πολιτικής. Παράλληλα, σε εθνικό επίπεδο, οι χώρες αναγκάστηκαν να στηρίξουν επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Στην Ελλάδα τα τελευταία δυόμισι χρόνια δαπανήθηκαν 55 δισ. ευρώ για στήριξη κατά την διάρκεια της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης. Τα δημόσια ελλείμματα σαν ποσοστό του ΑΕΠ διαμορφώθηκαν στο 9,9% και 7,5% του ΑΕΠ το 2020 και 2021 αντίστοιχα. Το 2022 το έλλειμμα, ως ποσοστό του ΑΕΠ, υποχωρεί αισθητά, κυρίως με τη θετική συμβολή του πληθωρισμού. Η δημοσιονομική πολιτική που εφαρμόστηκε και εφαρμόζεται στην Ελλάδα ήταν και είναι εξαιρετικά χαλαρή και γενναιόδωρη για μια υπερχρεωμένη χώρα. Και βέβαια είναι μια απόλυτα εγχώρια επιλογή, τίποτα το εξωγενές, και ασφαλώς έντονα πληθωριστική, που αντιστρατεύεται την κοινή περιοριστική νομισματική πολιτική.
Όμως, υπάρχει και ένας άλλος σημαντικός εγχώριος παράγων: ο πληθωρισμός κερδών. Το θέμα είναι γενικότερο και αφορά και άλλες χώρες, ωστόσο στην Ελλάδα αυτή η συνιστώσα του πληθωρισμού εμφανίζει ιδιαίτερη ένταση. Μια προσεγγιστική μέθοδος για να διαπιστωθεί η επίδραση και εξέλιξη των κερδών στον πληθωρισμό είναι η σύγκριση του αποπληθωριστή του ΑΕΠ με το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος. Ως γνωστό ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ καθορίζεται κατά κύριο λόγο από το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, αλλά και από τα περιθώρια κέρδους που προσθέτουν στο κόστος εργασίας οι επιχειρήσεις τιμολογώντας τα προϊόντα τους, το γνωστό mark-up.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αλλά και αυτές που περιέχονται στην εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού για το 2023, ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ στην Ελλάδα το 2022 θα σημειώσει άνοδο κατά 9,0% και 9,6% αντίστοιχα, ενώ το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος προβλέπεται να αυξηθεί κατά 1,3 %. Η διαφορά 7,7% της μεταβολής του αποπληθωριστή του ΑΕΠ από τη μεταβολή του κόστους εργασίας είναι μια σαφής ένδειξη της αύξησης των περιθωρίων κέρδους το 2022. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί, ότι η εκτιμώμενη αύξηση των περιθωρίων κέρδους στην Ελλάδα είναι η μεγαλύτερη, συγκρινόμενη με αυτή των άλλων χωρών της ζώνης του ευρώ, και μάλιστα με απόσταση. Για το σύνολο της ζώνης του ευρώ η Επιτροπή εκτιμά, ότι το 2022 θα έχουμε μείωση των περιθωρίων κέρδους κατά 0,2%.
Με τον ισχυρισμό ότι ο πληθωρισμός έχει εξωγενή αίτια και η κυβέρνηση παίρνει χρήματα από τους λίγους και τα δίνει στους πολλούς, στην πραγματικότητα υπονοείται, ότι πρακτικά δεν μπορούμε να κάνουμε σχεδόν τίποτα για την τιθάσευσή του και το μόνο που μένει είναι να βοηθούμε τα ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού. Έτσι αποφεύγονται τα βραχυχρόνια πολιτικά κόστη των αναγκαίων παρεμβάσεων. Άλλωστε, την ευθύνη για τη σταθερότητα των τιμών την έχει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Από όσα όμως εκτέθηκαν, βλέπουμε ότι στην Ελλάδα υπάρχουν σημαντικές εγχώριες πληθωριστικές συνιστώσες και κατά συνέπεια μεγάλα περιθώρια εθνικής συμβολής στον αποπληθωρισμό. Η δημοσιονομική πολιτική οφείλει να είναι περιοριστική, πλήρως ευθυγραμμισμένη με την κοινή νομισματική πολιτική και επιπλέον η στήριξη στα ευάλωτα νοικοκυριά και επιχειρήσεις να έχει ακριβή στόχευση, ώστε να επωφελούνται μόνο αυτοί που την έχουν ανάγκη. Τα χρήματα που παίρνονται από τους λίγους πρέπει να πηγαίνουν στους πράγματι αδύναμους και όχι αδιακρίτως στους πολλούς. Παράλληλα, στην αγορά φαίνεται να δημιουργούνται υπερβολικά κέρδη σε ορισμένους κλάδους, η επιτροπή ανταγωνισμού οφείλει να παρέμβει, ώστε να έρθουν σε κανονικά επίπεδα. Οι Κεντρικές Τράπεζες (ΚΤ) πράγματι έχουν την ευθύνη για τη σταθερότητα των τιμών. Ωστόσο, η ΚΤ διαθέτει ένα μόνο μέσο, που επιπλέον είναι και οριζόντιο: το παρεμβατικό επιτόκιο. Από μόνη της δεν μπορεί να δαμάσει το πολύ πολύπλοκο φαινόμενο του υψηλού και επίμονου πληθωρισμού, που προέρχεται από πολλές εστίες και αίτια. Η εθνική αντιπληθωριστική πολιτική πρέπει να βοηθήσει, συντονισμένη στην ίδια κατεύθυνση με τη νομισματική. Μόνο έτσι θα μετριαστεί το κόστος της σταθεροποίησης των τιμών. Ο κίνδυνος για μια βαθιά ύφεση από την συντονισμένη άνοδο των επιτοκίων σε παγκόσμιο επίπεδο είναι υπαρκτός και μεγάλος.
* Ο Νίκος Ζόνζηλος είναι πρώην στέλεχος της Διεύθυνσης Οικονομικών Μελετών της Τράπεζας της Ελλάδος και πρώην επιστημονικός συνεργάτης του ΙΟΒΕ.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
