Πολλές φορές, οι συγκυρίες δημιουργούν μεγάλες ανατροπές, τέτοιες που σφραγίζουν τις εξελίξεις για πολλά χρόνια. Αυτό έγινε και με την τρέχουσα συγκυρία: Θέλαμε λίγους μόνο μήνες για να ομαλοποιηθεί η εφοδιαστική αλυσίδα που είχε διαταραχθεί βίαια από την επέλαση του covid. Λίγο ακόμη και η παγκόσμια οικονομία θα είχε ανακτήσει την ισορροπία της. Όμως, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι. Σε εκείνο το κρίσιμο σημείο, ήλθε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, φέρνοντας μαζί της την ενεργειακή κρίση, που με τη σειρά της εκτόξευσε τον πληθωρισμό και τα επιτόκια σε υψηλά δεκαετιών, ακύρωσε την πορεία προς την ανάπτυξη και απειλεί πλέον ανοιχτά τις ισχυρότερες οικονομίες του πλανήτη με στασιμοπληθωρισμό.
Η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη για την Ε.Ε., που κυριολεκτικά «πιάστηκε στον ύπνο». Το τρένο της ευρωπαϊκής οικονομίας, έχοντας οδηγό τη Γερμανία για πολλά χρόνια, κινδυνεύει με εκτροχιασμό. Είναι να απορεί κανείς με την απουσία κάθε ίχνους διορατικότητας από τη γερμανική ηγεσία, που στήριζε την οικονομία της όλο και περισσότερο στο ρωσικό αέριο, βλέποντας το τυρί αλλά όχι τη φάκα: Τη βόλευε που ήταν φθηνό (κάνοντας την οικονομία της όλο και πιο ανταγωνιστική) και δεν την απασχολούσε ότι η εξάρτηση της από αυτό, όλο και μεγάλωνε. Δεν την απασχολούσε που η Ρωσία είχε δώσει δείγματα γραφής για τις προθέσεις της το 2008 (Αμπχαζία, Οσετία) και το 2014 (προσάρτηση της Κριμαίας). Τι σκεφτόταν άραγε η Μέρκελ όταν «έχωνε» τη χώρα όλο και πιο βαθιά στη ρωσική εξάρτηση; Είναι να ξεχνάς, τέτοιες ώρες, τα λόγια του Πάγκαλου («η Γερμανία είναι ένας γίγαντας με μυαλό νάνου»); Τους τελευταίους μήνες «τα είδαμε όλα». Είδαμε την εκτόξευση του κόστους της ενέργειας σε πρωτοφανή ύψη με την τιμή του φυσικού αερίου κάποια στιγμή να δεκαπενταπλασιάζεται, είδαμε τον πληθωρισμό σε υψηλά 50ετίας και τα επιτόκια να ανεβαίνουν κάθετα.
Το κρίσιμο 2023
Τώρα έχουμε κάπως ξαποστάσει. Οι τιμές του αερίου υποχώρησαν τις τελευταίες ημέρες, γιατί οι ευρωπαϊκές αποθήκες LNG παραμένουν γεμάτες (95%) λόγω του ήπιου καιρού, αλλά και γιατί η Ε.Ε. έδειξε (επιτέλους!) ότι είναι αποφασισμένη να κινηθεί αποφασιστικά προς την κατεύθυνση της μείωσης των τιμών (πλαφόν, κλπ). Όμως, δεν θα διατηρηθεί για πολύ αυτή η κατάσταση. Μια ανάπαυλα και μόνο είναι. Στην καλύτερη περίπτωση, η νηνεμία στην αγορά αερίου θα κρατήσει μέχρι την άνοιξη. Από τότε και μετά, θα αρχίσει πάλι ο αγώνας για το ξαναγέμισμα των αποθηκών. Τι θα γίνει όμως αν οι ροές από τη Ρωσία σταματήσουν και ξεκινήσει ο χειμώνας του 2023 με μισογεμάτες αποθήκες, όπως λένε οι εκτιμήσεις;
Το έλλειμμα προσφοράς αερίου για το 2023 υπολογίζεται από τον «Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας» σε 30 δισ. κυβικά μέτρα και η δυνατότητα αναπλήρωσης του από εναλλακτικές πηγές είναι σχεδόν μηδενική. Αν μάλιστα η Κίνα αναθεωρήσει (όπως δείχνουν τα πράγματα) την πολιτική "zero covid" και αρχίσει να αναπτύσσεται πάλι, θα απορροφήσει αυξημένες ποσότητες αερίου, περιορίζοντας κι άλλο τη μερίδα της Ευρώπης. Εκτιμάται, λοιπόν, ότι οι μεγάλες ελλείψεις θα αρχίσουν το επόμενο καλοκαίρι και θα απογειώσουν τις τιμές, με πρώτο σταθμό τα 250$ (σήμερα 85$), κατά τις εκτιμήσεις της GoldmanSachs. Από εκεί και πέρα, «ο Θεός να βάλει το χέρι του». Γιατί και το πετρέλαιο θα λιγοστέψει λόγω των κυρώσεων και λόγω της σύμπλευσης Σ. Αραβίας και Ρωσίας, που οδήγησε πρόσφατα στη μείωση της ημερήσιας παραγωγής του ΟΠΕΚ κατά 2 εκ βαρέλια.
Γιατί «απαγορεύεται» να αποτύχουμε
Είναι προφανές ότι, αν επαληθευθούν οι πιο πάνω εκτιμήσεις, «θα έλθουν τα πάνω κάτω» στην Ευρώπη. Ενδεικτικά:
(α) Η ευρωπαϊκή βιομηχανία θα συρρικνώσει ή θα μεταφέρει μέρος της δραστηριότητας της, περιορίζοντας αντίστοιχα την ανάπτυξη και την απασχόληση. Ήδη, η παραγωγή αλουμινίου έχει μειωθεί κατά 1 εκατ. τόννους (-50%).
(β) Η μεγάλη και απρόσμενη αύξηση του πληθωρισμού αποδυναμώνει ήδη την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και δημιουργεί ανασφάλεια και δυσφορία στους Ευρωπαίους πολίτες. Αν η κατάσταση επιδεινωθεί το 2023 και στριμωχθούν περισσότερο, θα γίνουν εύκολη λεία των λαϊκιστών, οδηγώντας σε άνοδο τα άκρα του πολιτικού φάσματος, που με τη σειρά τους θα δημιουργήσουν συνθήκες αποδιοργάνωσης της Ε.Ε. και εκτροπής της από τη σημερινή πορεία σύγκλισης.
(γ) Στο παραπάνω σενάριο, η άνοδος των εξτρεμιστικών ομάδων στην πολιτική σκηνή, σε συνδυασμό με την αποδυνάμωση της ευρωπαϊκής οικονομίας, θα περιορίσουν σημαντικά την παρεχόμενη στήριξη στην Ουκρανία. Αν μάλιστα στις εκλογές της 8/11 χαθεί ο έλεγχος του Κογκρέσου από τους δημοκρατικούς, η Ουκρανία δεν θα μπορεί να υπολογίζει ούτε στη σημερινή ισχυρή στήριξη των ΗΠΑ. Σε μια τέτοια περίπτωση, η επικράτηση της Ρωσίας θα είναι σχεδόν βέβαιη και θα ακολουθηθεί από μεγάλες γεωπολιτικές ανατροπές. Η Κίνα και η Τουρκία θα είναι οι πρώτες που θα τη μιμηθούν αποσκοπώντας σε προσάρτηση της Ταϊβάν, περιορισμό των δικαιωμάτων της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο, προσάρτηση Β. Κύπρου κλπ. Από εκεί και πέρα, τίποτα δεν θα θεωρείται δεδομένο και οι συγκρούσεις για συνοριακές διαφορές θα πολλαπλασιασθούν σε ελάχιστο χρόνο.
Το μεγάλο στοίχημα
Για να μην φτάσουμε λοιπόν σε μεγάλα αδιέξοδα αυτής της μορφής και αναζητούμε λύσεις την τελευταία στιγμή, επιβάλλεται η άμεση ενεργοποίηση των κυβερνήσεων προς τρεις βασικές κατευθύνσεις:
(α) Εξοικονόμηση ενέργειας.
(β) Επίσπευση επενδύσεων σε ΑΠΕ.
(γ) Συγκράτηση του κόστους ενέργειας.
Πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για να περάσουμε τον κάβο του 2023 και να πλησιάσουμε περισσότερο στη νέα ενεργειακή ισορροπία, που θα χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη ανεξαρτησία και καθαρότερη ενέργεια. Αν τα καταφέρουμε το 2023, θα πάρουμε την πίστωση χρόνου που χρειαζόμαστε για να «γυρίσουμε το παιχνίδι». Γιατί τρέχουν ήδη σημαντικά προγράμματα και έχουν δεσμευθεί ήδη σημαντικοί πόροι (π.χ. 1 τρισ. ευρώ από την ΕΕ, 3 τρισ. δολ. στο πρόγραμμα Μπάιντεν κλπ) για περισσότερη πράσινη ενέργεια.
Πιστεύω ότι η προσπάθεια αυτής της μετάβασης θα είναι εντατική και διαρκής, με μεγάλο σύμμαχο την τεχνολογία, που πλέον εξελίσσεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και είναι βέβαιο ότι πολύ σύντομα θα αναπτύξει εφαρμογές τόσο για την εξοικονόμηση ενέργειας όσο και για την αύξηση της παραγωγής καθαρής ενέργειας. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι έχει ωριμάσει η τεχνολογία παραγωγής υδρογόνου με ικανοποιητικούς όρους κόστους-ωφέλειας-ρύπανσης. Δεν είναι τυχαία η στροφή της Ε.Ε. προς αυτή την κατεύθυνση (βλ. Fit-for-55, REPowerEU, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Υδρογόνου κλπ), και η αναθεώρηση του στόχου ετήσιας χρήσης υδρογόνου (2030) από 11 ΜΤ σε 20. Η επίτευξη του νέου στόχου θα σημάνει την υποκατάσταση, 27 δισ. κυβικών μέτρων αερίου και 80.000 βαρελιών πετρελαίου, σε ημερήσια βάση.
Για τα παιδιά μας ...
«Κάθε δύσκολο για καλό», λοιπόν, όπως λέει ο λαός. Εννοώ ότι, οι σημερινές τεράστιες δυσκολίες και τα οδυνηρά αδιέξοδα που γεννήθηκαν από τοξικές γεωπολιτικές σχέσεις, ξύπνησαν τον δημοκρατικό κόσμο και πλέον η πορεία προς την ενεργειακή απεξάρτηση έχει αρχίσει. Το επόμενο βήμα θα είναι η μετάβαση σε ένα παραγωγικό μοντέλο που θα στηρίζεται στην καθαρή ενέργεια και στην αειφόρο ανάπτυξη, που τόσο εύστοχα είχε περιγραφεί στη Διακήρυξη του Ρίο το 1992 («....είναι η οικονομία που καλύπτει τις ανάγκες μιας γενιάς χωρίς να αναλώνει πόρους από τις μελλοντικές γενιές...»).
Έτσι, ακόμη και αν ο στόχος της «κλιματικής ουδετερότητας» του 2050 αποδειχθεί αισιόδοξος, δεν πειράζει. Έστω και με κάποια καθυστέρηση θα υλοποιηθεί και τα παιδιά μας θα ζήσουν αυτή τη συναρπαστική μετάβαση. Αρκεί να περάσουμε τον κάβο του 2023. Primum vivere που έλεγαν και οι Ρωμαίοι.
*Ο κ. Μιχάλης Γκλεζάκος είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικής.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
