Ανάγκη για μεγαλύτερη στήριξη της αγοράς ηλεκτρικών αυτοκινήτων

Η σταδιακή μετάβαση σε οχήματα μειωμένων και μηδενικών ρύπων έχει τεθεί ως παγκόσμιος στόχος για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ενεργειακής βιωσιμότητας των μετακινήσεων. Σε αυτή την κατεύθυνση, έχουν ήδη ληφθεί πρωτοβουλίες σε διάφορα εθνικά και υπερεθνικά επίπεδα για την προώθηση της ηλεκτροκίνησης, κυρίως μέσω επιδοτήσεων στην αγορά, φορολογικών κινήτρων, και κινήτρων ανάπτυξης υποδομών φόρτισης σε συνδυασμό με δράσεις ενημέρωσης και ανάπτυξης της κουλτούρας των εναλλακτικών καυσίμων.

Σύμφωνα με τις ετήσιες αναφορές του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Κατασκευαστών Αυτοκινήτων (ACEA), 21 από τα 27 κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν ήδη θεσμοθετήσει κάποιας μορφής οικονομικά κίνητρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα μεγάλα ποσά των επιδοτήσεων ενίσχυσαν τόσο έντονα την αγορά, ώστε κάποιες από τις χώρες ήδη ανακοίνωσαν τον μελλοντικό περιορισμό τους, κρίνοντας ότι πλέον δεν είναι απαραίτητα για την περαιτέρω ενίσχυση της ηλεκτροκίνησης. Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο πως τέτοιες αποφάσεις είναι ακόμη επισφαλείς, ακόμη και για τις πλουσιότερες οικονομίες: στην περίπτωση της Νορβηγίας, η κατάργηση των επιδοτήσεων πέρυσι οδήγησε σε μείωση κατά 20% των ταξινομήσεων ΙΧ στο πρώτο μισό του 2023.

Στη χώρα μας, διάφορα κίνητρα δίνονται ήδη από το 2019, κυρίως με τη μορφή άμεσων επιδοτήσεων της αγοράς ηλεκτρικών οχημάτων. Επίσης εισάγονται φορολογικές ελαφρύνσεις, μεταξύ άλλων με εξαίρεση φορολογίας των εταιρειών που χρησιμοποιούν επαναφορτιζόμενα οχήματα. Ταυτόχρονα, σε ισχύ ή σε στάδιο διαβούλευσης έχουν τεθεί και ορισμένα κυκλοφοριακά προνόμια, όπως δωρεάν στάθμευση σε δημόσιους χώρους και εμπορικά καταστήματα, ελεύθερη πρόσβαση στις λεωφορειολωρίδες για τους οδηγούς ηλεκτρικών οχημάτων και προνομιακοί χώροι αναμονής για τους ιδιοκτήτες επαναφορτιζόμενων ταξί.

Τα σχετικά προγράμματα επιχορηγήσεων, Κινούμαι ηλεκτρικά, Κινούμαι ηλεκτρικά 2 και e-Astupalaia, αποτελούν χαρακτηριστική προσπάθεια για τη διευκόλυνση της εισόδου των ηλεκτρικών οχημάτων στην ελληνική αγορά. Το πρόγραμμα Κινούμαι Ηλεκτρικά, παρείχε έως και 20% επιδότηση για την αγορά ηλεκτρικών αυτοκινήτων και δίκυκλων, συνοδευόμενη από επιβράβευση απόσυρσης και επιπλέον επιδότηση για την αγορά φορτιστή.

Το οικονομικό κίνητρο που παρέχουν αυτά τα προγράμματα επιχορηγήσεων δεν αφορά μόνο τους φυσικούς καταναλωτές, αλλά επεκτείνεται και στις επιχειρήσεις. Η χρήση σε αυτές τις περιπτώσεις έχει δυνητικό όφελος στο κόστος λειτουργίας και τη φορολογική ελάφρυνση, αποτελώντας παράλληλα έναν τρόπο εκπλήρωσης και περιβαλλοντικών υποχρεώσεων των επιχειρήσεων.

Παρά το γεγονός ότι αυτές οι δράσεις αναμφίβολα συμβάλλουν στη διαμόρφωση καλών πρακτικών προώθησης της ηλεκτροκίνησης -με απώτερο στόχο να ανανεωθεί ριζικά ο γηραιότερος στην Ευρώπη στόλος των ελληνικών οχημάτων- και να γίνει πιο προσιτή η αγορά ηλεκτρικού οχήματος, δεν έχουν βρει απαραίτητα την κατάλληλη ανταπόκριση από το αγοραστικό κοινό.

Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το μερίδιο αγοράς των αμιγώς ηλεκτρικών αυτοκινήτων το α΄ εξάμηνο του τρέχοντος έτους ήταν 4,60%, μόλις το ένα τρίτο αυτού της Ε.Ε. (12,90%) και χαμηλότερο ακόμη και από συγκρίσιμες οικονομίες του ευρωπαϊκού νότου. Χαρακτηριστικά, στην Πορτογαλία το 15,5% των καινούργιων επιβατικών είναι αμιγώς ηλεκτρικά.

Πώς επηρεάζονται οι καταναλωτές από τα κίνητρα

Μια κρίσιμη παράμετρος που επομένως πρέπει να εξεταστεί σχετικά με την αποτελεσματικότητα αυτών των κινήτρων είναι αν και κατά πόσο τα εκάστοτε οικονομικά κίνητρα που παρέχονται για την προώθηση της ηλεκτροκίνησης επηρεάζουν τελικά τη στάση των καταναλωτών.

Οι δύο κύριοι άξονες μελέτης αφορούν, πρώτον, τα κόστη αγοράς των ηλεκτρικών οχημάτων (καθώς και συσκευών φόρτισής τους) και δεύτερον, τα κόστη σε όρους κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος συγκριτικά με αυτά των συμβατικών καυσίμων.

Προσπαθώντας να διερευνήσει αυτές ακριβώς τις πτυχές, πρόσφατη έρευνα πεδίου που εκπονήθηκε στο Εργαστήριο Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας (ΕΒΕΟ) του ΕΜΠ στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας αποτύπωσε τους παράγοντες που διαμορφώνουν τη στάση των δυνητικών αγοραστών απέναντι στην ηλεκτροκίνηση. Καθώς οι υποδομές φόρτισης στην Ελλάδα είναι ακόμη σε στάδιο ανάπτυξης, στο επίκεντρο της μελέτης τέθηκαν οι οικιακές συσκευές φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων και διαμορφώθηκε ένα μοντέλο τεχνολογικής αποδοχής για την εγκατάστασή τους.

Η έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε με εκτενή δομημένα ερωτηματολόγια κατά το τελευταίο τετράμηνο το 2022, σε δείγμα 170 καταναλωτών με διαφοροποιημένο εισοδηματικό-ηλικιακό προφίλ και ανάγκες μετακίνησης.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, μόλις το 18,8% των συμμετεχόντων δηλώνουν πολύ/πλήρως ενημερωμένοι πάνω στις επιχορηγήσεις που υφίστανται για την αγορά οικιακών συσκευών φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, με το 68,2% να μην έχει ικανοποιητικό επίπεδο ενημέρωσης.

Ωστόσο, ενδιαφέρον έχει ότι, ενώ οι καταναλωτές φαίνεται να βρίσκουν γενικά ακριβή τη στροφή στην ηλεκτροκίνηση, το μεγαλύτερο ποσοστό (84,7%) δήλωσε διατεθειμένο να πληρώσει περισσότερο για την αγορά εξοπλισμού οικιακής φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, εάν για αυτές προβλέπεται κάποια οικονομική ενίσχυση.

Οι υπάρχουσες ενισχύσεις και κίνητρα πάντως δεν κρίνονται ικανοποιητικά από το 39,4% του δείγματος, αν και τα χαμηλά επίπεδα πληροφόρησης μάλλον έχουν επηρεάσει αυτή τη στάση. Υπενθυμίζεται πως και στους δύο κύκλους του Κινούμαι ηλεκτρικά η επιχορήγηση είχε τη μορφή άμεσης επιδότησης στην αγορά οικιακού φορτιστή ύψους 500€, ενώ το ελάχιστο κόστος αγοράς ενός τυπικού φορτιστή συνήθως ξεκινάει από τα 800-1200€, χωρίς να υπολογίζονται τα υπόλοιπα κόστη εγκατάστασης, όπως τα υλικά, η εργασία και η έκδοση άδειας από τον ΔΕΔΔΗΕ. Δεν προκαλεί έκπληξη λοιπόν ότι το 76,5% θεωρεί πρακτικά απαραίτητη την ύπαρξη κάποιας μορφής ενίσχυσης για την απόκτηση φορτιστή.

Έτσι, ναι μεν οι πολιτικές κινήτρων, βάσει των αποτελεσμάτων της ανάλυσης, φαίνεται να επηρεάζουν έντονα τη στάση των καταναλωτών κάνοντας τους πιο θετικούς απέναντι σε αυτή την τεχνολογία, αλλά μόνο όσο αυτή καθίσταται πιο προσιτή με τη μορφή κάποιας επιδότησης. Ταυτόχρονα επιβεβαιώνεται η έντονη αρνητική επίδραση της τιμής αγοράς, καθώς η συσκευή φόρτισης αντιμετωπίζεται από τους ενδιαφερόμενους ως οικονομικό ρίσκο και γίνονται όλο και πιο επιφυλακτικοί ως προς την επένδυση σε αυτό, όσο το κόστος αυξάνεται.

Η σημαντικότητα των υπαρχόντων κινήτρων στη διαμόρφωση της στάσης των καταναλωτών, σε συνδυασμό με την ευρύτερη ακρίβεια που δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστο τον τομέα των μετακινήσεων,δεν φαίνεται να αφήνει περιθώριο για κατάργηση των υφιστάμενων οικονομικών ενισχύσεων και φοροαπαλλαγών, αλλά αντίθετα επιτάσσει ακόμα πιο συστηματική επένδυση σε σχετικά προγράμματα επιδοτήσεων.

Με τον δεύτερο κύκλο του Κινούμαι ηλεκτρικά να έχει επίσημα ολοκληρωθεί και να μη δέχεται νέες αιτήσεις, και τον νέο κύκλο στον ορίζοντα του 2024 αλλά χωρίς επίσημη ημερομηνία έναρξης, η ηλεκτροκίνηση εντός της Ελλάδας θα εξαρτηθεί από το ύψος αυτών των κινήτρων προς ένα πελατειακό κοινό που πάντως φαίνεται ώριμο να κινηθεί προς την κατεύθυνση αυτή.

Των Άγγελου Τσακανίκα, Αναπληρωτή Καθηγητή ΕΜΠ, Διευθυντή Εργαστηρίου Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας. Μαργαρίτας Γιανναράκη, Χημικού Μηχανικού ΕΜΠ, Δημήτρη Σταμόπουλου, Χημικού Μηχανικού ΕΜΠ, Υπ.Διδάκτορα ΕΒΕΟ ΕΜΠ.