Σύνθετοι λόγοι που λειτουργούν σωρευτικά με τα χρόνια έχουν οδηγήσει το ελληνικό χρηματιστήριο σε μια ιδιότυπη απαξίωση, καθιστώντας την αγορά ουσιαστικά ένα σκληρό «γκέτο» μερικών χιλιάδων επενδυτών. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της νυν διοίκησης του Χ.Α. και παρ' ότι –τεχνολογικά και από πλευράς υποδομών– η αγορά μας πλέον είναι από τις πλέον σύγχρονες της Ευρώπης, το ελληνικό χρηματιστήριο έχει απαξιωθεί πολύ ως επίσημος επενδυτικός θεσμός της χώρας.
Θεσμικές ολιγωρίες, κακές αποφάσεις, κατάχρηση διατάξεων και ένα σύνθετο «πλέγμα» παραγόντων αντιστρατεύονται εδώ και πολλά χρόνια το κοινό περί δικαίου αίσθημα, κρατώντας τη χρηματιστηριακή αγορά εν πολλοίς στο περιθώριο της οικονομικής ζωής.
Η ελληνική χρηματιστηριακή αγορά εδώ και χρόνια «βλέπει» την ανάποδη όψη της… οργιώδους, άναρχης και ακραία στρεβλής ανάπτυξης της επενδυτικής κουλτούρας της φούσκας του ’99. Από την ασύδοτη υπερβολή και τους 1,15 εκατ. κωδικούς του ’99 και τους 144.000 τον Ιούλιο του 2007, έχουμε φτάσει πλέον στην απαξίωση μιας αγοράς που έχει γίνει ένα (σκληρό) «γκέτο» μιας ελίτ εγχώριων και μερικών ξένων επενδυτών.
Οι ενεργοί κωδικοί έχουν περιοριστεί τα τελευταία χρόνια στους… 30.000 – 40.000 (τους καλούς μήνες). Συνάμα, η συντριπτική πλειονότητα των επενδυτών στο Χ.Α., ήτοι πάνω από 80%, έχει χαρτοφυλάκιο αξίας έως 3.000 ευρώ, ενώ άνω του 90% έχει χαρτοφυλάκια έως 9.000 ευρώ! Οι λόγοι της μετάλλαξης και της απομάκρυνσης των μικροεπενδυτών από το ελληνικό χρηματιστήριο ασφαλώς είναι σύνθετοι και δεν συνδέονται μόνο με την... καμένη (επενδυτική) γενιά του '99, αλλά με τις λάθος πολιτικές που ακολουθήθηκαν έκτοτε.
Το Business Daily κάνει μια καταγραφή των παραγόντων που λιγότερο ή περισσότερο έχουν «ακυρώσει» τη λειτουργία του ελληνικού χρηματιστηρίου ως «καθρέφτη» της ελληνικής οικονομίας, ως μοχλό ανάπτυξης των επιχειρήσεων και ως επίσημο – λαϊκής βάσης - επενδυτικό φορέα.
1. Η «πυραμίδα» του '99 έκαψε μια ολόκληρη επενδυτική γενιά
Η ιστορία του '99 έκανε πολύ μεγάλο κακό - επηρεάζοντας ολόκληρη τη δεκαετία του 2000 - πέραν από τα τεράστια κεφάλαια που χάθηκαν εκείνη την εποχή και έως το 2003. Η πρώτη –ευρείας αποδοχής– γνωριμία των Ελλήνων με την επενδυτική διαδικασία ήταν λίαν τραυματική, στιγματίζοντας – έκτοτε – οτιδήποτε σχετίζονταν με μετοχές, χρηματιστήριο και επενδύσεις.
2. Η δαιμονοποίηση του χρηματιστηρίου
Σε άμεση συνάρτηση με το «καύμα» του '99 είναι και η (έκτοτε)... δαιμονοποίηση της αγοράς, καθώς μετά από εκείνα τα τριτοκοσμικά φαινόμενα, η ελληνική κοινωνία για πολλά χρόνια εξακολουθούσε να θεωρεί σχεδόν… ύβρη το Χρηματιστήριο. Η αγοραπωλησία μετοχών για χρόνια θεωρούνταν αμφίβολης υπόστασης διαδικασία στη συνείδηση μεγάλου αριθμού πολιτών.
Κυριάρχησε μια αντίληψη απέχθειας προς οτιδήποτε σχετίζονταν με το Χ.Α. και επικράτησαν φοβικά σύνδρομα. Μέσα σ'' αυτή τη διάχυτη κουλτούρα, πρώτες την «πλήρωσαν» οι μετοχές μικρότερης κεφαλαιοποίησης που θεωρήθηκαν συλλήβδην «άντρο» των λόμπι και ευάλωτες σε χειραγώγηση, με αποτέλεσμα τη σταδιακή απομάκρυνση του επενδυτικού κοινού από αυτές. Παράλληλα, μετά το ολοκαύτωμα του '99, καμιά κυβέρνηση και κανένας υπουργός οικονομικών δεν ήθελε να ασχοληθεί με την ανάπτυξη του Χ.Α.
3. Περιφρόνηση του μικρού ιδιώτη επενδυτή
Συνδυαστικά με όλα τα παραπάνω, ήταν και η σταδιακά απομάκρυνση – διωγμός των Ελλήνων μικροεπενδυτών από το Χ.Α. Ο απλός, ιδιώτης μικροεπενδυτής παραμελήθηκε με πολλούς τρόπους. Η ΕΧΑΕ, ως ιδιωτική εταιρεία εισηγμένη (από 21 Αυγούστου του 2000) η ίδια στο Χ.Α. και λογοδοτούσα στους μετόχους της, είχε ως απόλυτο στόχο την αύξηση των τζίρων και των κερδών της. Η αύξηση του τζίρου και των κερδών της ΕΧΑΕ δεν έρχονταν με τους κωδικούς του retail, αλλά με την «ποιοτική» διαφορά, δηλαδή το οικονομικό εκτόπισμα των ενασχολούμενων… Καλύτερα δηλαδή 10 επενδυτές με χαρτοφυλάκιο ενός εκατ. ευρώ έκαστος, παρά εκατό επενδυτές με 3.000 ευρώ διαθέσιμα!
Ο εστιασμός λοιπόν ήταν προς το εξωτερικό, με αλλεπάλληλα road show, όμως, την ίδια στιγμή, ανύπαρκτες ήταν ανάλογες εκδηλώσεις «διαφήμισης» της χρηματιστηριακής αγοράς σε εγχώριο επίπεδο, ειδικά στην επαρχία.
Η ΕΧΑΕ «βολεύτηκε» με τα ισχυρά κεφάλαια των διεθνών επενδυτικών οίκων, αυτών που κάνουν το 90% των τζίρων, που συντάσσουν τις εκθέσεις, που προμοτάρουν τα (δικά τους) προϊόντα. Ευθέως χαρακτηριστικό αυτής της μετάλλαξης, ήταν και η αλλαγή του… λεξιλογίου! Οι παρουσιάσεις έγιναν… road show, η διάθεση πακέτων έγινε… placement, ενώ ακόμη και οι αναλύσεις των εγχωρίων ΑΧΕ, άρχισαν να εκδίδονται μόνο εις την (άπταιστη) αγγλική!
Αποτέλεσμα όλων αυτών των διαδικασιών ήταν το ΧΑ να μεταλλαχτεί από ένα θεσμό λαϊκής βάσης σε ένα ελιτίστικο γκέτο των μεγάλων διεθνών διαχειριστών, εκτοπίζοντας τους απλούς κωδικούς των 3.000, 5.000 ή 10.000 ευρώ. Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτοί οι κωδικοί ήταν επί σχεδόν 135 χρόνια η μαγιά της χρηματιστηριακής αγοράς, η κινητήριος δύναμη και το… όπιο της όλης διαδικασίας.
Βεβαίως, τα τελευταία 3-4 χρόνια, η νυν διοίκηση του Χ.Α. υπό τον Σωκράτη Λαζαρίδη έχει κάνει σημαντική αλλαγή πλεύσης, καθώς διοργανώνει εκδηλώσεις παρουσίασης και μετοχών που ανήκουν στον Mid ή στον SmallCap, ενώ και κάποιες εγχώριες ΑΧΕ ξεκίνησαν δειλά να κάνουν εκθέσεις για τις μετοχές αυτού του χώρου.
4. Μεγάλη παθογένεια η (κακή) εταιρική διακυβέρνηση
Μια τεράστια ανοικτή πληγή για το κύρος της εγχώριας χρηματιστηριακής αγοράς, ήταν – και είναι – η κακή εταιρική διακυβέρνηση. Παρ’ ότι έχουν γίνει βήματα αλλαγής, οι περιπτώσεις Folli Follie, Creta Farm και MLS, έβγαλαν με τρανταχτό τρόπο στην επιφάνεια την μεγάλη παθογένεια της ελληνικής επιχειρηματικότητας: Το τεράστιο έλλειμμα εταιρικής διακυβέρνησης.
Από την περίοδο της χρηματιστηριακής φούσκας του '99, είχε διαφανεί πως ένας κυρίαρχος λόγος που φτάσαμε εκεί, ήταν η απουσία σύγχρονων μορφών διοίκησης και απουσία δομών διαφανούς οργανωτικής λειτουργίας
Οι εισηγμένοι ιδιοκτήτες –στην ουσία– έπρατταν όπως... επιθυμούσαν, πουλούσαν πακέτα, έκαναν παιχνίδια με τις μετοχές, ρευστοποιούσαν κατά το δοκούν, εξαγόραζαν άλλα... διπλανά «μαγαζιά» με αδιαφανείς διαδικασίες, χρέωναν υπέρμετρα τις εξαγορές αυτές και γενικώς υπήρχε μια... γενικευμένη αυθαιρεσία των διοικήσεων. Μια τριτοκοσμική κατάσταση που – όπως αποδείχτηκε – έκρυβε τελικά πολλά κουφάρια, πολύ δήθεν, πολύ ψέμα, πολλή απάτη...
Επίσης, έχουμε δει παραδείγματα εταιρειών που είναι ζημιογόνες για χρόνια, όμως οι αμοιβές για τα μέλη της διοίκησης είναι πλούσιες, σε βαθμό απολύτως σκανδαλώδη. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις, όπως είναι το 95% των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, έχουν το μεγαλύτερο πρόβλημα.
5. Οι (ελκυστικές;) νέες εισαγωγές που έγιναν ανέκδοτο
Τεράστιο ρόλο στη σταδιακή απομάκρυνση των επενδυτών από το χρηματιστήριο έπαιξε και το χαμηλό ποσοστό αξιόπιστων και ποιοτικών εταιρειών που εισήχθησαν από το '99 και μετά. Πέραν όλων των άλλων, εδώ και χρόνια έχει αποδειχτεί ότι η ελληνική αγορά είναι αρκετά ρηχή, δεν έχει το εκτόπισμα για να σηκώσει το βάρος 320 εισηγμένων εταιρειών! Από εκεί και πέρα, η ιστορία με τις νέες εισαγωγές έχει κάνει τεράστιο κακό στην αγορά, ειδικά έως το 2005 όταν και η τότε διοίκηση (Σπ. Καπράλου) έβαλε φρένο στην ασυδοσία.
Η έκρηξη τιμών του '99 ώθησε δεκάδες εταιρείες σε αίτηση εισαγωγής, ασχέτως αν πληρούσαν τα κριτήρια, τα οποία είχαν γίνει… λάστιχο. Οι τότε διοικήσεις του Χ.Α. και Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς μοίρασαν αφειδώς εισιτήρια και όλα αυτά με την ανοχή της πολιτικής ηγεσίας! Ωσάν το χρηματιστήριο να είναι θεσμός εξόφλησης πελατειακών πολιτικών σχέσεων. Κάπως έτσι λειτούργησε για αρκετά χρόνια, εξαργυρώνοντας «γραμμάτια» υποστήριξης επιχειρηματιών στα δύο μεγάλα κόμματα.
Το '99 μπήκαν 46 εταιρείες στο ελληνικό χρηματιστήριο, το 2000 περί τις 50, το 2001 εισήχθησαν 26, το 2002 μπήκαν 22 εταιρείες, το 2003 14 και το 2004 11. Το... πανηγύρι εξυπηρετήσεων καλά κρατούσε!
Όταν όμως σε μια μικρή, ρηχή και περιορισμένων δυνατοτήτων αγορά εισάγονται τόσες εταιρείες το χρόνο, πλέον ο θεσμός εκφυλίζεται. Πολλώ δε μάλλον, που σχεδόν το 80% των εισαγωγών, δεν άξιζε να περάσει το κατώφλι...
Πλείστα παραδείγματα χρεοκοπιών νέων εισαγωγών με πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις τις Informatics, Datamedia, Sex Form, Domus, Προμότα, Hitech, Δυναμική Ζωή, Μπαλάφας, Έμφασις Πληροφορική, Ipirotiki & Software, Despec Πολυμέσα, Νεοχημική, Μάρακ, Ζήνων, Lannet, Alter Channel, Betanet, Proton Bank κ.α. Όλες εισήχθησαν από το 2000 και μετά! Πλέον, έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο, καθώς υπάρχει απροθυμία από τις εταιρείες να εισάγουν τις μετοχές τους στο Χ.Α.
6. Η κατάχρηση του squeeze out και οι δημόσιες προσφορές
Ο νόμος που επέτρεπε στον μεγαλομέτοχο που έχει συγκεντρώσει το 90% των μετοχών μιας εταιρείας να κάνει δημόσια πρόταση στους μετόχους μειοψηφίας σε εξευτελιστικά χαμηλές τιμές, λειτούργησε πολύ άσχημα στην έξωθεν μαρτυρία της αγοράς και την ψυχολογία των επενδυτών.
Ένα διαρκές έγκλημα κατά των μικρομετόχων, που έβλεπαν να φεύγει από τα χέρια τους… νόμιμα το περιουσιακό τους στοιχείο. Δεκάδες οι περιπτώσεις εταιρειών που αποχώρησαν από το Χ.Α. σε τιμές εξευτελιστικά και ντροπιαστικά αναντίστοιχες σε σχέση με την τιμή εισαγωγής τους, αλλά και την τιμή που είχαν τον περισσότερο καιρό της χρηματιστηριακής τους διαδρομής. Τα πιο κραυγαλέα παραδείγματα αυτής της διαδικασίας ήταν περιπτώσεις όπως Ιμάκο, Εκδόσεις Λυμπέρη, Γρηγόρης Μικρογεύματα, Μπενρουμπή, Βάρδας κ.α. Υπάρχουν και πιο πρόσφατα παραδείγματα, όπως αυτό της Newsphone που οι μεγαλομέτοχοι βγάζουν τη μετοχή από το ταμπλό, σε ένα τίμημα που ενώ προσδιορίζεται από τους συμβούλους ως «δίκαιο», προκαλεί σημαντικές ζημίες στους μικρομετόχους, οι οποίοι επί χρόνια διακρατούσαν τις θέσεις τους και ανέμεναν την ανάκαμψη.
7. Stock options – αφορολόγητο bonus
Η διαδικασία των stock options σκανδάλισε και δικαίως την αγορά για πολλά χρόνια, καθώς είχαμε φτάσει στο σημείο να γίνει ξεκάθαρη κατάχρηση της «γενναιοδωρίας» της διοίκησης των επιχειρήσεων προς τα στελέχη και τους εργαζομένους. Η ελληνική αγορά αντιμετώπισε με πρωτογονισμό και μονοφασική διάσταση αυτό το… δικαίωμα, οδηγώντας σε τραγελαφικές καταστάσεις. Επρόκειτο για ένα αφορολόγητο bunus, το οποίο έκανε κακό στην ψυχολογία της αγοράς και έβλαψε το κοινό περί δικαίου αίσθημα.
8. Η άλωση της αγοράς από τους ξένους οίκους
Από το 2003 και μετά, υπήρξε μια σταδιακή «παράδοση» της αγοράς στα διεθνή λόμπι, τους ξένους διαχειριστές και τους ξένους οίκους, που ήρθαν να αντικαταστήσουν τα (αμαρτωλά) εγχώρια λόμπι του '99. Τα ξένα χαρτοφυλάκια έκαναν και τους μεγάλους όγκους και τζίρους στην ΕΧΑΕ, ενώ ήταν και σημαντική ένεση ρευστότητας μέσω των placement για δεκάδες εισηγμένων. Έτσι, σταδιακά υπήρξε μια μονοδιάστατη ροή ρευστότητας προς τις μετοχές που ήταν στο target group των ξένων. Με τον καιρό, όλη η ρευστότητα κατευθύνθηκε και σχεδόν «κλειδώθηκε» στις μετοχές του FTSE και σε ελάχιστες άλλες, με παράλληλη απαξίωση (όλων) των μετοχών που δεν ανήκαν στα projects των ξένων.
Έτσι, «αφυδατώθηκε» από ρευστότητα, εμπορευσιμότητα και κεφάλαια ολόκληρη η μικρότερη κεφαλαιοποίηση. Μοιραία, εδώ και χρόνια, έχει παγιωθεί μια κατάσταση όπου περίπου το 1/3 των μετοχών του Χ.Α. δεν ανοίγουν καν στο ταμπλό, για μήνες! Παράλληλα, ακόμη και μετοχές εξαιρετικών, μικρής αποτίμησης εταιρειών, με καλά μεγέθη και συνεπές management, βλέπουν τις μετοχές τους πλήρως απαξιωμένες, με μηδενική εμπορευσιμότητα.
9. Σημαντικές αποχωρήσεις – διαγραφές
Παράλληλα με τις εισαγωγές εταιρειών αμφίβολης επιχειρηματικής υπόστασης που σταδιακά μείωσαν το κύρος του Χ.Α., έλαβε χώρα και η διαδικασία αποχώρησης πολύ σημαντικών εταιρειών, περιορίζοντας το ειδικό βάρος της αγοράς.
Σημαντικές αποχωρήσεις από το ταμπλό του Χ.Α. την τελευταία 20ετία είναι εταιρείες όπως Παπαστράτος, Vodafone, Κωτσόβολος, AB Βασιλόπουλος, Hyatt, Ρόκας, Notos Com, Δέλτα Πληροφορική, Cosmote, Γερμανός, Everest, Ελαΐς- Uniliver, Chipita, Δέλτα Γάλατος, Crown Ελλάς, Goody's, Μπάρμπα Στάθης κ.α.
10. Η ακύρωση των Ελλήνων θεσμικών
Μεγάλη ευθύνη για τη θεαματική μετάλλαξη της αγοράς την τελευταία 15ετία έχει ο καταποντισμός της εγχώριας πάλαι ποτέ ισχυρής ομάδας των θεσμικών επενδυτών, που λειτουργούσε ως ανάχωμα στην επέλαση των διεθνών επενδυτικών κεφαλαίων. Κεντρικό πρόβλημα των θεσμικών ήταν η αδυναμία χάραξης αυτόνομης επενδυτικής πολιτικής, δικής τους επενδυτικής κουλτούρας.
Δηλαδή η δυστοκία ή και η απροθυμία αναζήτησης επιτυχημένων μετοχικών «πουλέν» που θα μπορούσαν να δώσουν τις επόμενες μεγάλες αποδόσεις στο Χ.Α. Επί χρόνια, οι εγχώριοι θεσμικοί και όλοι οι Έλληνες αναλυτές «μαϊμούδιζαν» τις εκθέσεις – αναλύσεις και τα επενδυτικά συνταγολόγια των ξένων μεγάλων επενδυτικών οίκων. Έτσι, μοιραία το ενδιαφέρον στο χρηματιστήριο οδηγήθηκε μονοφασικά προς τις μετοχές των τραπεζών και τις προτιμήσεις των ξένων.
Κάποτε στο ελληνικό χρηματιστήριο ήταν εισηγμένες κοντά στις είκοσι Εταιρείες Επενδύσεων Χαρτοφυλακίου, οι γνωστές ΑΕΕΧ, όμως σήμερα υπάρχουν ελάχιστες τέτοιες εταιρείες στο ταμπλό, και αυτές εντελώς απαξιωμένες. Η πάγια τακτική των τραπεζών για άκριτο κυνήγι υπεραξιών, οδήγησε στην απορρόφηση των επενδυτικών θυγατρικών τους, φαινόμενο που ολοκληρώθηκε έως τα μέσα της δεκαετίας του 2000. Σταδιακά απαξιώθηκε ο επενδυτικός κλάδος, παράλληλα με την απαξίωση ολόκληρης της εγχώριας ομάδας των θεσμικών επενδυτών.
Μάλιστα υπήρξαν και περιπτώσεις όπου τράπεζες προχώρησαν σε συγχώνευση των θυγατρικών τους, σχεδόν αμέσως αφού οι τελευταίες είχαν εισαχθεί στο Χ.Α.! Πήραν δηλαδή τα κεφάλαια από την εισαγωγή οι ΑΕΕΧ και κατόπιν τις απορρόφησαν…
Θυμίζουμε τις μεγάλες εταιρείες του κλάδου όπως ήταν οι Εθνική Επενδύσεων Χαρτοφυλακίου (ΕΘΝΕΧ), Εμπορική Επενδυτική (ΕΜΠΕΠ), Πειραιώς Επενδυτική (ΕΠΕΡΑ), Ελλ. Εταιρεία Επενδύσεων Χαρτοφυλακίων (ΕΛΕΧΑ) κ.α.
11. Οι διαρκείς αλλαγές κανονισμών και όρων διαπραγμάτευσης
Στην προσπάθεια να αποκλειστεί οποιαδήποτε περίπτωση να επαναληφθούν φαινόμενα του '99, οι διοικήσεις του Χ.Α. και της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς μετά το 2003 προχώρησαν σε πολλαπλές θεσμικές παρεμβάσεις. Πληθώρα αλλαγών στον κανονισμό, διαρκής ανανέωση στο θεσμικό πλαίσιο, συνεχείς παρεμβάσεις στους όρους διαπραγμάτευσης.
Φτιάχτηκαν πολλαπλές κατηγορίες διαπραγμάτευσης (που δεν ωφέλησαν και λίγων ετών καταργήθηκαν), πολλαπλές «ομάδες» μετοχών, ειδικοί κανονισμοί εμπορευσιμότητας, πολλές ασφαλιστικές δικλίδες. Ασχέτως με τη στόχευση, που ήταν μια πιο... δίκαιη και ευκρινής αγορά, οι πολλές αλλαγές μάλλον μπέρδεψαν και θάμπωσαν την ορατότητα των επενδυτών, ενώ κάποιοι ισχυρίζονται ότι υπήρξε υπερρύθμιση της αγοράς, που «αποστείρωσε» όλο το ενδιαφέρον και τη γοητεία της.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
