Θα εστιάσουμε στις αμοιβές στην Ελλάδα και γιατί αυτές είναι τόσο χαμηλές. Θα μιλήσουμε για τον αρνητικό ρόλο του κράτους, ως εργοδότη, αλλά και ως ρυθμιστή της κοινωνικής και οικονομικής ζωής του τόπου.

Οι αμοιβές που προσφέρει σήμερα το Δημόσιο είναι καθηλωμένες σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Νέοι αστυνομικοί πρώτης γραμμής με καθαρό μηνιαίο μισθό 800 ευρώ. Καθηγητές σχολείων επίσης με 800 ευρώ.

Υπάλληλοι Υπουργείων Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης με 900 ευρώ. Δημοτικοί υπάλληλοι των 800 ευρώ. Εφοριακοί με 1000 ευρώ.

Ανθυπολοχαγοί του στρατού με 900 ευρώ. Και πάει λέγοντας. Νέοι άνθρωποι που με δέλεαρ την μονιμότητα εγκλωβίζονται σε ένα φαύλο κύκλο παλεύοντας για την επιβίωση με εκτός πραγματικότητας μισθού.

Αδυναμία κάλυψης των δαπανών στέγασης στην Αθήνα, τα νησιά ή τις άλλες μεγάλες πόλεις. Περιορισμένες ευκαιρίες ψυχαγωγίας και διασκέδασης λόγω της ακρίβειας. Καμία δυνατότητα αποταμίευσης και ούτω καθεξής.

Για τη δημιουργία οικογένειας ούτε λόγος. Οι περισσότεροι νέοι αστυνομικοί, καθηγητές, δημόσιοι υπάλληλοι είτε υποχρεώνονται σε δεύτερες και τρίτες δουλειές για να τα βγάλουν πέρα είτε λαμβάνουν τακτική οικονομική ενίσχυση από τις οικογένειές τους. Άλλοι καταφεύγουν στη μικρή και μεγάλη διαφθορά με φιλικές διευθετήσεις, φακελάκια, γρηγορόσημα και χρηματισμό.

Το ζήτημα των χαμηλών αμοιβών αναδείχθηκε δραματικά τον περασμένο Απρίλιο με τον τραγικό θάνατο αστυνομικού, ο οποίος δούλευε εκτός υπηρεσίας σε οικοδομή προκειμένου να συμπληρώσει τα εισοδήματά του. Ακόμα και θεωρητικά προνομιούχα επαγγέλματα όπως οι γιατροί του δημοσίου αμείβονται με αρχικό μισθό καθαρά 1340 ευρώ, ενώ οι δικαστές ξεκινούν από περίπου 1500 ευρώ. Ωστόσο, οι πιλότοι της πολεμικής αεροπορίας, πετώντας με αεροσκάφη αξίας εκατομμυρίων, αμείβονται με 1200 ευρώ καθαρά πλέον του πτητικού επιδόματος.

Περιττό να σημειώσουμε ότι η σύγκριση με οποιαδήποτε χώρα μέλος της ευρωζώνης είναι συντριπτική. Οι εξαιρετικά χαμηλές αμοιβές της μεγάλης πλειοψηφίας όλων όσων άμεσα και έμμεσα εργάζονται για το δημόσιο και την κυβέρνηση αποτυπώνουν τα τεράστια, χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα της χώρας. Την καθήλωση σε έναν ανορθολογικό τρόπο λειτουργίας, την αδυναμία του δημοσίου να εξελιχθεί και να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, αλλά και των κυβερνήσεων να προχωρήσουν στον εκσυγχρονισμό της χώρας.

Το τραγικό συμβάν του θανάτου του αστυνομικού δεν αποτελεί παρά την κορυφή του παγόβουνο. Μια κατάσταση που έχει επιδεινωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της κρίσης του 2010, της ακρίβειας και της εκτόξευσης του κόστους στέγασης. Γιατροί εγκαταλείπουν τα κρατικά νοσοκομεία, είτε πηγαίνοντας σε άλλες χώρες, είτε για να εργαστούν ιδιωτικώς.

Νεαροί γιατροί που σπουδάζουν δωρεάν σε κρατικά πανεπιστήμια επιλέγουν να πάνε απευθείας σε ξένες χώρες να εργαστούν. Μηχανικοί του πολεμικού ναυτικού παραιτούνται και πηγαίνουν σε ναυτιλιακές εταιρείες. Πολιτικοί μηχανικοί εγκαταλείπουν το δημόσιο επιλέγοντας τον πιο ελκυστικό ιδιωτικό τομέα.

Αστυνομικοί και στρατιωτικοί κάνουν άλλες δουλειές για να συμπληρώσουν τα εισοδήματά τους, καθηγητές σχολείων που εργάζονται πολύ περισσότερο με ιδιαίτερα μαθήματα και δημόσιοι και δημοτικοί υπάλληλοι που κάνουν παράλληλες εργασίες. Σαν εργοδότης, το κράτος έχει ακολουθήσει παραδοσιακά, για κομματικούς ψηφοθηρικούς λόγους, ένα μοντέλο που στοχεύει στις όσο το δυνατόν περισσότερες προσλήψεις εργαζομένων, επιλογή που μοιραία οδηγεί σε χαμηλούς μισθούς. Το μοντέλο αυτό προσφέρει στους εργαζόμενους στο δημόσιο χαμηλές αμοιβές αλλά κάποια ελκυστικά ανταλλάγματα, ισόβια απασχόληση και τεράστια ανοχή σε ό,τι αφορά την αποδοτικότητα και την υπευθυνότητα των εργαζομένων.

Ανοχή που μερικές φορές φτάνει στα όρια της ατιμωρησίας, ακόμα και υπαλλήλων που παρανομούν. Δεν υπάρχει καμιά ουσιαστική αξιολόγηση και καμία σύνδεση της μισθολογικής εξέλιξης με την αποδοτικότητα στην εργασία. Είτε εργάζεται εντατικά κάποιος, είτε δεν εργάζεται καθόλου, θα λάβει τα ίδια χρήματα.

Γνωρίζοντας ότι οι μισθοί που προσφέρει δεν επαρκούν στο ελάχιστο για την επιβίωση ενός ατόμου, πολύ περισσότερο μιας οικογένειας, το κράτος κάνει τα στραβά μάτια στους ανορθόδοξους, ακόμα και παράνομους τρόπους, με τους οποίους οι κρατικοί υπάλληλοι συμπληρώνουν τα εισοδήματά τους. Ιδιαίτερα μαθήματα, γιατροί και δημόσιοι λειτουργοί που λαμβάνουν φακελάκια, κάνουν χρήση κρατικών υποδομών για προσωπικό τους όφελος ή εργάζονται σε δεύτερες και τρίτες δουλειές. Το κράτος όμως λειτουργεί και ως κόφτης στη βελτίωση των αμοιβών στον ιδιωτικό τομέα, ως ρυθμιστής της κοινωνικής και οικονομικής ζωής.

Πώς; Επιβαρύνει τον ιδιωτικό τομέα και ειδικά τις καλύτερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας με υπέρογκους φόρους και ασφαλιστικές εισφορές. Για μια καθαρή αμοιβή 2,5 χιλιάδων ευρώ το μήνα, μια επιχείρηση πρέπει να καταβάλει στο κράτος επιπλέον ασφαλιστικές εισφορές και φόρους ύψος περίπου 2.400 ευρώ. Δηλαδή, το συνολικό κόστος του εργαζομένου ανέρχεσθε σε 4.800 ευρώ το μήνα.

Αντίστοιχα, για μια μηνιαία καθαρή αμοιβή 5.000 ευρώ το μήνα, μια επιχείρηση θα πρέπει να καταβάλει στο κράτος επιπλέον 5.000 ευρώ. Συνολικά δηλαδή 10.000. Επιπρόσθετα, η εξαιρετικά προβληματική και αναποτελεσματική λειτουργία της δημόσιας διοίκησης με τις πολυετής καθυστερήσεις στη δικαιοσύνη, την πολυνομία, το ασταθές φορολογικό περιβάλλον, τη γραφειοκρατία αποτρέπουν τις επενδύσεις και τη δημιουργία ισχυρών, μεγάλου μεγέθους, ανταγωνιστικών και εξωστρεφών επιχειρήσεων. Τέλος, το εκπαιδευτικό σύστημα παραμένει καθηλωμένο σε ένα τρόπο λειτουργίας προηγούμενων δεκαετιών, αποκομμένο από την αγορά εργασίας και σε πλήρη αποσύνδεση από τις εξελίξεις και τις σύγχρονες ανάγκες.

Όλα αυτά λειτουργούν ως βαρίδια στην ανάπτυξη της οικονομίας και των επιχειρήσεων. Το ελληνικό κράτος θεσμοθέτησε τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων στις αρχές του 20ου αιώνα και σταδιακά οι κυβερνήσεις εργαλειοποίησαν το κράτος και τις κρατικές υπηρεσίες ως μέσο συλλογής ψήφων, μέσω διορισμών. Ο στόχος του να διορίζονται όσο το δυνατόν περισσότερο οδήγησε σταδιακά σε έναν εκφυλισμό.

Χαμηλές αμοιβές, μονιμότητα και κυρίως η απουσία αξιολόγησης οδήγησαν στην υποβάθμιση της ποιότητας της εργασίας των κρατικών υπαλλήλων. Ακριβώς όπως είχε περιγράψει μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ο βασιλιάς Γεώργιος τον Αμερικανό δημοσιογράφο Πολ Πόρτερ τη δημόσια διοίκηση ως κάποιου είδους συνταξιοδοτικό σύστημα για πολιτικούς εγκάθετους. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιδιώκοντας τον εκσυγχρονισμό του κράτους και για να τερματίσει τις χιλιάδες προσλήψεις και απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων μετά από κάθε εκλογές ήταν αυτός που προχώρησε το 1911 στη θέσπιση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων.

Ωστόσο πολύ γρήγορα και ο ίδιος αναγνώρισε τις σοβαρές παρενέργειες μονιμότητας. Συν το χρόνο, τα κόμματα μετέτρεψαν το δημόσιο σε αυτό που εύστοχα είχε περιγραφή ως ένα είδος συνταξιοδοτικού συστήματος με στόχο την εδραίωση πολιτικής επιρροής. Το πρόβλημα έχει περιγραφή με μεγάλη ακρίβεια από τον Πολ Πόρτερ προ 77 ετών.

Έγραψε τότε. «Η δημόσια διοίκηση είναι υπερβολικά εκτεταμένη, κακοπληρωμένη και αποθαρρημένη. Οι χαμηλοί μισθοί προσαυξάνονται σε βάση ενός συγκεχυμένου συστήματος επιδομάτων, χάρη στα οποία μερικοί δημόσιοι υπάλληλοι κερδίζουν μέχρι και τέσσερις φορές περισσότερο από το βασικό μισθό.

Την ίδια στιγμή, η πλειονότητα δεν μπορεί να ζήσει με την αμοιβή που παίρνει. Πολλοί αναγκάζονται να συμπληρώνουν το μισθό που παίρνουν από το κράτος με μια δεύτερη δουλειά. Φανταστείτε τις επιπτώσεις στην Ουάσιγκτον αν οι υπάλληλοι των Υπουργείων εργάζονταν σε συνθήκες μερικής απασχόλησης, για τοπικούς δικηγόρους, πολιτικούς μεσάζοντες ή βιομηχάνους.

Το αποτέλεσμα είναι απόλυτη αποδιοργάνωση. Ποτέ άλλοτε δεν έχω δει διοικητική δομή που να είναι λόγω ανικανότητας και αναποτελεσματικότητας και μόνο τόσο απαράδεκτη. Απλούστατα δεν είναι δυνατόν να βασιστεί κανείς ότι η δημόσια διοίκηση θα φέρει εις πέρας ακόμα και τις πιο απλές λειτουργίες μιας κυβέρνησης, την είσπραξη φόρων, την εφαρμογή οικονομικών κανόνων ή την επισκευή δρόμων.

Συνεπώς, η δραστική μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης αποτελεί συνθήκη εκ των ουκ άνευ για την επίτευξη οποιοδήποτε άλλου αποτελέσματος στην Ελλάδα». Αυτά έγραφε ο Πολ Πόρτερ πριν από περίπου 80 χρόνια. Το γεγονός ότι σήμερα, το 2024, παραμένει τόσο επίκαιρη μια διαπίστωση του 1947 αποτυπώνει την αδυναμία εξέλιξη της χώρας και της προσαρμογής στις σύγχρονες ανάγκες.

Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έχει εντοπίσει το πρόβλημα αναδεικνύοντας σε βασική κυβερνητική επιλογή την αύξηση των αμοιβών και ήδη έχουν πραγματοποιηθεί δύο αυξήσεις βασικών μισθών, ενώ έχουν πραγματοποιηθεί και αυξήσεις στους δημοσίους υπαλλήλους. Ωστόσο, η προσέγγιση της κυβέρνησης περιορίζεται στα εύκολα, αποφεύγοντας τις δύσκολες επιλογές και τη ρήξη με τα δομικά προβλήματα που προκαλούν η απουσία αξιολόγησης και η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης και τον φαύλο κύκλο που όλα αυτά ενεργοποιούν. Και είναι μάλλον λογικό, ζητήματα όπως η αξιολόγηση απαιτούν ευρύτερες συναινέσεις, κάτι το οποίο είναι αδύνατο με τα σημερινά δεδομένα που επικρατούν στο πολιτικό σύστημα.