Χωρίς τη γνώμη της Επ. Ανταγωνισμού η τρίμηνη παράταση στο «καλάθι»

«Σύννεφα» στις σχέσεις του υπουργείου Ανάπτυξης με την Επιτροπή Ανταγωνισμού δημιουργεί η απόφασή του Άδ. Γεωργιάδη να νομοθετήσει τρίμηνη παράταση για το «καλάθι του νοικοκυριού» χωρίς να ζητήσει γνωμοδότηση της ανεξάρτητης αρχής, που εξαρχής είχε εγκρίνει το μέτρο με βασικό όρο ότι θα είχε προσωρινό χαρακτήρα, ως το τέλος Μαρτίου.

Πηγές της Επιτροπής Ανταγωνισμού, μιλώντας προς το BD, έλεγαν πως δεν έχει υποβληθεί κανένα αίτημα για γνωμοδότηση από την ανεξάρτητη αρχή που να αφορά στην παράταση εφαρμογής του μέτρου. Σε κάθε περίπτωση, τα χρονικά περιθώρια είναι εξαιρετικά περιορισμένα, δεδομένου ότι -κατά τα φαινόμενα- στις 10 Μαρτίου πρόκειται να διαλυθεί η Βουλή και να προκηρυχθούν εκλογές. Και πιθανόν από την πλευρά της Επιτροπής Ανταγωνισμού ίσως να υπήρχε πρόθεση να επιβληθούν ορισμένοι περιορισμοί, που φυσικά δεν είναι επιθυμητοί από την κυβέρνηση στην παρούσα πολιτική συγκυρία.

Γι΄ αυτόν τον λόγο, απ΄ ό,τι φαίνεται, ο υπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων κ. Άδωνις Γεωργιάδης αποφάσισε να παρακάμψει την Επιτροπή –δηλαδή να την αγνοήσει– και να καταθέσει σχετική νομοθετική ρύθμιση στη Βουλή με την οποία θα προβλέπεται πως το μέτρο παρατείνεται ως και την 30η Ιουνίου 2023, δηλαδή τρεις μήνες ακόμη. Εν αντιθέσει με τις μέχρι τώρα συζητήσεις, σύμφωνα με τις οποίες, όπως έχει γράψει το BD, προβλεπόταν η μηνιαία παράταση, με την οποία η Επιτροπή Ανταγωνισμού δεν είχε κανένα απολύτως πρόβλημα.

Πάντως, ήδη λιανέμποροι και προμηθευτές δυσανασχετούν με το «καλάθι του νοικοκυριού», ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Οι καταναλωτές, στην πλειονότητά τους, –εκτός από ένα «σκληρό πυρήνα» περί το 17%, σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα του ΙΕΛΚΑ– φαίνεται να μην το αξιολογούν ως κάτι σημαντικό.

Τη νομοθετική πρωτοβουλία με παράκαμψη της Επιτροπής προανήγγειλε ο υπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων, ο οποίος δήλωσε (στον ρ/σ «ΣΚΑΪ 100,3») πως το «καλάθι του νοικοκυριού», θα έχει διάρκεια ως τις 30 Ιουνίου και γι΄αυτό πρόκειται να κατατεθεί σχετική ρύθμιση. Και πρόσθεσε ακόμη πως θα υπάρξει και «πασχαλινό καλάθι» και «καλάθι του νονού».

Υπενθυμίζεται ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού εξαρχής είχε γνωμοδοτήσει ότι το «καλάθι» είναι ένα μέτρο που προκαλεί στρεβλώσεις στη λειτουργία της αγοράς, αλλά η εφαρμογή του είναι ανεκτή για περιορισμένη χρονική διάρκεια, έως τις 31 Μαρτίου. «Παρά τις στρεβλώσεις του ανταγωνισμού οι οποίες δύνανται να προκληθούν από το μέτρο, αυτό κρίνεται αναλογικό, εν όψει της παρούσης δύσκολης συγκυρίας για τους καταναλωτές και δεδομένης της προσωρινότητάς του έως 31.3.2023», τονιζόταν για το θέμα στη γνωμοδότηση.

Οι «αστερίσκοι» από την Επιτροπή Ανταγωνισμού

Η Επιτροπή συνόδευσε με πολλούς «αστερίσκους» την έγκριση της πρωτοβουλίας του υπ. Ανάπτυξης για το «καλάθι του νοικοκυριού» επισημαίνοντας, στη σχετική γνωμοδότηση που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, όλους τους κινδύνους που δημιουργεί μέτρο για στρεβλώσεις στη λειτουργία της αγοράς.

Όπως αναφέρεται στη γνωμοδότηση, «η Επιτροπή Ανταγωνισμού (ΕΑ) στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της και ιδίως βάσει του άρθρου 23, παρ. 1, αφού έλαβε υπόψη της την απάντηση του Υπουργού Ανάπτυξης και Επενδύσεων στην υπ’ αρ. πρωτ. 9082/12.10.2022 επιστολή παροχής στοιχείων της ΕΑ (καθώς την προτεινόμενη διάταξη νόμου την οποία διαβίβασε με την αριθ. πρωτ. 101024/20.10.2022 επιστολή του), και το ισχύον νομικό πλαίσιο, ήτοι τις διατάξεις του Ν. 3959/2011, κατά πλειοψηφία ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΩΣ ΕΞΗΣ:

1. Η ρύθμιση καταρχήν δεν δημιουργεί ζητήματα εξ απόψεως δικαίου ανταγωνισμού, εφόσον η επιλογή των κατηγοριών προϊόντων που θα συμπεριλαμβάνονται στο καλάθι του νοικοκυριού δεν είναι αποτέλεσμα συμφωνίας της Πολιτείας με τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην αγορά ή οποιασδήποτε επικοινωνίας ή επαφής μεταξύ ανταγωνιστικών επιχειρήσεων και η πρωτοβουλία δεν επιτρέπει ή ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις να ανταλλάσσουν πληροφορίες ή να συμφωνούν από κοινού τα εν λόγω προϊόντα/κατηγορίες προϊόντων ή άλλες παραμέτρους του ανταγωνισμού. Ενόψει τούτων, είναι θετική η πρόβλεψη ότι οι ευρύτερες κατηγορίες προϊόντων θα καθορίζονται από το Υπουργείο χωρίς την εμπλοκή των παικτών της αγοράς, ενώ κάθε επιχείρηση θα επιλέγει αυτόνομα τα προϊόντα και τις τιμές τους. Σε κάθε περίπτωση, παρά τις στρεβλώσεις του ανταγωνισμού οι οποίες δύνανται να προκληθούν από το μέτρο, αυτό κρίνεται αναλογικό, εν όψει της παρούσης δύσκολης συγκυρίας για τους καταναλωτές και δεδομένης της προσωρινότητάς του έως 31.3.2023.
2. Το γεγονός ότι οι εταιρείες σούπερ μάρκετ θα επιλέγουν τα προϊόντα που επιθυμούν να εντάξουν στο καλάθι του νοικοκυριού ενδέχεται να τους δώσει τη δυνατότητα μόχλευσης στις διαπραγματεύσεις τους με τους προμηθευτές των προϊόντων αυτών, κυρίως με όσους έχουν μικρή διαπραγματευτική δύναμη. Για παράδειγμα, δύνανται οι εταιρίες σούπερ μάρκετ να απαιτήσουν υψηλότερες προμήθειες - τέλη πρόσβασης (slotting allowances, upfront access payments, pay to stay fees ή άλλες πληρωμές/εκπτώσεις) από τους προμηθευτές προκειμένου να συμπεριλάβουν τα προϊόντα τους στο καλάθι του νοικοκυριού, ιδίως αν οι τελευταίοι δεν έχουν πρόσβαση στη λιανική αγορά. Μια τέτοια κατάσταση ενδέχεται να προκαλέσει στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό μεταξύ προμηθευτών: αφενός μεν θα ευνοούνται όσοι είναι σε θέση να «χρηματοδοτήσουν» την ένταξή τους στην πρωτοβουλία, αφετέρου ο εξαναγκασμός μικρών προμηθευτών να προβούν σε τέτοιες παροχές ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά τη βιωσιμότητά τους. Ενδεχομένως η συστηματική λειτουργία του μηχανισμού παρακολούθησης περιθωρίου κέρδους για τα προϊόντα αυτά και μάλιστα κατά προτεραιότητα να περιορίσει αυτό το κίνδυνο. Η ΕΑ θα παρακολουθεί συστηματικά τις εν λόγω αγορές σύμφωνα και με τους κανόνες των Κανονισμού 2022/720 για τους κάθετους περιορισμούς και των συναφών Κατευθυντήριων γραμμών.
3. Ακολούθως, είναι ιδιαιτέρως σημαντικό η συγκεκριμένη πρωτοβουλία να μην οδηγήσει σε πρακτικές συστηματικής αυτοπροτίμησης (self-preferencing) από τα σουπερμάρκετ σε προϊόντα δικής τους ιδιωτικής ετικέτας, εις βάρος προϊόντων σήματος, τα οποία ενδεχομένως να προσφέρονται σε φθηνότερες τιμές για τους καταναλωτές αλλά επί των οποίων το περιθώριο κέρδους των σουπερμάρκετ να είναι ενδεχομένως υψηλότερο. Ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα λειτουργήσει εις βάρος τόσο των προμηθευτών, όσο και των καταναλωτών, οι οποίοι ενδεχομένως με αυτόν τον τρόπο δεν θα κατευθύνονται στα φθηνότερα προϊόντα (από πλευράς κόστους παραγωγής) και δεν θα επωφελούνται από ευρύτερη ποικιλία προϊόντων. Ενδεχομένως, να εξεταστεί, λαμβάνοντας υπόψη την εφαρμογή του μέτρου και τα πραγματικά αποτελέσματά του στην αγορά, ύστερα από περίοδο 1 μηνός, η δυνατότητα να αξιολογηθούν τυχόν πρακτικές self-preferencing και να εξεταστεί η ανάγκη λήψης μέτρων.
4. Μια άλλη πιθανή επίπτωση της πρωτοβουλίας είναι οι αυξήσεις τιμών σε προϊόντα ή κατηγορίες προϊόντων εκτός του καλαθιού (από τον ίδιο ή διαφορετικούς προμηθευτές) προκειμένου να αντισταθμίσουν τυχόν απώλειες από τη διάθεση των προϊόντων εντός του καλαθιού σε προσιτές τιμές (ή ενδεχομένως μείωσης τιμών). Ενόψει τούτου, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερο βάρος στον τρόπο και στα κριτήρια επιλογής των κατηγοριών προϊόντων που θα ενταχθούν στο καλάθι, ώστε να αποφευχθούν περιπτώσεις όπου η ένταξη μιας κατηγορίας αυξάνει την τιμή σε άλλες κατηγορίες που απευθύνονται στο ίδιο καταναλωτικό κοινό (ευάλωτους καταναλωτές). Για την επιλογή αυτή, ενδείκνυται η χρήση στοιχείων από ανεξάρτητη υπηρεσία (όπως πχ. η ΕΛΣΤΑΤ). Η 7ήμερη ή 15νθήμερη ανανέωση του καλαθιού εκτιμάται επίσης ως θετική ρύθμιση, καθώς με τον τρόπο αυτό μειώνονται οι πιθανότητες τιμολογιακών αυξήσεων προϊόντων εκτός καλαθιού σε μόνιμο και υπέρμετρο βαθμό. Ωστόσο, από τη διάταξη προκύπτει ότι η ανανέωση αυτή δεν είναι υποχρεωτική.
5. Στο καλάθι του νοικοκυριού θα πρέπει να υπάρχει δυνατότητα να συμμετέχει κάθε είδους επιχείρηση που δραστηριοποιείται στη λιανική αγορά, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο,, ή/και με οποιοδήποτε τρόπο (π.χ. πώληση μέσω e-shop), ακόμα και εάν δεν εμπορεύεται το σύνολο των κατηγοριών των προϊόντων που απαριθμούνται στη λίστα (π.χ. κρεοπωλεία, ιχθυοπωλεία, αρτοποιεία κ.λπ). Οι επιχειρήσεις αυτές θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα, εφόσον το επιθυμούν, να εντάσσουν στο καλάθι του νοικοκυριού εκείνες τις κατηγορίες προϊόντων στις οποίες δραστηριοποιούνται στη λιανική πώληση. Σε διαφορετική περίπτωση είναι δυνατό να εξαιρεθούν επιχειρήσεις οι οποίες θα μπορούσαν να ασκήσουν ανταγωνιστική πίεση σε συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων (ακόμα και σε τοπικό επίπεδο) ή/και να δημιουργηθούν στρεβλώσεις ανταγωνισμού σε τοπικές αγορές όπου δραστηριοποιούνται περιφερειακές επιχειρήσεις ή προμηθευτές.
6. Είναι σημαντικό να δημοσιεύονται στο e-katanalotis και στην ιστοσελίδα του Υπουργείου ή άλλων εξουσιοδοτημένων φορέων οι σχετικές πληροφορίες, και να διευκρινιστεί εκ των προτέρων, το είδος και ο βαθμός λεπτομέρειάς τους. Για παράδειγμα, η δημοσίευση μόνο μέσων τιμών λιανικής πώλησης πανελλαδικά ανά προϊόν δεν θα ασκήσει την επιδιωκόμενη πίεση στις επιχειρήσεις που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία. Αντιθέτως, το εργαλείο ενημέρωσης θα πρέπει να είναι αρκετά ευέλικτο ώστε να δίνει στον καταναλωτή ανά πάσα στιγμή ή σε κάθε περίπτωση ανά τακτά χρονικά διαστήματα πληροφορίες για την πραγματική τιμή ενός προϊόντος ανά κατάστημα (συμπεριλαμβανομένων τυχόν εκπτώσεων ή πρακτικών δεσμοποίησης που αφορούν άμεσα ή έμμεσα τα συγκεκριμένα προϊόντα).
7. Τέλος, σημειώνεται ότι η πρωτοβουλία του καλαθιού του νοικοκυριού δεν θα πρέπει να συνιστά με κανένα τρόπο εργαλείο συνεννόησης μεταξύ των επιχειρήσεων για τα προϊόντα και τις τιμές που προσφέρουν στο καλάθι. Σημειώνεται δε ότι, η Επιτροπή Ανταγωνισμού θα παρακολουθεί συστηματικά τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων στην εφαρμογή του καλαθιού της νοικοκυράς και θα επεμβαίνει άμεσα σε περίπτωση ανίχνευσης πρακτικών που δύναται να αντίκεινται στον ελεύθερο ανταγωνισμό, όπως ενδεικτικά συμπράξεων μεταξύ ανταγωνιστών ή κάθετων συμπράξεων μεταξύ προμηθευτών και λιανοπωλητών για την επιβολή τιμών μεταπώλησης.
8. Κατά την άποψη της Αντιπροέδρου της ΕΑ κας Χ. Νικολοπούλου, η ΕΑ πρέπει να τοποθετηθεί άμεσα στον αρμόδιο φορέα επί της εν θέματι πρωτοβουλίας και η θετική της θέση και το γεγονός ότι θα εξακολουθήσει να επιβλέπει αρμοδίως την αγορά, να δημοσιοποιηθούν με δελτίο τύπου προκειμένου η σχετική πρωτοβουλία να προχωρήσει το συντομότερο. Ωστόσο, εν προκειμένω δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις του αρ. 23 Ν.3959/2011 για την έκδοση γνωμοδότησης και αρκεί η τοποθέτηση στον αρμόδιο φορέα».