ESM: Βαρύ πλήγμα στο ΑΕΠ της ευρωζώνης από τον πόλεμο στην Ουκρανία

Μεγαλύτερη «αφαίμαξη» εισοδήματος στις οικονομίες της ευρωζώνης ακόμη και από την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του '70 θα προκαλέσει η οικονομική κρίση που προκαλείται από τον πόλεμο στην Ουκρανία, τονίζει σε άρθρο του ο επικεφαλής οικονομολόγος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, Ρολφ Στράουχ, αλλά σημειώνει ότι η δομή της οικονομίας σήμερα είναι πιο ανθεκτική από το παρελθόν και καλεί τις κυβερνήσεις να λάβουν μέτρα εξισορρόπησης των πιέσεων, ιδιαίτερα στους οικονομικά ασθενέστερους.

Όπως αναφέρει ο Στράουχ, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι αναμφίβολα μια ανθρωπιστική και γεωπολιτική τραγωδία –αλλά πνίγει επίσης την οικονομική ανάκαμψη από την πανδημία και ανανεώνει τις υποκείμενες αβεβαιότητες. Τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν περιορισμούς στην αλυσίδα εφοδιασμού και πληθωρισμό τιμών. Η αύξηση των τιμών της ενέργειας και ενός ευρέος φάσματος προϊόντων έχει φθάσει σε πρωτοφανή ρυθμό που δεν έχει παρατηρηθεί στο παρελθόν στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι οικογένειες και οι επιχειρήσεις μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτό το κόστος.

Σήμερα, η οικονομία της ζώνης του ευρώ φαίνεται πιο ανθεκτική στις αλλαγές στις τιμές της ενέργειας. Για τις χώρες που εισάγουν ενέργεια, η αύξηση των τιμών της ενέργειας αποτελεί μεταφορά εισοδήματος και πλούτου στο εξωτερικό. Ενώ η μεταφορά πλούτου που συνεπάγεται παγκόσμιες μεταβολές των τιμών δεν μπορεί να αποφευχθεί, η στοχευμένη δημοσιονομική στήριξη μπορεί να συμβάλει στην άμβλυνση του πλήγματος για τα ευάλωτα νοικοκυριά. Οι κυβερνήσεις μπορούν να βοηθήσουν προωθώντας την ενεργειακή μετάβαση προς τα εμπρός και μειώνοντας τις εξαρτήσεις από τις εισαγωγές ενέργειας και διαφοροποιώντας τις πηγές ενέργειας.

Η τρέχουσα αύξηση των τιμών του πετρελαίου, του φυσικού αερίου, των σιτηρών και των μετάλλων μεταφράζεται σε σημαντικές αλλαγές όσον αφορά το εμπόριο για χώρες σε όλο τον κόσμο. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, η τιμή της ενέργειας και άλλων βασικών προϊόντων που εισάγουν στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε ταχύτερα από την τιμή των εξαγωγών της, επιβαρύνοντας την οικονομία της. Η ανάκαμψη της παγκόσμιας ζήτησης μετά την πανδημική κρίση οδήγησε αρχικά σε αυτή την αλλαγή. Ενώ οι οικονομίες της ζώνης του ευρώ υπέφεραν από το υψηλότερο κόστος των εισαγωγών, οι υψηλότερες απαιτήσεις για τα προϊόντα της το εξισορροπούν εν μέρει. Αυτό δεν ισχύει για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι νέες ελλείψεις εφοδιασμού που προκύπτουν από τον πόλεμο οδηγούν σε αύξηση των τιμών των αγαθών που εξάγονται από την Ουκρανία και τη Ρωσία, όπως η ενέργεια, τα τρόφιμα και τα μέταλλα.

Η πραγματική απώλεια εισοδήματος –από την επιδείνωση των όρων εμπορίου– έχει πλέον φθάσει σε μεγέθη συγκρίσιμα με το μεγάλο σοκ των τιμών του πετρελαίου της δεκαετία του 1970.

Το πλήγμα στο ΑΕΠ της ευρωζώνης από την επιδείνωση των όρων εμπορίου

Για τις χώρες της ζώνης του ευρώ, η απώλεια πραγματικού εισοδήματος λόγω της επιδείνωσης των όρων εμπορίου ήταν 1,3% του ΑΕΠ το 1974. Αυτό ήταν το μεγαλύτερο σοκ τιμών ενέργειας στην ιστορία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η διαρροή εισοδήματος ήταν 0,8% κατά τη διάρκεια της δεύτερης πετρελαϊκής κρίσης το 1980 και το 1981. Για το τελευταίο τρίμηνο του 2021, η πραγματική απώλεια εισοδήματος ανήλθε στο 1,5% του ΑΕΠ και οι προσωρινές εκτιμήσεις του ESM δείχνουν ότι η απώλεια αυτή θα αυξηθεί ακόμη περαιτέρω αυτό το τρίμηνο λόγω της συνεχιζόμενης αύξησης των τιμών της ενέργειας.

Γιατί είναι πιο ανθεκτική σήμερα η οικονομία

Ενώ υπάρχουν φόβοι ότι η ζώνη του ευρώ μπορεί να καταλήξει σε μια παρατεταμένη στασιμότητα παρόμοια με εκείνη των δεκαετία του 1970 και του 1980, αρκετά επιχειρήματα δείχνουν την υψηλότερη ανθεκτικότητα της περιοχής στις διαταραχές των τιμών της ενέργειας, καθιστώντας τον αντίκτυπο λιγότερο επίμονο από ό,τι στο παρελθόν. Αν και πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η περαιτέρω πορεία του πολέμου είναι άγνωστη και ότι οι μεσομακροπρόθεσμες επιπτώσεις είναι αβέβαιες.

1. Πρώτον, η χαμηλότερη ενεργειακή εξάρτηση έχει καταστήσει τις οικονομίες της ζώνης του ευρώ λιγότερο ευάλωτες στις αυξήσεις των τιμών της ενέργειας. Η κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας έχει μειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Ομοίως, η ένταση της ενέργειας –δηλαδή η ενέργεια που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενός δεδομένου επιπέδου παραγωγής– έχει μειωθεί, αποδυναμώνοντας τον αντίκτυπο των αυξήσεων των τιμών των καυσίμων. Επίσης, το μερίδιο της ενέργειας στο εξωτερικό εμπόριο των ευρωπαϊκών χωρών έχει μειωθεί συνολικά. Αυτό έχει να κάνει σε μεγάλο αριθμό με το ενεργειακό μείγμα εντός των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ, το οποίο έχει αυξήσει την παραγωγή πυρηνικής και ανανεώσιμης ενέργειας.
2. Δεύτερον, οι αγορές εργασίας λειτουργούν διαφορετικά από ό,τι στο παρελθόν και δημιουργούν λιγότερο επίμονες πληθωρικές πιέσεις. Σήμερα, τα εργατικά συνδικάτα είναι λιγότερο ισχυρά από ό,τι στη δεκαετία του 1970, καθώς συσπειρώνουν ένα χαμηλότερο ποσοστό εργαζομένων. Επιπλέον, οι περισσότερες οικονομίες της ζώνης του ευρώ εγκατέλειψαν την αυτόματη τιμαριθμική προσαρμογή των μισθών που συνδέει τους μισθούς με τον πληθωρισμό. Ενώ αυτό μειώνει την επιμονή των πληθωριστικών πιέσεων, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε απώλεια πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος. Είναι εξίσου σημαντικό, λόγω των προηγούμενων μεταρρυθμίσεων και της υψηλότερης συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, το ποσοστό συμμετοχής να είναι υψηλότερο από ό,τι στο παρελθόν. Τα υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής στηρίζουν το εισόδημα και την ανάπτυξη. Σε προηγούμενες κρίσεις, ιδίως μετά το δεύτερο σοκ στις τιμές του πετρελαίου, πολλοί εργαζόμενοι συνταξιοδοτήθηκαν πρόωρα ή με άλλο τρόπο εγκατέλειψαν εντελώς την αγορά εργασίας.
3. Τρίτον, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορεί να αξιοποιήσει την ισχυρή φήμη της, καθώς οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό παρέμειναν ευθυγραμμίζονται με τον στόχο της σταθερότητας των τιμών μεσοπρόθεσμα. Μόλις οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό αποσταθεροποιηθούν (δηλαδή, οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις πάψουν να πιστεύουν ότι η κεντρική τράπεζα θα εκπληρώσει τον στόχο της για σταθερότητα των τιμών), ενδέχεται να απαιτηθεί αυστηρότερη από την αναμενόμενη νομισματική πολιτική για την εκ νέου σταθεροποίησή τους. Αυτό είναι πιο δαπανηρό για την ανάπτυξη, καθώς τα υψηλότερα επιτόκια ωθούν προς τα πάνω το κόστος δανεισμού και αποδυναμώνουν την κατανάλωση και τις επενδύσεις. Αυτή ήταν η εμπειρία των ΗΠΑ μετά τη δεύτερη κρίση των τιμών του πετρελαίου τη δεκαετία του 1980, όταν η Fed ενέτεινε επιθετικά τη νομισματική πολιτική της υπό τον πρόεδρο Paul Volcker για να ανακτήσει την αξιοπιστία της. Επί του παρόντος, οι προσδοκίες της ζώνης του ευρώ για τον πληθωρισμό όπως αποτυπώνονται σε έρευνες και στις χρηματοπιστωτικές αγορές εξακολουθούν να είναι κοντά στον στόχο για τον πληθωρισμό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, 2% μεσοπρόθεσμα, και έχει εκφράσει σαφώς την αποφασιστικότητά της να δράσει σε αυτό το αβέβαιο περιβάλλον για να αποτρέψει αποτελεσματικά την αποσταθεροποίηση των πληθωριστικών προσδοκιών.

Η επιδείνωση των εμπορικών όρων οδηγεί σε απώλεια εισοδήματος και πλούτου, αλλά η οικονομία της ζώνης του ευρώ είναι συνολικά πιο ανθεκτική στις αυξήσεις των τιμών των βασικών εμπορευμάτων από ό,τι στο παρελθόν. Βραχυπρόθεσμα, λίγα μπορούν να γίνουν για να αποφευχθεί ή να διορθωθεί η απώλεια πλούτου. Οι αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων θα επηρεάσουν περισσότερο τους φτωχότερους, καθώς καταναλώνουν μεγάλο μέρος των κερδών τους.

Οι κυβερνήσεις μπορούν να έχουν ως στόχο να μετριάσουν τον αντίκτυπο για τους πιο ευάλωτους με στοχευμένες πολιτικές. Για τις επιχειρήσεις, η ανάγκη για στήριξη εξαρτάται από το πόσο ενεργοβόρος είναι κάθε τομέας και από το κατά πόσον η πρόσβαση σε χρηματοδότηση από τις τράπεζες και τις αγορές παραμένει δυνατή. Από μεσομακροπρόθεσμη προοπτική, η ταχεία και αποτελεσματική αξιοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης στην Ευρώπη φαίνεται όλο και πιο ζωτικής σημασίας. Η επιβολή του πράσινου μετασχηματισμού και η ενίσχυση της ενεργειακής πολυμορφίας ήταν ήδη βασικός στόχος για το μέλλον, αλλά η κρίση κατέστησε τον επείγοντα χαρακτήρα της δράσης πιο έντονη.