Χρέος: Τέλος στον γερμανικό κανόνα, τι αλλάζει στο Σύμφωνο Σταθερότητας

Μια ιστορική αλλαγή που θα δώσει «ανάσες» στις υπερχρεωμένες χώρες της ευρωζώνης, με πρώτες την Ελλάδα και την Ιταλία, βρίσκεται προ των πυλών. Το εξαιρετικά αυστηρό όριο για το δημόσιο χρέος και η υποχρέωση να το μειώνουν με πολύ μεγάλη ταχύτητα όσες χώρες το ξεπερνούν, ένας κανόνας γερμανικής έμπνευσης που περιλαμβάνεται στο Σύμφωνο Σταθερότητας και θα προκαλούσε χάος εάν εφαρμοζόταν στις σημερινές συνθήκες, όλα δείχνουν ότι θα αποτελέσει παρελθόν μετά τη διαπραγμάτευση στο Eurogroup για την αλλαγή των κανόνων που θα τεθεί σε ισχύει από το 2023.

Ενδεικτικό της προόδου που έχουν σημειώσει οι σχετικές διαπραγματεύσεις στο παρασκήνιο των Βρυξελλών είναι ότι άρχισε ήδη η προετοιμασία της γερμανικής κοινής γνώμης για τις επερχόμενες αλλαγές από τον πλέον κατάλληλο, για αυτή την αποστολή, Γερμανό τεχνοκράτη: τον πολύπειρο Κλάους Ρέγκλινγκ, που σήμερα βρίσκεται στη θέση του επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, αλλά τη δεκαετία του '90, ως διευθυντής του υπουργείου Οικονομικών, είχε διαπραγματευθεί την πρώτη εκδοχή των δημοσιονομικών κανόνων της ευρωζώνης για λογαριασμό του «σκληρού», τότε υπουργού Οικονομικών, Τέο Βάιγκελ.

Σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνέντευξη στο περιοδικό "Spiegel", ο Ρέγκλινγκ εξήγησε στο γερμανικό ακροατήριο ότι, αν και είχαν νόημα οι κανόνες για τα ελλείμματα και το χρέος, σήμερα είναι αναγκαίο να αναθεωρηθούν, καθώς έχουν αλλάξει πολλά στην ευρωζώνη. Σε ερώτηση για το αν κινδυνεύουν οι κανόνες να χάσουν όλη την αξιοπιστία τους εάν αναθεωρηθούν, ο Ρέγκλινγκ δίνει μια απάντηση που δείχνει καθαρά την κατεύθυνση των αλλαγών που θα γίνουν: «Μπορείς να χάσεις την αξιοπιστία σου επιμένοντας σε κανόνες που έχουν γίνει παράλογοι από οικονομική άποψη».

Οι χώρες της ευρωζώνης, ακόμη και η Ιταλία, όπως αναφέρει ο Ρέγκλινγκ, για να εξηγήσει γιατί δεν απαιτείται να αντιμετωπίζεται με εμμονές το χρέος, μπορεί να έχουν αυξημένα επίπεδα χρέους, ιδιαίτερα μετά την πανδημία, αλλά το βάρος που προκύπτει από αυτά τα χρέη είναι πολύ μικρότερο σε σχέση με το παρελθόν, καθώς έχουν μειωθεί σημαντικά τα επιτόκια και δεν προβλέπεται να επανέλθουν σύντομα στα επίπεδα όπου βρίσκονταν τη δεκαετία του '90.

Μάλιστα, ο Ρέγκλινγκ, «ξεγυμνώνει» μια αντίφαση στην οπτική που έχουν οι περισσότεροι Γερμανοί, ζητώντας ταυτόχρονα μείωση του δανεισμού των κρατών, αλλά και υψηλότερα επιτόκια για τις καταθέσεις, Όπως αναφέρει, αν τα κράτη μειώσουν απότομα το δανεισμό τους, αυτό θα φέρει ακόμη χαμηλότερα επιτόκια για τους καταθέτες. Το πρόβλημα, εξηγεί, έχει δομικά στοιχεία: δεν ευθύνεται τόσο η πολιτική της ΕΚΤ για τα χαμηλά επιτόκια, όσο το γεγονός ότι η γήρανση του πληθυσμού στην Ευρώπη δημιουργεί ένα μεγάλο πλεόνασμα αποταμιεύσεων.

Απαντώντας στην κρίσιμη ερώτηση του Γερμανού δημοσιογράφου για το Σύμφωνο Σταθερότητας, δηλαδή τι θα πρέπει να αλλάξει στους κανόνες, ο Ρέγκλινγκ «φωτογραφίζει» ως εξής τις αλλαγές που έρχονται:

• «Χρειάζεται μια αλλαγή που θα κάνει το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης πιο αποτελεσματικό. Ο κανόνας, σύμφωνα με τον οποίο τα κράτη μέλη επιτρέπεται να έχουν ετήσιο έλλειμμα όχι περισσότερο από 3% του ΑΕΠ έχει αποδείξει την αξία του. Θα πρέπει να διατηρηθεί.
• Όμως, το ανώτατο όριο χρέους 60% του ΑΕΠ, από την πλευρά, είναι πλέον άσχετο με τη σημερινή πραγματικότητα και πρέπει να αλλάξει για να αντανακλά την αλλαγή του περιβάλλοντος. Οι πολιτικοί θα πρέπει να ξέρουν ότι μια χώρα είναι κακό να δανείζεται υπερβολικά, αλλά είναι κακό να δανείζεται και πολύ λίγο».

«Δεν έχει νόημα η μείωση σε 20 χρόνια»

Είναι σαφές από αυτή την τοποθέτηση, ότι το όριο του 3% για το ετήσιο έλλειμμα βρίσκεται ουσιαστικά εκτός της παρούσας διαπραγμάτευσης και θα παραμείνει αναλλοίωτο. Όμως, σε ό,τι αφορά τους δύο βασικούς κανόνες για το χρέος, η απάντηση του Ρέγκλινγκ δείχνει ότι οδηγούμαστε σε μεγάλες αλλαγές:

• Το ίδιο το όριο του 60% του ΑΕΠ, το οποίο ξεπερνά ακόμη και η Γερμανία πλέον κατά πολύ, πιθανότατα θα αυξηθεί, χωρίς να είναι σαφές ακόμη σε ποιο ποσοστό θα... κάτσει η μπίλια.
• Ακόμη σημαντικότερο, όμως, είναι ότι θα αλλάξει ή θα εγκαταλειφθεί ο κανόνας γερμανικής έμπνευσης, που «φωτογράφιζε» τότε την Ιταλία, σύμφωνα με τον οποίο μια χώρα με χρέος άνω του 60% είναι υποχρεωμένη να επαναφέρει μέσα σε μια 20ετία το χρέος κάτω από το ανώτατο όριο.

Ο Κλάους Ρέγκλινγκ αναγνωρίζει ότι θα ήταν εντελώς παράλογο και αντιπαραγωγικό να εφαρμοζόταν αυτός ο κανόνας στις σημερινές συνθήκες, όταν το ιταλικό χρέος πλησιάζει το 200% και το ελληνικό υπερβαίνει αυτό το όριο. Όπως δηλώνει στο "Spiegel", όταν καλείται να δώσει ένα παράδειγμα κανόνα που είναι σήμερα παράλογος, ο Ρέγκλινγκ αναφέρει τον κανόνα για την υποχρεωτική μείωση του χρέους κάτω από το 60% εντός εικοσαετίας. «Θα δώσω ένα παράδειγμα», τονίζει: «Αν εφαρμοζόταν κατά γράμμα αυτός ο κανόνας, ένα κράτος όπως η Ιταλία θα έπρεπε να επιτυγχάνει ετήσια πλεονάσματα 6-7% του ΑΕΠ. Αυτό δεν μπορεί να γίνει και δεν έχει νόημα».

 Στις... δαγκάνες του ίδιου κανόνα θα κινδύνευε να βρεθεί από το 2023 και η Ελλάδα, γι' αυτό και αποτελεί βασική και σταθερή επιδίωξη του οικονομικού επιτελείου στις διαπραγματεύσεις για το νέο Σύμφωνο Σταθερότητας η αναθεώρησή του. Μια εφαρμογή κατά γράμμα αυτού του κανόνα θα έφερνε στην Ελλάδα λιτότητα που θα ξεπερνούσε και την ένταση των προγραμμάτων που εφαρμόσθηκαν με τα μνημόνια και θα επανέφερε την οικονομία σε βαθιά ύφεση.

Ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, Θ. Σκυλακάκης έχει τονίσει πρόσφατα (στο capital.gr) ότι η αλλαγή αυτού του κανόνα είναι απαραίτητη, εξηγώντας πόσο παράλογη είναι η υποχρέωση μείωσης του χρέους κατά 1/20 (5%) τον χρόνο: «Σήμερα υπάρχει μία υποχρέωση να καλύπτεις το ένα εικοστό της διαφοράς του χρέους σου με το 60% του ΑΕΠ, που είναι το κριτήριο, κάθε χρόνο. Όταν έχεις πολύ μεγάλο χρέος και για ένα κομμάτι δεν φταις εσύ, όπως είναι αυτό που δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια της πανδημίας, αυτή η υποχρέωση επιβάλλει να έχουμε έναν κανόνα ο οποίος δεν λαμβάνει υπόψιν τις πραγματικές εξελίξεις στην οικονομία, είναι δηλαδή ένα αυθαίρετο νούμερο. Εκεί λοιπόν, αυτός ο αριθμός είναι ένας θεμελιώδης αριθμός που πρέπει να αλλάξει».

Δεν παύει να προβληματίζει το χρέος

Πάντως, η αναμενόμενη χαλάρωση των κανόνων για το χρέος δεν σημαίνει ότι το υψηλό χρέος της Ελλάδας παύει να αποτελεί πηγή προβληματισμού. Ο Κλάους Ρέγκλινγκ, στην τελευταία συνέντευξη Τύπου μετά το Eurogroup, όταν κλήθηκε να πει ποια είναι τα δύσκολα θέματα στη 12^η αξιολόγηση της ελληνικής οικονομίας, το πρώτο που ανέφερε ήταν η εκπόνηση της νέας ανάλυσης βιωσιμότητας του χρέους.

Εξάλλου, όπως τόνιζε πρόσφατα (στο Global Finance Magazine) ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, το χρέος αποτελεί βασική πηγή ανησυχίας και θα πρέπει να διατηρηθούν τα υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα. «Η έντονη άνοδος του λόγου του δημόσιου χρέους καθιστά την οικονομία ευάλωτη σε νέες αρνητικές εξωτερικές διαταραχές», υπογράμμισε. «Τα προσωρινά μέτρα θα πρέπει να παραταθούν για όσο χρόνο είναι αναγκαίο προκειμένου να αποφευχθούν οι επιπτώσεις της απότομης απόσυρσής τους. Ωστόσο, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο για χαλάρωση των πιο μακροπρόθεσμων στόχων όσον αφορά τα πρωτογενή πλεονάσματα, τα οποία αποτελούν προϋπόθεση ώστε οι χρηματοδοτικές ανάγκες για την επόμενη δεκαετία να παραμείνουν διαχειρίσιμες».