Γιατί έμειναν έξω από το Μεσοπρόθεσμο οι μόνιμες φοροελαφρύνσεις

Στις «καλένδες του δημοσιονομικού χώρου» παραπέμπει η κυβέρνηση τις μόνιμες φορολογικές ελαφρύνσεις, καθώς στο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2022-2025 που κατατέθηκε χθες το βράδυ στη Βουλή δεν υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά σε οδικό χάρτη για τη μείωση του φορολογικού βάρους, ενώ σε εκκρεμότητα παραμένει αν μετά το 2022 θα ισχύσει το «κούρεμα» των ασφαλιστικών εισφορών και η κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης. 

Την ίδια ώρα το μεσοπρόθεσμο περιλαμβάνει εναλλακτικά σενάρια για τις επιπτώσεις στο ρυθμό ανάπτυξης και τα δημοσιονομικά από την εξέλιξη της πανδημίας και του εμβολιαστικού προγράμματος και από τυχόν διαταραχές στις διεθνείς αγορές με αύξηση των επιτοκίων.  

Στο μέτωπο των φοροελαφρύνσεων αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι «το σενάριο βάσης απεικονίζει αποκλειστικά τις ήδη θεσμοθετημένες κυβερνητικές αποφάσεις, δεν αντανακλά τις κυβερνητικές πολιτικές που θα νομοθετηθούν στο μέλλον στη βάση του διαθέσιμου δημοσιονομικού χώρου που κατά περίπτωση προκύπτει από τον συνδυασμό του ΜΠΔΣ και των νέων στόχων πρωτογενών πλεονασμάτων που θα γίνουν γνωστοί σε μεταγενέστερο χρόνο όταν ολοκληρωθούν οι σχετικές συζητήσεις για τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες που θα ισχύσουν στην ευρωζώνη από το 2023 και εντεύθεν».

Μάλιστα, από το σχετικό πίνακα με τις δημοσιονομικές παρεμβάσεις τα επόμενα έτη προκύπτει ότι το κόστος για την επέκταση της μείωσης των ασφαλιστικών εισφορών  το 2022 ανέρχεται σε 816 εκ. ευρώ και σε 767 εκ. ευρώ από την αναστολή της εισφορά αλληλεγγύης αλλά από το 2023 και μετά προβλέπεται μηδενισμός της επιβάρυνσης του προϋπολογισμού, πράγμα που δημιουργεί ερωτήματα για τη τύχη των συγκεκριμένων μέτρων.

Βέβαια, όπως σημειώνεται, «κατόπιν της ενεργοποίησης της γενικής ρήτρας διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, τα μέτρα αντιμετώπισης των οικονομικών συνεπειών της πανδημίας είναι προσωρινής φύσης και δεν παρουσιάζονται εν προκειμένω μέτρα που οδηγούν σε σημαντικές δημοσιονομικές αποκλίσεις σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα».

Σημειώνεται ότι ο υπουργός Οικονομικών, Χρήστος Σταϊκούρας, παρουσιάζοντας στο υπουργικό συμβούλιο το νέο Μεσοπρόθεσμο, ανέφερε ότι υπάρχουν τέσσερις προσωρινές φοροελαφρύνσεις, που ενδέχεται να μονιμοποιηθούν, εάν υπάρξει ο απαιτούμενος δημοσιονομικός χώρος:

• Αναστολή καταβολής ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης στον ιδιωτικό τομέα για το 2021 και το 2022.
• Επιπλέον μείωση – κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες – των ασφαλιστικών εισφορών των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα για το 2021 και το 2022.
• Μείωση του ΦΠΑ στις μεταφορές, στον καφέ και τα μη αλκοολούχα ποτά, στους κινηματογράφους και τις θεατρικές παραστάσεις (έως 30.09.2021).
• Μείωση του ΦΠΑ στο τουριστικό πακέτο (έως 31.12.2021).

Οι πηγές κινδύνου και τα σενάρια

Σε ειδικό κεφάλαιο σχετικά με τις πηγές κινδύνου για τις δημοσιονομικές προβλέψεις υπογραμμίζεται ότι η  αβεβαιότητα αναφορικά με την εξέλιξη της πανδημίας παραμένει ακόμα υψηλή, με αποτέλεσμα να υπάρχουν στις εκτιμήσεις αυτές πηγές τόσο θετικών όσο και αρνητικών αποκλίσεων ειδικά για το τρέχον έτος. Για παράδειγμα ενδεχόμενη εμφάνιση μεταλλάξεων του ιού ή περαιτέρω επιτάχυνση του εμβολιαστικού προγράμματος μπορούν να έχουν δυσμενείς ή αντίστοιχα ευνοϊκές συνέπειες στην εξέλιξη της οικονομικής δραστηριότητας τους επόμενους μήνες.

Η ανάλυση ευαισθησίας διερευνά τις επιπτώσεις που θα προκύψουν ανάλογα με την εξέλιξη των παραπάνω αβεβαιοτήτων. Ειδικότερα, εξετάζει τρία σενάρια που υποθέτουν απόκλιση από τις μακροοικονομικές προβλέψεις του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής σε σχέση με τον πραγματικό ρυθμό ανάπτυξης του 2021.

1. Το πρώτο σενάριο προβλέπει μείωση του ρυθμού ανάπτυξης του πραγματικού ΑΕΠ του έτους 2021 κατά 1%, αλλά αμετάβλητους ρυθμούς ανάπτυξης τα επόμενα έτη. Παρά το αρνητικό ενδεχόμενο, το πραγματικό ΑΕΠ στο τέλος του έτους 2022 υπερβαίνει οριακά το επίπεδο του έτους 2019. Η εξέλιξη αυτή συνεπάγεται τη διαμόρφωση των ισοζυγίων της Γενικής Κυβέρνησης σε επίπεδο σταθερά χαμηλότερο ανά έτος κατά 0,5% του ΑΕΠ, καθώς επίσης και μια αρχική αύξηση στο ποσοστό χρέους κατά 2,1% του ΑΕΠ η οποία όμως επηρεάζει και τα επόμενα έτη. Κατά συνέπεια, σε αυτό το σενάριο, το ποσοστό αναφοράς για το έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης παραμένει πάνω από το 3% του ΑΕΠ το 2022, σχεδόν ισοσκελισμένο ισοζύγιο επιτυγχάνεται από το 2024, ενώ το διαρθρωτικό ισοζύγιο κινείται σε θετικό έδαφος ήδη από το 2023.
2. Το δεύτερο σενάριο προβλέπει αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης του πραγματικού ΑΕΠ του έτους 2021 της τάξεως του 1%, που δεν θα επιδράσει όμως στους ρυθμούς ανάπτυξης των επόμενων ετών. Στο δημοσιονομικό σκέλος το ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης διαμορφώνεται σε επίπεδο σταθερά υψηλότερο ανά έτος κατά 0,5% του ΑΕΠ και διαμορφώνονται θετικές τιμές για το διαρθρωτικό ισοζύγιο ήδη από το 2022, προσεγγίζοντας το 2% του ΑΕΠ το 2024.
3. Το τρίτο σενάριο στηρίζεται στην υπόθεση ότι θα κινηθούν ανοδικά τα επιτόκια, με την αύξησή τους όμως να πραγματοποιείται σταδιακά και με επιβραδυνόμενο ρυθμό, και να ανέρχεται σε 100 μονάδες βάσης, την τριετία 2022-2024. Η εξέλιξη αυτή αναμένεται να έχει ήπια αρνητική επίδραση στο ρυθμό ανάπτυξης, με το πραγματικό ΑΕΠ το 2025 να είναι μόνο κατά 0,19% χαμηλότερο από το αντίστοιχο του σεναρίου βάσης. Αντίστοιχα, η επίδραση στο ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης διαμορφώνεται στο 0,1% του ΑΕΠ το 2022 και προσεγγίζει το 0,3% κατά το τέλος του χρονικού ορίζοντα της προγραμματικής περιόδου, αλλά η επίδραση στο πρωτογενές πλεόνασμα είναι πολύ χαμηλή, έως 0,1% του ΑΕΠ. Η αρνητική επίδραση στο δημόσιο χρέος είναι επίσης μικρή, με το ποσοστό χρέους να ανέρχεται σε επίπεδο μόλις 0,2% υψηλότερο έναντι της πρόβλεψης του σεναρίου βάσης το 2025.

Οι βασικές προβλέψεις

Σύμφωνα με το βασικό σενάριο η χώρα επιστρέφει σε πρωτογενή πλεονάσματα  από το έτος 2023, με τον πήχη να τοποθετείται στο 2% του ΑΕΠ και να ανεβαίνει στη ζώνη του 2,8% του ΑΕΠ για το 2024 και στο 3,7% του ΑΕΠ για το 2025, ποσοστό που ξεπερνά ακόμα και τις δεσμεύσεις προς τους θεσμούς που προβλέπουν πλεόνασμα 2,2% του ΑΕΠ.

Το πρωτογενές έλλειμμα από 7,1% του ΑΕΠ φέτος προβλέπεται να συρρικνωθεί στο 0,5% το 2022, πράγμα που σε απόλυτα ποσά σημαίνει εξοικονόμηση πόρων 12 δισ. ευρώ ενώ για να μετατραπεί σε πλεόνασμα 2% του ΑΕΠ το 2023 απαιτείται επιπλέον προσαρμογή ύψους  4 δις. ευρώ.

Η συμπίεση των ελλειμμάτων θα προέλθει από τη δραστική συρρίκνωση των κονδυλίων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης, καθώς  ο λογαριασμός για το Δημόσιο θα πέσει στο 1,1% του ΑΕΠ, δηλαδή στα 2 δις. ευρώ τον επόμενο χρόνο, από 15,8 δις. ευρώ που προβλέπεται ότι θα φθάσει φέτος.

Στο Μεσοπρόθεσμο προβλέπεται εντυπωσιακή αύξηση των εσόδων από τον φόρο εισοδήματος για νοικοκυριά και επιχειρήσεις σε ποσοστό 18,1% το 2025 συγκριτικά με το 2019 με επιπλέον εισπράξεις ύψους 3,250 δισ. ευρώ, καθώς από τα 17,932 δισ. ευρώ θα διαμορφωθούν στα 21,182 δισ. ευρώ. Η μεγαλύτερη αύξηση αναμένεται το 2023, αφού εκτιμάται ότι τα επιπλέον έσοδα σε σχέση με το προηγούμενο έτος θα φτάσουν τα 2,359 δισ. ευρώ, ενώ η μεταβολή για τα υπόλοιπα έτη κινείται στο 1,5 δισ. ευρώ.

Το χρέος της γενικής κυβέρνησης ως ποσοστό του ΑΕΠ θα μειωθεί από το 204,8% φέτος στο 189,5% το 2022 και στη συνέχεια στο 176,7% το 2023, στο 166,1% το 2024 και στο 156,9% το 2025.

Στο μέτωπο της πραγματικής οικονομίας, σε μέσα επίπεδα ο ρυθμός ανάπτυξης εκτιμάται ότι θα κινηθεί στο 4,3% την περίοδο 2021-2025, ενώ θα ανέλθει στο 3,6% φέτος και στο 6,25% το 2022, αποσβένοντας την ύφεση του 8,2% του 2020 με αποτέλεσμα το ΑΕΠ να γυρίσει στα επίπεδα του 2019. Για τα επόμενα έτη η ταχύτητα της ανάκαμψης θα πέσει στο 4,4% το 2023, στο 4,1% το 2024 και στο 3,3% το 2025.

Σύμφωνα με τις κυβερνητικές προβλέψεις, οι «κινητήρες» της ανάπτυξης με την αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης θα είναι η αναθέρμανση της ιδιωτικής κατανάλωσης, η εκρηκτική άνοδος των επενδύσεων ειδικά το 2022 και η ενίσχυση των εξαγωγών.

Ειδικότερα η ιδιωτική κατανάλωση εκτιμάται ότι θα αυξηθεί από 2,6% φέτος στο 2,9% το 2022 και κατά μέσον όρο 2,5% τα επόμενα έτη. Οι επενδύσεις εκτιμάται ότι θα απογειωθούν το επόμενο έτος σημειώνοντας ιστορικό ρεκόρ αύξησης 30,3% και θα συνεχίσουν την ανοδική τους πορεία με ρυθμό πάνω από 10% έως το 2025. Οσον αφορά τις εξαγωγές από 10,4% φέτος θα αυξηθούν κατά 13,8% το 2022, για να πέσουν στο 7,5% το 2023, στο 6,2% το 2024 και στο 5,2% το 2025.

Στον τομέα της αγοράς εργασίας, η απασχόληση εκτιμάται θα αυξηθεί σημαντικά το 2022 από 0,7% φέτος στο 2,3% και στη συνέχεια με μέσο ρυθμό 1,3%, για να υποχωρήσει στο 0,8% το 2025, ενώ το ποσοστό ανεργίας αναμένεται να μειωθεί πάνω από 5 ποσοστιαίες μονάδες έως το 2025.