Σηκώνει και βάρη του προϋπολογισμού ο «Ηρακλής»: Πόσα έσοδα φέρνει στο κράτος

Δεν σηκώνει μόνο τα βάρη των τραπεζών από τα «κόκκινα» δάνεια ο «Ηρακλής»: Το πρόγραμμα τιτλοποίησης δανείων με κρατικές εγγυήσεις φέρνει αρκετά έσοδα για να σηκώσει και ορισμένα από τα βάρη της κοινωνικής πολιτικής, ενώ υπολογίζεται ότι στη διάρκεια της υλοποίησής του θα εισφέρει στα κρατικά ταμεία περίπου 3 δισ. ευρώ.

Τη διετία 2022 - 2023, από το σχέδιο «Ηρακλής» το Δημόσιο εισέπραξε συνολικά 250 εκατ. ευρώ ως προμήθειες από τις εγγυήσεις σε τιτλοποιημένα δάνεια, σύμφωνα με τα δημοσιευμένα στοιχεία του Οργανισμού Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους.

Εγγυημένα δάνεια και προμήθειες του σχεδίου «Ηρακλής»

Πρόκειται για ένα ποσό διόλου ευκαταφρόνητο για τον κρατικό προϋπολογισμό. Για παράδειγμα,

• Τα 124,1 εκατ. ευρώ που εισπράχθηκαν το 2023 καλύπτουν με το παραπάνω τα 110 εκατ. ευρώ που θα μεταφερθούν από τον τακτικό προϋπολογισμό στον ΕΛΓΑ για να αποζημιωθούν αγρότες για φυσικές καταστροφές.
• Τα 124,1 εκατ. ευρώ θα ήταν αρκετά για να καλυφθεί η επιδότηση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης στην αντλία για τη χειμερινή περίοδο 2022 – 2023, που είχε δημοσιονομικό κόστος 100 εκατ. ευρώ, ή η επιστροφή του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης στο πετρέλαιο κίνησης στους αγρότες, που επιβάρυνε τον προϋπολογισμό του 2023 με κόστος 79 εκατ. ευρώ.

Πρόκειται, μάλιστα, για μια πηγή που θα αποδίδει με αρκετή σταθερότητα και για πολλά χρόνια στο Δημόσιο έσοδα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του οικονομικού επιτελείου, στη διάρκεια ζωής του προγράμματος θα εισπραχθούν προμήθειες της τάξεως των 3 δισ. ευρώ.

Το σημαντικότερο όφελος, βέβαια, από το πρόγραμμα «Ηρακλής» είναι πολύ ευρύτερο και σημαντικότερο. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά αρμόδιο στέλεχος του οικονομικού επιτελείου, χωρίς το σχέδιο «Ηρακλής» και τη σταθεροποίηση του τραπεζικού τομέα που έφερε, η Ελλάδα δεν θα έβλεπε ούτε με... κιάλια την επενδυτική βαθμίδα.

Γιατί και πώς πληρώνεται το κράτος για τον «Ηρακλή»

Το Ελληνικό Δημόσιο εισπράττει προμήθειες για να καλύπτεται ο κίνδυνος κατάπτωσης των εγγυήσεων που έχει προσφέρει στα πιο υγιή τμήματα των τιτλοποιήσεων «κόκκινων» δανείων, τα senior tranches. Αυτές οι προμήθειες είναι και οι υψηλότερες που έχουν καταβληθεί ως τώρα στο Δημόσιο για παροχή εγγυήσεων, καθώς ο τρόπος υπολογισμού αντανακλά σε μεγάλο βαθμό το ρίσκο αυτού του χρέους.

Όταν σχεδιάσθηκε ο «Ηρακλής», η Ελλάδα «πάτησε» στα χνάρια της Ιταλίας, που είχε ήδη υλοποιήσει αντίστοιχο πρόγραμμα τιτλοποιήσεων με κρατικές εγγυήσεις. Βασική αρχή και στις δύο περιπτώσεις, η οποία απορρέει από το κοινοτικό δίκαιο για τον ανταγωνισμό και τις κρατικές ενισχύσεις, ήταν ότι τα κράτη πρέπει να λαμβάνουν μια αποζημίωση για τις εγγυήσεις με όρους αγοράς, δηλαδή να είναι οι προμήθειες όσο υψηλές θα ζητούσε ένας συνετός ιδιώτης.

Στην Ιταλία, όπου λειτουργούσε κανονικά η αγορά ομολόγων, κρατικών και εταιρικών, ως βάση υπολογισμού χρησιμοποιήθηκαν τα CDS (Credit default swaps - Συμβάσεις ανταλλαγής κινδύνου αθέτησης) των εταιρικών ομολόγων. Στην Ελλάδα, ωστόσο, δεν υπήρχε η δυνατότητα να γίνει το ίδιο, αφού ουσιαστικά ήταν ανύπαρκτη η αγορά των εταιρικών ομολόγων.

Έτσι, ως βάση υπολογισμού χρησιμοποιήθηκαν τα CDS του κρατικού χρέους. Ήταν μια ατελής λύση, όπως αναγνώριζαν τότε τα στελέχη του ΟΔΔΗΧ, όμως ήταν η καλύτερη διαθέσιμη επιλογή για να προσεγγίσει κανείς το ρίσκο και τις αντίστοιχες προμήθειες για το Δημόσιο, με τη χρήση ενός εργαλείου της αγοράς που ήταν αποδεκτό και από τις Βρυξέλλες.

Όταν άρχισε να σχεδιάζεται το πρόγραμμα «Ηρακλής», το 2017, τα spreads στα CDS του ελληνικού χρέους ήταν απαγορευτικά υψηλά, πλησιάζοντας το 9% (γράφημα). Στην πορεία, υποχώρησαν και επέτρεψαν να εκδοθούν οι τίτλοι του σχεδίου «Ηρακλής» χωρίς απαγορευτικά υψηλές προμήθειες υπέρ του Δημοσίου. Σήμερα, πλέον, το spread έχει πέσει κοντά στις 60 μονάδες βάσης (0,60%).

Πρέπει να σημειωθεί ότι ο μηχανισμός χρέωσης των προμηθειών ενσωματώνει προσαυξήσεις με το πέρασμα του χρόνου. Στα πρώτα τρία χρόνια η προμήθεια υπολογίζεται με βάση το αντίστοιχο CDS τριετίας και ακολούθως, εάν δεν ασκηθεί το call option της τιτλοποίησης (πρόωρη αποπληρωμή), ο υπολογισμός γίνεται με το CDS πενταετίας με μια επιπλέον προσαύξηση κ.ο.κ. Στη 10ετία, η προμήθεια ανεβαίνει στο επίπεδο του 10ετούς CDS και σταθεροποιείται για τα επόμενα χρόνια.

Οι καθυστερήσεις στις ανακτήσεις

Για τις τράπεζες, αυτό που έχει σημασία είναι να προχωρήσει ικανοποιητικά η ανάκτηση των δανείων των senior tranches, ώστε να κλείσει ο κύκλος του σχεδίου «Ηρακλής» χωρίς προβλήματα, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν, σε ακραία σενάρια, ακόμη και σε κατάπτωση κρατικών εγγυήσεων.

Το πλεονέκτημα που δίνει στις τράπεζες αυτός ο μηχανισμός είναι ότι προσφέρει αρκετό χρόνο για να προχωρήσουν οι ρυθμίσεις και ανακτήσεις των «κόκκινων» δανείων, με απώτερο στόχο να επανέλθει ένα μεγάλο μέρος τους στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών.

Οι τράπεζες, τονίζουν αρμόδιες πηγές του οικονομικού επιτελείου, δέχθηκαν βαρύτατα οικονομικά πλήγματα από την κατάρρευση της οικονομίας και των δημοσίων οικονομικών, που έφεραν το «κούρεμα» των ομολόγων και την πρωτοφανή αύξηση των «κόκκινων» δανείων. Μέσω του σχεδίου «Ηρακλής» απέφυγαν μια άμεση εγγραφή των ζημιών από τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, προσβλέποντας σε καλύτερες ανακτήσεις όσο βελτιώνεται η κατάσταση της οικονομίας.

Σήμερα, οι εννέα από τις 15 τιτλοποιήσεις του σχεδίου «Ηρακλής» κινούνται σε γενικές γραμμές σύμφωνα με τα επιχειρησιακά σχέδια, ενώ οι έξι υστερούν, κυρίως επειδή στα business plans είχαν ενσωματωθεί πολύ αισιόδοξες υποθέσεις, ώστε να περιορισθούν οι αρχικές λογιστικές ζημιές των τραπεζών. Ένα επιχείρημα που δικαιολογεί σε κάποιο βαθμό τις καθυστερήσεις είναι ότι η πανδημία προκάλεσε σοβαρές αρρυθμίες στο δικαστικό σύστημα.

Συνολικά, με τις ανακτήσεις που έχουν γίνει από το τέλος του 2021, το ύψος των εγγυημένων δανείων έχει υποχωρήσει στο τέλος του 2023 κατά 1,77 δισ., δηλαδή από τα 18,56 δισ. στα 16,783. Το 2023, ο ρυθμός μείωσης του εγγυημένου χρέους σχεδόν διπλασιάσθηκε σε σχέση με το 2022 και εκτιμάται ότι θα επιταχυνθεί περαιτέρω το 2024. Σε τιτλοποιήσεις που θα συνεχίσουν να καταγράφονται υστερήσεις ανακτήσεων, λύση (πρόσκαιρη, όμως, όπως έχει τονίσει και η Κομισιόν) θα πρέπει να δοθεί με πωλήσεις πακέτων δανείων στη δευτερογενή αγορά, ώστε να έλθουν πιο νωρίς κάποια έσοδα.

Οι τιτλοποιήσεις του «Ηρακλή» και οι προμήθειες του Δημοσίου (πηγή: ΟΔΔΗΧ)