Από την προσχολική ως τη μέση εκπαίδευση, την επαγγελματική κατάρτιση και τη διαρκή κατάρτιση των εργαζομένων, το ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης μένει... μετεξεταστέο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που επισημαίνει με έμφαση, στην τελευταία έκθεσή της για το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, τις απογοητευτικά χαμηλές επιδόσεις των μαθητών στο πρόγραμμα PISA του ΟΟΣΑ.
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα βρίσκεται αντιμέτωπο με σημαντικές προκλήσεις που περιορίζουν την ανταγωνιστικότητα, την καινοτομική ικανότητα και την καλύτερη ενσωμάτωση στην αγορά εργασίας, παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις σε ορισμένους τομείς, τονίζει η Κομισιόν.
Η ταχεία μεταβολή των αναγκών της αγοράς εργασίας, ιδίως αυτές που απορρέουν από την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, καθώς και η συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού της Ελλάδας, ασκούν πίεση στα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης να εξοπλίσουν καλύτερα τους νέους και τους ενήλικες με δεξιότητες σχετικές με την αγορά εργασίας.
Οι αδυναμίες στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ξεκινούν από μικρή ηλικία, με χαμηλή συμμετοχή των μειονεκτούντων παιδιών στην ποιοτική προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα, ενώ περισσότεροι από τους μισούς 15χρονους δεν πληρούν τα ελάχιστα πρότυπα σε βασικές δεξιότητες.
Προσχολική εκπαίδευση
Η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση παραμένει χαμηλή, παρά τις προσπάθειες βελτίωσης. Το 2019, το ποσοστό συμμετοχής από την ηλικία των τριών ετών ήταν 68,8% έναντι του μέσου όρου της ΕΕ 92,9% και του στόχου της ΕΕ για το 2030 που είναι 96%.
Παρόλο που η υποχρεωτική προσχολική εκπαίδευση από την ηλικία των τεσσάρων ετών έχει εφαρμοστεί πλήρως από το σχολικό έτος 2021/2022, η Ελλάδα καλείται να αυξήσει το ποσοστό συμμετοχής των παιδιών κάτω των τριών ετών. Το 2023, μόλις το 29,5% των παιδιών ηλικίας 0-2 ετών στην Ελλάδα παρακολουθούσε πρόγραμμα προσχολικής εκπαίδευσης (έναντι 37,4% στην ΕΕ), με ακόμη χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής για τα παιδιά που κινδυνεύουν από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό (19,8%).
Τα ευρωπαϊκά κονδύλια, συμπεριλαμβανομένου του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), υποστηρίζουν τη συμμετοχή σε αυτόν τον τομέα.
Απογοητευτικές επιδόσεις των μαθητών
Ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων μαθητών δεν φτάνει ένα ελάχιστο επίπεδο επάρκειας στις βασικές δεξιότητες. Στο πρόγραμμα PISA του ΟΟΣΑ το 2022, το 47,2% των 15χρονων υποαπέδωσαν στα μαθηματικά, το 37,6% στην ανάγνωση και το 37,3% στις φυσικές επιστήμες.
Αυτά τα ποσοστά είναι από τα υψηλότερα στην ΕΕ, υποδηλώνοντας σοβαρές ανησυχίες για την επάρκεια της μελλοντικής προσφοράς εργατικού δυναμικού και δεξιοτήτων στην Ελλάδα, δεδομένου και του συρρικνούμενου μαθητικού πληθυσμού. Η χαμηλή επίδοση των κορυφαίων μαθητών σε βασικές δεξιότητες και δημιουργική σκέψη περιορίζει επίσης τη δεξαμενή καινοτόμου ταλέντου.
Η υποαπόδοση στις βασικές δεξιότητες αντικατοπτρίζει σημαντικές προκλήσεις ισότητας και ποιότητας στο σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Η υποαπόδοση στα μαθηματικά έχει αυξηθεί σε όλα τα κοινωνικοοικονομικά επίπεδα, φτάνοντας πολύ υψηλά επίπεδα μεταξύ των μειονεκτούντων μαθητών (64% το 2022).
Ακόμη και για το κορυφαίο τεταρτημόριο της κοινωνικοοικονομικής κατανομής, το ποσοστό υποαπόδοσης έχει αυξηθεί σημαντικά, υποδηλώνοντας διαρθρωτικές προκλήσεις στην ποιότητα και την ισότητα της εκπαίδευσης. Αυτές οι προκλήσεις μπορεί να οφείλονται σε παράγοντες όπως η υποχρηματοδοτούμενη εκπαιδευτική πολιτική, η περιορισμένη αυτονομία των σχολείων, οι δυσκολίες στην εφαρμογή διδακτικών μεθόδων βασισμένων στις ικανότητες και η έλλειψη κουλτούρας αξιολόγησης.
Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση
Οι προκλήσεις που σχετίζονται με τη συνάφεια της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) με την αγορά εργασίας και τη χαμηλή ελκυστικότητα της διττής ΕΕΚ επηρεάζουν αρνητικά την απασχολησιμότητα, την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα.
Η υστέρηση της ΕΕΚ στην Ελλάδα πηγάζει από τον κατακερματισμό, την έλλειψη συντονισμού μεταξύ των παρόχων ΕΕΚ και την περιορισμένη συνάφεια με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Το 2023, μόνο το 15% των πρόσφατων αποφοίτων ΕΕΚ στην Ελλάδα είχε εμπειρία μάθησης με βάση την εργασία, έναντι του μέσου όρου της ΕΕ 65,3%. Αυτοί οι παράγοντες συμβάλλουν στη χαμηλή απήχηση της ΕΕΚ και οδηγούν σε χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης για τους πρόσφατους αποφοίτους.
Η Ελλάδα έχει θέσει την ΕΕΚ ως προτεραιότητα στο στρατηγικό της πλαίσιο για την εκπαίδευση και κατάρτιση 2021-2030. Το RRP υποστηρίζει την ανακαίνιση και τον εξοπλισμό των σχολείων ΕΕΚ. Επιπλέον, έχει εφαρμοστεί ένας μηχανισμός παρακολούθησης για τους αποφοίτους ΕΕΚ υπό την επίβλεψη της Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης. Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο Plus (ESF+) υποστηρίζει επίσης την ΕΕΚ στην Ελλάδα, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας και της συνάφειας με την αγορά εργασίας των παρεχόμενων εκπαιδευτικών υπηρεσιών.
Η σημασία της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης
Η ανάπτυξη δεξιοτήτων είναι απαραίτητη για την ανταγωνιστικότητα, την ανθεκτικότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη, ιδίως ενόψει της συρρίκνωσης του εργατικού δυναμικού και των ελλείψεων δεξιοτήτων. Το 74% των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην Ελλάδα αναφέρει τις ελλείψεις δεξιοτήτων ως εμπόδιο στις επιχειρηματικές δραστηριότητες, ενώ το 86% των εργοδοτών αναφέρει ότι οι υποψήφιοι δεν πληρούν τις απαιτήσεις δεξιοτήτων για τις θέσεις που διαφημίζονται.
Η Ελλάδα έχει αρχίσει να αναπτύσσει ένα εθνικό πλαίσιο δεξιοτήτων με την υποστήριξη του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης (TSI). Ωστόσο, η μετατροπή της πληροφόρησης για τις δεξιότητες σε ανάπτυξη δεξιοτήτων παραμένει κατακερματισμένη.
Η ανάπτυξη πράσινων δεξιοτήτων είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για την πράσινη μετάβαση. Το εθνικό σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα υπογραμμίζει την ανάγκη για ανάπτυξη πράσινων δεξιοτήτων για την υποστήριξη της μετάβασης της χώρας σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα.
Το 2024, αναφέρθηκαν ελλείψεις σε διάφορα επαγγέλματα που απαιτούν πράσινες δεξιότητες. Ωστόσο, μόνο το 35% του ελληνικού πληθυσμού πιστεύει ότι διαθέτει τις απαραίτητες δεξιότητες για να συμβάλει στην πράσινη μετάβαση, ποσοστό σημαντικά χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (54%) και το χαμηλότερο μεταξύ των κρατών μελών.
Οι ελλείψεις δεξιοτήτων και εργατικού δυναμικού επιδεινώνονται από την έλλειψη προόδου στην απόκτηση ψηφιακών δεξιοτήτων. Το 2023, το 52,4% του πληθυσμού είχε τουλάχιστον ένα βασικό επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων, σχεδόν αμετάβλητο σε σύγκριση με το 2021, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ αυξήθηκε κατά 1,6 ποσοστιαίες μονάδες στο 55,6%. Το RRP χρηματοδοτεί την υποδομή ψηφιακής εκπαίδευσης στα περισσότερα σχολεία και στοχεύει στην αντιμετώπιση των κενών στις ψηφιακές δεξιότητες μέσω επενδύσεων σε μια πλατφόρμα εκπαίδευσης ενηλίκων και κατάρτισης σε ψηφιακές δεξιότητες.
Κατάρτιση ενηλίκων
Η χαμηλή συμμετοχή στην κατάρτιση ενηλίκων εμποδίζει την προσαρμοστικότητα του εργατικού δυναμικού, συμβάλλοντας σε ελλείψεις δεξιοτήτων και ανακόπτοντας την ανταγωνιστικότητα. Το 2022, μόνο το 15,1% των ενηλίκων ηλικίας 25-64 ετών συμμετείχε σε δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης τους προηγούμενους 12 μήνες, ποσοστό σημαντικά χαμηλότερο από τον στόχο της χώρας για το 2030 (40%) και τον μέσο όρο της ΕΕ (39,5%).
Η χαμηλή συμμετοχή υποδηλώνει ότι η εκπαίδευση ενηλίκων δεν είναι ούτε προσβάσιμη ούτε ελκυστική, ιδίως για όσους έχουν χαμηλότερες δεξιότητες και για τους ηλικιωμένους. Ένα προτεινόμενο σχέδιο είναι η καθιέρωση ατομικών λογαριασμών μάθησης σε εθνικό επίπεδο, μια πρωτοβουλία που έχει ήδη προγραμματιστεί να ξεκινήσει ως πιλοτικό πρόγραμμα με την υποστήριξη του RRF.
Ποιες πρωτοβουλίες χρειάζονται
Η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σημείο όσον αφορά την εκπαίδευση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Για να ξεπεραστούν οι υφιστάμενες προκλήσεις και να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες που προσφέρουν η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση, απαιτείται μια ολοκληρωμένη και συντονισμένη προσέγγιση.
Βασικές προτεραιότητες θα πρέπει να είναι:
- Ενίσχυση της προσχολικής εκπαίδευσης: Αύξηση της συμμετοχής των παιδιών, ιδίως των μειονεκτούντων, σε ποιοτικά προγράμματα προσχολικής εκπαίδευσης.
- Βελτίωση των βασικών δεξιοτήτων: Αντιμετώπιση της υποαπόδοσης των μαθητών σε μαθηματικά, ανάγνωση και φυσικές επιστήμες, με έμφαση στην ισότητα και την ποιότητα της εκπαίδευσης.
- Αναμόρφωση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης: Ενίσχυση της συνάφειας της ΕΕΚ με την αγορά εργασίας, αύξηση της ελκυστικότητας της διττής ΕΕΚ και ενθάρρυνση της πρακτικής μάθησης.
- Προώθηση των πράσινων και ψηφιακών δεξιοτήτων: Επενδύσεις σε προγράμματα κατάρτισης που εξοπλίζουν τους πολίτες με τις απαραίτητες δεξιότητες για τις νέες απαιτήσεις της αγοράς εργασίας.
- Ενθάρρυνση της μάθησης ενηλίκων: Δημιουργία κινήτρων και παροχή προσβάσιμων προγραμμάτων κατάρτισης για ενήλικες, ιδίως για όσους έχουν χαμηλότερες δεξιότητες και για τους ηλικιωμένους.
- Ενίσχυση της συνεργασίας: Βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, επιχειρήσεων, κοινωνικών εταίρων και τοπικών αρχών για τη διασφάλιση της συνάφειας των εκπαιδευτικών προγραμμάτων με τις ανάγκες της αγοράς.
- Αξιοποίηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων: Αποτελεσματική και στοχευμένη χρήση των πόρων του RRF και του ESF+ για την υποστήριξη των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων στον τομέα της εκπαίδευσης.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news
