Οι Ρώσοι ολιγάρχες ήταν οι πρώτοι που βρέθηκαν αντιμέτωποι με σειρά σκληρών κυρώσεων μετά την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία στα τέλη Φεβρουαρίου. Όχι, όμως, όλοι. Ο πλουσιότερος εξ αυτών, Βλαντίμιρ Ποτάνιν, όχι μόνο έχει παραμείνει «ανέγγιχτος» από τις κυρώσεις αλλά συνεχίζει να αναπτύσσει την επιχειρηματική του δραστηριότητα, κλείνοντας και σημαντικά deal, όπως σημειώνει το Forbes.
Ο Ποτάνιν εκμεταλλεύθηκε τις διεθνείς κυρώσεις που οδηγούν σε έξοδο από τη Ρωσία ομίλους από τη Δύση για να επεκτείνει την αυτοκρατορία του. Στις 11 Απριλίου, η Interros, η επενδυτική εταιρεία χαρτοφυλακίου του Ποτάνιν, εξαγόρασε εκ νέου τη Rosbank από τη γαλλική Société Générale, η οποία είχε αγοράσει τον ρωσικό τραπεζικό όμιλο από τον Ποτάνιν σε μια σειρά συμφωνιών μεταξύ 2006 και 2014. Στη συνέχεια, ο Όλεγκ Τίνκοφ, ο ιδρυτής της Tinkoff Bank, μιας από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές τράπεζες της Ρωσίας, πούλησε την εταιρεία του στην Interros στις 28 Απριλίου για ένα άγνωστο ποσό, αφού κατήγγειλε δημοσίως την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο Τίνκοφ σε δηλώσεις του στο Forbes τόνισε ότι αναγκάστηκε να το πράξει και μάλιστα από το Κρεμλίνο, πουλώντας τις μετοχές του περίπου στο 3% της πραγματικής τους αξίας.
Πρόσφατα, η Interros του Ποτάνιν εξαγόρασε την United Card Services, τον ρωσικό βραχίονα της αμερικανικής εταιρείας πληρωμών Global Payments, χωρίς να γίνουν γνωστοί οι οικονομικοί όροι. Η συμφωνία «πραγματοποιήθηκε προς το συμφέρον της ανάπτυξης των τραπεζικών δραστηριοτήτων του ομίλου Interros», σύμφωνα με δελτίο τύπου της Interros. Όλα δείχνουν, σύμφωνα με τον Βλαντίμιρ Μίλοφ, έναν εκ τους πολιτικούς που έχει αντισταθεί στον Πούτιν ότι «ήθελαν να ενοποιήσουν τα περιουσιακά στοιχεία του χρηματοπιστωτικού τομέα, αλλά να μην περάσουν σε κρατική ιδιοκτησία αλλά στην ιδιοκτησία ενός πιστού φίλου του Πούτιν, όπως είναι ο Ποτάνιν».
Ο 61χρονος μεγιστάνας των μετάλλων έχτισε την περιουσία του στη χαοτική δεκαετία του 1990, πρώτα με την καθοδήγηση του διαβόητου σχεδίου «δάνειο για μετοχές» -μια συμφωνία που επέτρεψε στον Ποτάνιν και σε μια μικρή ομάδα εύπορων επιχειρηματιών να πάρουν τον έλεγχο πολύτιμων κρατικών περιουσιακών στοιχείων ενέργειας και εμπορευμάτων σε τιμές ευκαιρίας, θέτοντας τις βάσεις για την ολιγαρχία και την κλεπτοκρατική οικονομία της Ρωσίας- και στη συνέχεια με την αντιμετώπιση της ρωσικής χρηματοπιστωτικής κρίσης του 1998 μέσω αμφίβολων μεταβιβάσεων περιουσιακών στοιχείων.
Ο Ποτάνιν είναι από τους λίγους μεγιστάνες της εποχής Γέλτσιν που βρίσκονται ακόμη στη Ρωσία και αποφεύγουν σημαντικές δυτικές κυρώσεις. Η εταιρεία του, η Nornickel, ο μεγαλύτερος παραγωγός ραφιναρισμένου νικελίου και παλλαδίου στον κόσμο, συνεχίζει να παράγει μέταλλα για πελάτες παντού, ιδίως στην Ευρώπη - παρείχε το 27% των ευρωπαϊκών εισαγωγών νικελίου πέρυσι, σύμφωνα με τη συμβουλευτική εταιρεία Wood Mackenzie.
Η μονάδα παραγωγής υλικών μπαταρίας της Nornickel στη Φινλανδία, που κατασκευάστηκε σε συνεργασία με τον γερμανικό χημικό κολοσσό BASF, αποτελεί βασικό πυλώνα της πράσινης ατζέντας της ΕΕ. Η Nornickel είναι επίσης βασικός παίκτης στις παγκόσμιες αγορές παλλαδίου: παράγει περίπου το 35% του παγκόσμιου παλλαδίου, ένα σπάνιο μέταλλο που χρησιμοποιείται στους ημιαγωγούς και τα αυτοκίνητα. Ο Ποτάνιν κινείται επιδέξια ανάμεσα στο Κρεμλίνο και τη Δύση. Χρηματοδότησε μια επένδυση ύψους 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ρωσίας το 2014, ενώ ταυτόχρονα προικοδότησε πολιτιστικά ιδρύματα των ΗΠΑ και συμμετείχε σε συμβούλια υψηλού κύρους. Τη μία εβδομάδα συναναστρεφόταν με δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες σε επιχειρηματικά συνέδρια, ενώ την επόμενη έκλεινε συμφωνίες με άλλους ολιγάρχες. Όπως και ο πλέον διάσημος ολιγάρχης, Ρομάν Αμπράμοβιτς, ο Ποτάνιν απολάμβανε το καλύτερο και από τους δύο κόσμους για πάνω από δύο δεκαετίες.
«Ο Ποτάνιν ήταν πάντα ο απόλυτος καιροσκόπος», δηλώνει ο Στάνισλαβ Μάρκους, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας που ασχολείται με τη μετασοβιετική οικονομία. «Από τα δάνεια για μετοχές, στις συγκρούσεις του με τον Όλεγκ Ντεριπάσκα για τη Nornickel, στη φιλανθρωπική δραστηριότητα στη Δύση και, τώρα, στη σωστή ερμηνεία του για την αναπροσαρμογή της εξουσίας στη Ρωσία».
Ταυτόχρονα φρόντισε πριν από τον πόλεμο να κάνει αρκετές αλλαγές στις επιχειρήσεις του. Στις 10 Δεκεμβρίου 2021, καθώς ο Πούτιν συγκέντρωνε ένοπλες δυνάμεις στα σύνορα με την Ουκρανία, ο Ποτάνιν μετέφερε την Interros Capital -μια θυγατρική του ομίλου Interros που κατέχει το 31,5% του μεριδίου του στη Nornickel- από την Κύπρο στη νήσο Ρούσκι, μια ειδική διοικητική περιφέρεια στον Κόλπο της Ιαπωνίας (μία από τις δύο ρωσικές offshores που ίδρυσε ο Πούτιν το 2018 για να προσελκύσει το ρωσικό κεφάλαιο στην πατρίδα του, μέσω φορολογικών κινήτρων).
Ο διευθύνων σύμβουλος της Nornickel δεν έχει επικρίνει τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν για τον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά έχει ασκήσει την πολιτική του δύναμη με άλλους τρόπους. Στις 11 Μαρτίου, εν μέσω επιθέσεων από την ακροδεξιά πτέρυγα της Ρωσίας για κρατική απαλλοτρίωση περιουσιακών στοιχείων που ανήκουν στο εξωτερικό, ο Ποτάνιν προειδοποίησε στο Telegram: «Δεν θα πρέπει να προσπαθήσουμε να "χτυπήσουμε την πόρτα" αλλά να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε την οικονομική θέση της Ρωσίας σε αυτές τις αγορές που ξοδέψαμε τόσο καιρό για να καλλιεργήσουμε». Οποιαδήποτε κυβερνητική κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων, είπε ο Ποτάνιν, «θα μας γυρίσει 100 χρόνια πίσω στο 1917. Και τις συνέπειες -μια παγκόσμια έλλειψη εμπιστοσύνης των επενδυτών στη Ρωσία- θα τις νιώθαμε για πολλές δεκαετίες».
Ο Ποτάνιν έχει, επίσης, έναν ακόμη σημαντικό φίλο: τον Αντρέι Κλίσας, πρώην πρόεδρο της Nornickel, ο οποίος τώρα προεδρεύει της Επιτροπής Συνταγματικής Νομοθεσίας και Κρατικής Οικοδόμησης του Συμβουλίου της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Ο Κλίσας ήταν βασικό στέλεχος των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων της Ρωσίας το 2020, οι οποίες επέτρεψαν στον πρόεδρο Πούτιν να παραμείνει στην εξουσία. Οι αρχές των ΗΠΑ και της ΕΕ δεν έχουν σχολιάσει γιατί ο Ποτάνιν απέφυγε τις κυρώσεις. Η Paloma Hall Caballero, εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αρνήθηκε να σχολιάσει το καθεστώς κυρώσεων του Ποτάνιν, αλλά πρόσθεσε ότι «τίποτα δεν είναι εκτός συζήτησης». Πολλοί υποψιάζονται ότι ο Ποτάνιν έχει αποφύγει τις κυρώσεις λόγω της σημαντικής εξάρτησης της Δύσης από τη Nornickel.
Εάν η Nornickel επηρεαστεί από τις κυρώσεις, «θα οδηγούσε σε διαταραχή της ζήτησης, επειδή είναι πολύ δύσκολο να αντικατασταθούν οι χαμένες μονάδες [και] η Ευρώπη έχει τη μεγαλύτερη έκθεση», εκτιμά ο Νίκχιλ Σαχ, κορυφαίο στέλεχος εταιρεία επιχειρηματικών πληροφοριών CRU Group. Ενώ οι ΗΠΑ βασίζονται περισσότερο στον Καναδά παρά στη Ρωσία για εισαγωγές νικελίου, οι κυρώσεις είτε από τις ΗΠΑ είτε από την ΕΕ θα οδηγούσαν σε έκρηξη των τιμών, σημειώνει ο Σαχ.
«Ο Ποτάνιν δραστηριοποιείται στη βιομηχανία νικελίου και παλλαδίου, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για τη βιομηχανία της ΕΕ», εξηγεί ο Σ. Μπένικ εταίρος της BenninkAmar, μιας ολλανδικής δικηγορικής εταιρείας που ειδικεύεται στις εμπορικές κυρώσεις. «Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η εισαγωγή νικελίου εξαιρείται από πολλές απαγορεύσεις που προβλέπονται στους κανονισμούς κυρώσεων της ΕΕ».
Η πορεία του Ποτάνιν
Γεννημένος το 1961 σε μια εύπορη οικογένεια μελών του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Ποτάνιν φοίτησε στο ελίτ Κρατικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας στις αρχές της δεκαετίας του 1980, και στη συνέχεια εργάστηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών.
Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε το 1991, ο Ποτάνιν δημιούργησε την εταιρεία χρηματοπιστωτικών συμμετοχών Interros, η οποία ξεκίνησε ως έμπορος μη σιδηρούχων μετάλλων. Σύντομα συνεργάστηκε με τον Μικαήλ Προκόροφ για τη δημιουργία του τραπεζικού ομίλου Oneximbank, ο οποίος εκμεταλλεύτηκε τις πρώτες ημέρες του κύματος ιδιωτικοποιήσεων της Ρωσίας.
Οι δύο τους εδραίωσαν τη δύναμή τους κατά τη διάρκεια και μέσω της εκστρατείας επανεκλογής του Μπόρις Γέλτσιν, του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου ηγέτη της Ρωσικής Ομοσπονδίας, το 1996. Αντιδημοφιλής στις δημοσκοπήσεις, επιβαρυμένος με ένα τεράστιο δημόσιο έλλειμμα, αντιμέτωπος με ένα αναγεννημένο κομμουνιστικό κόμμα, ο πρόεδρος Γέλτσιν χρειαζόταν οικονομική υποστήριξη για την εκστρατεία του - και η κυβέρνησή του χρειαζόταν διάσωση. Φοβούμενος τις κρατικές εξαγορές και διαισθανόμενος την ευκαιρία, ο Ποτάνιν πρωτοστάτησε στη δημιουργία του προγράμματος «δάνειο έναντι μετοχών».
Η συμφωνία ήταν πολύπλοκη αναφορικά με τα οικονομικά της δεδομένα, αλλά η ουσία της ήταν απλή: Σε αντάλλαγμα για το δανεισμό της επιβαρυμένης από το έλλειμμα ρωσικής κυβέρνησης και τη βοήθεια στη χρηματοδότηση της εκστρατείας επανεκλογής του Γέλτσιν, ο Ποτάνιν και μερικοί πλούσιοι επιχειρηματίες έλαβαν μετοχές 12 κρατικών εταιρειών ενέργειας και εξόρυξης με τη μορφή «μισθώσεων». Αυτές οι μισθώσεις θα μετατρέπονταν στη συνέχεια σε ιδιοκτησία - εάν, και μόνο εάν, ο Γέλστιν κέρδιζε, κάτι που συνέβη.
«Το όλο σχέδιο είχε σχεδιαστεί από τον Βλαντιμίρ Ποτάνιν», λέει ο Ντάνιελ Τρέισμαν, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες, ο οποίος ειδικεύεται στη μετασοβιετική πολιτική. Ο τραπεζίτης είχε «σχεδιάσει τις λεπτομέρειες» της συμφωνίας, μαζί με τον οικονομολόγο Ανατόλι Τσουμπάις, τότε αναπληρωτή πρωθυπουργό για την οικονομική και χρηματοπιστωτική πολιτική, ο οποίος είχε αναλάβει να ηγηθεί των προσπαθειών ιδιωτικοποίησης.
Αφού απέκτησε το μερίδιό του στη Nornickel, ο Ποτάνιν υπηρέτησε για λίγο στην κυβέρνηση του προέδρου Γέλτσιν ως αναπληρωτής πρωθυπουργός, ενώ ο Προκόροφ συνέχισε να επιβλέπει τις επιχειρηματικές δραστηριότητες της Nornickel. Ο παραγωγός μετάλλων αναπτύχθηκε γρήγορα, χάρη στην αναδιοργάνωση της εταιρείας από τον Προκόροφ και την παγκόσμια έκρηξη των εμπορευμάτων. Τα έσοδα της Nornickel από 3,1 δισ. δολάρια το 2003 είχαν γίνει 17,1 δισ. δολάρια μέχρι το 2007. Η χρηματιστηριακή αξία της εταιρείας αυξήθηκε από 4 δισεκατομμύρια δολάρια σε 28 δισεκατομμύρια δολάρια την ίδια περίοδο.
Όμως ο Ποτάνιν παραλίγο να τα χάσει όλα κατά τη διάρκεια της ρωσικής οικονομικής κρίσης του 1998, καθώς η πτώση του ρουβλίου αποδεκάτισε την αξία των μετοχών των ολιγαρχών. Ο Ποτάνιν ουσιαστικά απογύμνωσε την Oneximbank από πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία, με αποτέλεσμα να διατηρήσει την προσωπική του περιουσία, ενώ φόρτωσε τις υποχρεώσεις της τράπεζας στους ξένους μετόχους της.
Μετά τη σύλληψη του Προκόροφ για ένα σεξουαλικό σκάνδαλο στη Γαλλία, αν και δεν του απαγγέλθηκαν τελικά κατηγορίες, ο Ποτάνιν πίεσε τον πρώην συνεργάτη του να παραιτηθεί από τη Nornickel το 2007 και στη συνέχεια να του πουλήσει το μερίδιό του με έκπτωση. Τελικά ο Προκόροφ πούλησε το μερίδιό του στον Όλεγκ Ντερίπασκα. Αλλά ο Ποτάνιν πήρε την εκδίκησή του: Ο Προκόροφ -ο οποίος αργότερα αγόρασε τους New Jersey Nets- έλαβε σύντομα μια επιστολή που τον ενημέρωνε ότι δεν μπορούσε πλέον να ασκεί θαλάσσια αθλήματα σε μια προπονητική βάση στον ταμιευτήρα Istrinsk, μια ιδιοκτησία που ανήκε στην Interros.
Εν τω μεταξύ, ο Ποτάνιν καλλιεργούσε σχέσεις με αρκετούς σημαίνοντες δυτικούς. Υπέγραψε το «The Giving Pledge», το οποίο ιδρύθηκε από τον Γουόρεν Μπάφετ και τους Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς, για να προσελκύσει δισεκατομμυριούχους να δεσμεύσουν τουλάχιστον το ήμισυ του πλούτου τους για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Υπήρξε μέλος του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων με έδρα τη Νέα Υόρκη και διαχειριστής του ιδρύματος του Μουσείου Guggenheim. Η φιλανθρωπική ομάδα του Ποτάνιν δώρισε πάνω από 5,5 εκατομμύρια δολάρια στο Kennedy Center for the Performing Arts. Ήταν, επίσης, πολύ γενναιόδωρος προς το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και δώρισε πάνω από 250 έργα ρωσικής τέχνης στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι το 2016.
Φυσικά, ο πρόεδρος Πούτιν δεν πρέπει να έχει παράπονο από τον Ποτάνιν. Ο ολιγάρχης επένδυσε πάνω από 2 δισεκατομμύρια δολάρια -400 εκατομμύρια δολάρια από δικά του χρήματα και τα υπόλοιπα από κρατικό δάνειο- στο τεράστιο χιονοδρομικό κέντρο Rosa Khutor στο Σότσι. Το θέρετρο εξακολουθεί να υποδέχεται πάνω από δύο εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως και ανήκει στην Interros. Ο Ποτάνιν λέει ότι ονειρεύτηκε για πρώτη φορά ένα «ορεινό χιονοδρομικό κέντρο παγκόσμιας κλάσης στη Ρωσία» το 2002, ενώ βρισκόταν σε μια εκδρομή για σκι με τον Ρώσο πρόεδρο στην Αυστρία.
Καθώς ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία συνεχίζεται, οι δυτικές αρχές μπορεί ακόμη να αλλάξουν γνώμη για τον Ποτάνιν. Ως εκ τούτου οι πρόσφατες επενδύσεις του Ποτάνιν σε περιουσιακά στοιχεία χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών με έδρα τη Ρωσία θα μπορούσαν να τον προστατεύσουν από οποιαδήποτε επερχόμενη καταιγίδα.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
