Μετά από μήνες αναμονής για τα εμβόλια, τελικά αποδεικνύεται ότι το δυσκολότερο δεν ήταν η ανακάλυψή τους αλλά η παραγωγή και η διανομή ανά τον κόσμο. Αυτό τον άθλο η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί να φέρει σε πέρας ασθμαίνοντας, με τα αποτελέσματα μέχρι στιγμής να εκθέτουν την Κομισιόν. Τι πήγε όμως στραβά και τι δεν κατάφερε να προβλέψει ή να αποτρέψει η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν;
Η ΕΕ πλήρωσε δισεκατομμύρια ευρώ για δόσεις εμβολίων για να περιορίσει την πανδημία που σκοτώνει χιλιάδες Ευρωπαίους κάθε μέρα, ωστόσο οι παραγωγοί των εμβολίων μείωσαν τις παραδόσεις και η ΕΕ παγιδεύτηκε μία δημόσια κόντρα. Ήταν μια κρίσιμη στιγμή μέσα σε σχεδόν δύο εβδομάδες σύγχυσης και οργής για την προμήθεια εμβολίων στην ΕΕ, οι οποίες μπορούσαν να βυθίσουν την Ένωση στη βαθύτερη κρίση της από τότε που η Ούρσουλα Φον ντεν Λάιεν ηγείται της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εδώ και ένα χρόνο.
Η ΕΕ ανακοίνωσε τον στόχο να εμβολιάσει το 70% των ενηλίκων κατά της COVID-19 μέχρι το τέλος του καλοκαιριού ώστε να δώσει τέλος στα lockdown που έχουν κοστίσει δισεκατομμύρια στα κράτη – μέλη της. Σύμφωνα με το Reuters, αξιωματούχοι της ΕΕ γνώριζαν ήδη από τον Δεκέμβριο για τις καθυστερήσεις στην παραγωγή εμβολίων.
Όταν ο αντίκτυπος του ελλείμματος εμβολίων έγινε σαφής, η ΕΕ ξεκίνησε μια εκστρατεία «έκθεσης» των φαρμακευτικών ώστε να τις πιέσει και να αυξήσει τη ροή εμβολίων. Όμως, η τακτική δεν λειτούργησε και οι λεπτομέρειες των εμπιστευτικών συμφωνιών διέρρευσαν, δημιουργώντας αμφιβολίες για την ικανότητα της ΕΕ να εφαρμόσει συμβάσεις που είχε συμφωνήσει εξ ονόματος των μελών της.
Σε μια πανδημία που έχει σκοτώσει πάνω από 700.000 άτομα στην Ευρώπη μόνο, οι καθυστερήσεις που ανακοίνωσαν οι εταιρείες παραγωγής εμβολίων κατά του κορονοϊού - AstraZeneca PLC και Pfizer Inc. - κινδυνεύουν να αφήσουν εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη απροστάτευτους μέσα στον χειμώνα, ενώ οι νέες, πιο μεταδοτικές μεταλλάξεις του ιού αυξάνουν συνεχώς τους νοσηλευόμενους στα νοσοκομεία.
Όταν πλέον είχαν φανεί τα προβλήματα, μόνο τότε η ΕΕ αντιλήφθηκε επίσης ότι δεν παρακολούθησε τις δόσεις των εμβολίων των εταιρειών που έβγαιναν εκτός της Ένωσης και δεν μπορούσε να εντοπίσει τα εκατομμύρια των δόσεων που είχαν ήδη εξαχθεί.
Η μη επίτευξη των στόχων εφοδιασμού εμβολίων δεν είναι απλώς ένας εφιάλτης δημόσιας υγείας. Είναι επίσης μια πολιτική κρίση. Η Βρετανία, που πρόσφατα αποχώρησε από την ενιαία αγορά της ΕΕ μετά από πέντε χρόνια δύσκολων διαπραγματεύσεων, εμβολιάζει τους πολίτες της με πολύ πιο γρήγορο ρυθμό από οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ, σύμφωνα με τα δημόσια στοιχεία. Μάλιστα, σύμφωνα με υπολογισμούς του Politico είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη που θα έχει φθάσει, με τους σημερινούς, σε εμβολιασμό του 70% του πληθυσμού μέσα στον Αύγουστο του 2021, πολύ νωρίτερα από όλα τα κράτη μέλη της Ένωσης.
Το χρονικό ενός φιάσκου
Ο Ιανουάριος ξεκίνησε με ηρεμία για τα κράτη μέλη, τα οποία είχαν συμφωνήσει στην αρχή της πανδημίας να σχηματίσουν μια ομάδα για διαπραγματεύσεις με τις φαρμακοβιομηχανίες, να υποστηρίξουν μικρότερα κράτη και να αποτρέψουν την εσωτερική διαμάχη. Μία σειρά από γεγονότα ωστόσο εκθέτουν την Κομισιόν, σύμφωνα με το Reuters, τόσο για τις ικανότητες διαπραγμάτευσης με τις φαρμακοβιομηχανίες, όσο και για την επικοινωνιακή διαχείριση της κρίσης.
- Στις αρχές Ιανουαρίου η ΕΕ ήταν περίπου τρεις εβδομάδες πίσω από τη Βρετανία στη χορήγηση των εμβολίων - κυρίως επειδή επέλεξε να μην εκδώσει έκτακτη κανονιστική έγκριση όπως είχε κάνει η Βρετανία. Ωστόσο, η ΕΕ είχε ανακοινώσει συμφωνίες με έξι κατασκευαστές εμβολίων για να εξασφαλίσει σχεδόν 2,3 δισ. δόσεις για τον πληθυσμό των 450 εκατομμυρίων πολιτών της. Η Pfizer, συνεργαζόμενη με την BioNTech, ήταν μία από τις δύο μόνο εταιρείες που έλαβαν έγκριση. Ήταν η μόνη που προμήθευε την ΕΕ, η οποία είχε ανακοινώσει συμφωνίες για έως και 600 εκατομμύρια δόσεις. Η διάθεση ξεκίνησε αμέσως μετά τα Χριστούγεννα.
- Στις 8 Ιανουαρίου η κορυφαία διαπραγματεύτρια εμβολίων της ΕΕ, Σάντρα Γκαλίνα, ανέφερε στους διπλωμάτες της ΕΕ, σύμφωνα με σημείωμα για τη συνάντηση, ότι «οι παραδόσεις μέχρι στιγμής είναι σχεδόν χωρίς προβλήματα». Η Γκαλίνα είπε στην ενημέρωση ότι η ΕΕ λαμβάνει 3,5 εκατ. δόσεις του εμβολίου Pfizer την εβδομάδα. Υπογράμμισε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο, αντίθετα, είχε δεσμεύσει μόνο 4 εκατ. δόσεις του Pfizer μέχρι τον Φεβρουάριο. Η Pfizer αρνήθηκε να σχολιάσει, λέγοντας ότι τα προγράμματα παράδοσης είναι εμπιστευτικά.
- Η Γκαλίνα είπε στους διπλωμάτες ότι ορισμένες χώρες μεταβιβάζουν το μερίδιό τους στις δόσεις Pfizer εν αναμονή της έγκρισης των εμβολίων από την AstraZeneca, η οποία επρόκειτο να ξεκινήσει τις παραδόσεις στην ΕΕ μετά την έγκριση στα τέλη Ιανουαρίου. Τα εμβόλια και των δύο εταιρειών παράγονται και εξάγονται από εγκαταστάσεις σε μικρή απόσταση από τις Βρυξέλλες. Η AstraZeneca παράγει επίσης εμβόλια για την ΕΕ σε εργοστάσια στη Γερμανία και τη Βρετανία, σύμφωνα με την Επιτροπή. Η Γκαλίνα είπε στη συνάντηση με τους διπλωμάτες ότι τα κράτη μέλη είδαν την AstraZeneca ως «ευκαιρία» για τις χαμηλές τιμές και τους μεγάλους αριθμούς δόσεων. Το εμβόλιο της AstraZeneca κοστίζει περίπου 2,5 ευρώ ανά δόση, έναντι 15,5 ευρώ για την Pfizer. Η AstraZeneca δεσμεύτηκε να παραδώσει τουλάχιστον 80 εκατομμύρια δόσεις έως τον Μάρτιο, ή έως και 120 εκατομμύρια, δήλωσε αξιωματούχος που συμμετείχε στις συνομιλίες. Οι διαπραγματευτές της ΕΕ γνώριζαν ότι η AstraZeneca μειώνει την προγραμματισμένη προσφορά της λόγω προβλημάτων παραγωγής. Η εταιρεία είχε πει στην διευθύνουσα ομάδα της ΕΕ στις 4 Δεκεμβρίου ότι θα μειώσει τους στόχους της για το πρώτο τρίμηνο στα δύο τρίτα των 120 εκατομμυρίων κατ' ανώτατο όριο, σύμφωνα με διπλωματικό σημείωμα.
- Στις 15 Ιανουαρίου, η Pfizer ανακοίνωσε ότι είχε μειώσει την παραγωγή και θα διακόψει προσωρινά την προμήθεια προς την ΕΕ από το βελγικό εργοστάσιό της. Υπήρξε μια άμεση δημόσια κατακραυγή σε όλη την Ευρώπη. Ο ειδικός επίτροπος της Ιταλίας για το COVID-19, Ντομένικο Αρκούρι, δήλωσε ότι η Ιταλία εξετάζει το ενδεχόμενο αγωγής κατά της Pfizer. Παρά τις καθυστερήσεις αυτές, η Επιτροπή προχώρησε και ανακοίνωσε έναν φιλόδοξο στόχο εμβολιασμού.
- Στις 19 Ιανουαρίου, όταν είχαν χορηγηθεί πάνω από 5 εκατ. εμβόλια στην ΕΕ, η Επιτροπή δημοσίευσε στόχους για τον εμβολιασμό τουλάχιστον του 80% των εργαζομένων στον τομέα της υγείας και των ηλικιωμένων άνω των 80 έως τον Μάρτιο και για το 70% του ενήλικου πληθυσμού της ΕΕ μέχρι το τέλος του καλοκαιριού. Πρότεινε επίσης έναν τρόπο δωρεάς δόσεων σε φτωχότερες χώρες.
- Στις 20 Ιανουαρίου διπλωμάτες της ΕΕ προειδοποίησαν αξιωματούχους της Επιτροπής ότι οι στόχοι ήταν υπερβολικά φιλόδοξοι.
- Την Παρασκευή 22 Ιανουαρίου, η AstraZeneca, που αναμένεται να ξεκινήσει τις παραδόσεις της ΕΕ στις 15 Φεβρουαρίου, δήλωσε ότι θα μειώσει περαιτέρω τις προμήθειες τους πρώτους τρεις μήνες. Ένας ανώτερος αξιωματούχος που συμμετείχε στις συνομιλίες είπε στο Reuters ότι αυτό θα σήμαινε περίπου 60% πτώση - δηλαδή 31 εκατ. δόσεις αντί για 80 εκατ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέχισε την επίθεση και λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση, η Επίτροπος Υγείας Στέλλα Κυριακίδη έκανε tweet για τη «βαθιά δυσαρέσκεια» της.
- Στις 23 Ιανουαρίου, η Γκαλίνα λέει στους διπλωμάτες ότι η ξαφνική περικοπή δόσεων της Pfizer είχε «καταστρέψει» τα σχέδια εμβολιασμού των κρατών μελών. Αλλά τους διαβεβαίωσε ότι οι αποστολές θα συνεχιστούν την επόμενη εβδομάδα.
- Την επόμενη Δευτέρα 25 Ιανουαρίου, η Επιτροπή κάλεσε τα στελέχη της AstraZeneca σε συνεδρίαση για να πιέσει την εταιρεία να άρει τις περικοπές στις παραδόσεις. Η Επιτροπή κέρδισε παραχωρήσεις - η AstraZeneca ενίσχυσε την προσφορά της για προσθήκη 8 εκατ. δόσεων στις 7 Φεβρουαρίου. Δεν ήταν όμως αρκετό. Έχοντας επίγνωση των προβλημάτων παραγωγής στο βελγικό εργοστάσιο της AstraZeneca, η Επιτροπή της ΕΕ ζήτησε δόσεις που παράγονται στη Γερμανία και τη Βρετανία. Ωστόσο, η AstraZeneca δεν έδωσε καμία σαφή δέσμευση σχετικά με το εάν οι δόσεις θα μπορούσαν να εκτραπούν από τη Βρετανία, δήλωσε αξιωματούχος της ΕΕ που παρευρέθηκε στη συνάντηση.
- Την επόμενη μέρα, ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας, Πασκάλ Σοριότ, δήλωσε στις ευρωπαϊκές εφημερίδες ότι η AstraZeneca δεν ήταν νομικά υποχρεωμένη να παραδίδει δόσεις στην ΕΕ σε ένα ακριβές χρονοδιάγραμμα, επειδή η σύμβασή της προέβλεπε μόνο ότι θα κάνει την «καλύτερη δυνατή προσπάθεια». Είπε επίσης ότι η Βρετανία είχε εγγραφεί για το εμβόλιό της νωρίτερα από την ΕΕ και είχε ζητήσει να παραδοθούν δόσεις που θα παραχθούν στο εργοστάσιο με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο. Η βρετανική κυβέρνηση αρνήθηκε να σχολιάσει. Οι παρατηρήσεις του Σοριότ εξόργισαν την Κομισιόν.
- Στις 27 Ιανουαρίου, σύμφωνα με τις σημειώσεις από τις συναντήσεις, η Γκαλίνα είπε στους διπλωμάτες ότι «σοκαρίστηκε» από το «επίπεδο λανθασμένων δηλώσεων» για τις δεσμεύσεις της AstraZeneca. Η Κομισιόν, πεπεισμένη για την ισχύ των νομικών της επιχειρημάτων, ζήτησε δημοσίως από την AstraZeneca να δημοσιεύσει τη σύμβαση που είχαν συμφωνήσει. Μια πολύ αναδιατυπωμένη έκδοση δημοσιεύθηκε τελικά στις 29 Ιανουαρίου.
- Στη συνάντηση της 27ης Ιανουαρίου, η Γκαλίνα είπε ότι ορισμένα από τα προβλήματα με την AstraZeneca ήταν ήδη γνωστά, αλλά ο νέος περιορισμός των δόσεων ήταν «ένα μεγάλο χτύπημα». Τα τελωνειακά στοιχεία έδειξαν ότι εκατομμύρια εμβόλια COVID-19 είχαν εξαχθεί τις τελευταίες εβδομάδες από την ΕΕ στη Βρετανία, τον Καναδά, το Ισραήλ και την Κίνα, είπε. Η Βρετανία, το Ισραήλ και ο Καναδάς δήλωσαν ότι έλαβαν τα εμβόλια της Pfizer από την ΕΕ. Η Βρετανία δήλωσε επίσης ότι έλαβε το εμβόλιο της AstraZeneca από την ΕΕ. Η Γκαλίνα πρόσθεσε ότι η ΕΕ θα δημιουργήσει έναν νέο μηχανισμό παρακολούθησης και αδειοδότησης των εξαγωγών. Οι δικηγόροι της ΕΕ θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν διάφορα νομικά επιχειρήματα για να πιέσουν την AstraZeneca να αποδεσμεύσει περισσότερες δόσεις, πρόσθεσε. Η ενημέρωση δεν πήγε καλά. Τουλάχιστον πέντε διπλωμάτες δήλωσαν στη συνάντηση ότι η Κομισιόν είχε εμπλακεί υπερβολικά σε αυτή τη δημόσια αντιπαράθεση και την παρότρυναν να ρίξει την ένταση στη διαμάχη. Η νομική δράση δεν θα παράγει γρήγορα περισσότερα εμβόλια, ανέφεραν.
- Αργότερα εκείνη την ημέρα, σε άλλη συνομιλία με την Επιτροπή, ο Σόριοτ είπε στην ΕΕ να μην περιμένει δόσεις από τα εργοστάσια της AstraZeneca στη Βρετανία, επειδή το Λονδίνο χρησιμοποιούσε ρήτρα στη σύμβασή του που του έδωσε προτεραιότητα στις δόσεις που παράγονται στο Ηνωμένο Βασίλειο, δήλωσαν δύο αξιωματούχοι της ΕΕ στο Reuters.
- Βλέποντας ότι οι διπλωμάτες ήθελαν να περιορίσουν την κόντρα με την AstraZeneca, η Κομισιόν έστρεψε το βλέμμα στην κυβέρνηση της Βρετανίας. Την επόμενη μέρα, αξιωματούχοι της ΕΕ απείλησαν δημόσια να μπλοκάρουν τις εξαγωγές εμβολίων -μια κίνηση θα μπορούσε να πλήξει τις εισαγωγές εμβολίων στη Βρετανία από το βελγικό εργοστάσιο της Pfizer. Και η Επιτροπή είπε ότι ήθελε να δημιουργήσει έναν μηχανισμό που θα απαιτούσε από τις εταιρείες να ζητήσουν άδεια πριν από την εξαγωγή δόσεων εμβολίου.
- Την Παρασκευή 30 Ιανουαρίου, η Κομισιόν έκανε ένα ακόμη βήμα, απειλώντας να ενεργοποιήσει μια ρήτρα που θα εμπόδιζε να φτάσουν τα εμβόλια στη Βόρεια Ιρλανδία. Αυτό προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων από τη βρετανική πλευρά, αλλά και από την Ιρλανδία και πολύ γρήγορα η Κομισιόν αναδιπλώθηκε, αποσύροντας αυτή την απειλή.
- Η πρόεδρος της Επιτροπής Φον ντεν Λάιεν ανακοίνωσε σε ένα tweet ότι η Ένωση είχε επιτύχει «ένα βήμα μπροστά στα εμβόλια». Η AstraZeneca είχε προσφερθεί να αυξήσει τις παραδόσεις, είπε. Στην πραγματικότητα, όμως, μετά από δύο βδομάδες διπλωματικής σύγχυσης, η ΕΕ είχε εξασφαλίσει μόλις 1 εκατ. δόσεις πάνω από την αρχικά μειωμένη προσφορά της εταιρείας, επιβεβαιώνοντας το αφήγημα της αποτυχίας της Κομισιόν αναφορικά με τα εμβόλια.
Κρίσης εμπιστοσύνης
Σε πρόσφατες δηλώσεις του ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Μαργαρίτης Σχοινάς δεσμεύτηκε ότι μέχρι τέλη Μαρτίου θα είναι διαθέσιμες 100 εκατ. δόσεις στην ΕΕ και μέχρι τα τέλη του Ιουνίου ακόμη 300 εκατομμύρια δόσεις, υπογραμμίζοντας ότι η ΕΕ είναι αποφασισμένη να τηρήσει το πρόγραμμά της στο ακέραιο.
«Mέσα σε έξι μήνες η ΕΕ ανέπτυξε το πιο φιλόδοξο χαρτοφυλάκιο εμβολίων στην ιστορία των εμβολιασμών. Έχουμε αγοράσει και προπληρώσει από έξι εταιρείες 2,3 δισ. εκατομ. δόσεις. Στην αρχή του προγράμματος ορισμένες από αυτές τις εταιρίες δεν τα κατάφεραν στην παραγωγική τους ικανότητα, μετά όμως τις προειδοποιήσεις μας και τις πολύ αυστηρές μας τοποθετήσεις της τελευταίας εβδομάδας τώρα αρχίζουν να παίζουν το παιχνίδι με τους όρους των συμβολαίων που υπέγραψαν μαζί μας», ανέφερε ο κύριος Σχοινάς, προσθέτοντας ότι «μέχρι τέλη Μαρτίου θα έχουμε 100 εκατ. δόσεις στην Ευρώπη και μέχρι τα τέλη του Ιουνίου θα έχουμε άλλα 300 εκατ. δόσεις. Ο ρυθμός λοιπόν αποκαθίσταται, το ευρωπαϊκό πρόγραμμα είναι πολύ φιλόδοξο, πολύ μεγάλο και είμαστε αποφασισμένοι να το τηρήσουμε στην ακεραιότητά του».
Αναφορικά με τη δυσαρέσκεια που υπάρχει απέναντι στην Κομισιόν, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είπε ότι «η όποια γκρίνια προέκυψε, προέκυψε από το γεγονός ότι μια από τις εταιρείες πολύ ξαφνικά ανακοίνωσε ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει να τηρήσει τους όρους στους οποίους είχε δεσμευτεί στο συμβόλαιο. Μετά τις πολύ επιθετικές μας συνεννοήσεις, από την πρόεδρο μέχρι όλους μας στο Κολλέγιο των Επιτρόπων, ανέκρουσαν πρύμναν και πολύ γρήγορα αρχίζουν τώρα να αποκαθιστούν τη γραμμή παραγωγής. Είμαι λοιπόν αισιόδοξος ότι οι Ευρωπαϊκοί στόχοι θα τηρηθούν».
Ωστόσο, η κρίση εμπιστοσύνης στις ικανότητες της Κομισιόν να διαχειριστεί την κατάσταση εγκαίρως και αποτελεσματικά δεν έχει τελειώσει. Ενδεικτική αυτού του κλίματος είναι η κοινή επιστολή προς την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για το θέμα των εμβολίων που έστειλαν ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κυριάκος Μητσοτάκης, ο καγκελάριος της Αυστρίας Σεμπάστιαν Κουρτς, ο πρωθυπουργός της Τσεχίας Αντρέι Μπάμπις και η πρωθυπουργός της Δανίας Μέτε Φρέντρικσεν, ζητώντας να μην υπάρξουν καθυστερήσεις στις εγκρίσεις και τη διάθεσή τους.
Στην επιστολή σημειώνουν μεταξύ άλλων ότι «ενημερωθήκαμε ότι το εμβόλιο της Johnson & Johnson θα πρέπει να αποσταλεί στις ΗΠΑ για τη διαδικασία “fill and finish”, το στάδιο της προετοιμασίας των φιαλιδίων για την τελική διανομή. Αν αυτό μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την πρόσβαση της ΕΕ στο εμβόλιο, τότε θα πρέπει να επεξεργαστούμε το ενδεχόμενο έγκαιρης αντιμετώπισης του θέματος από τώρα, με στόχο να βρούμε λύσεις με την εταιρία ώστε να διασφαλίσουμε τις προμήθειες της Ευρώπης. Αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουν δυνατότητες εντός της ΕΕ. Λόγω της σημασίας που έχει αυτό το ζήτημα, κάνουμε έκκληση για έγκαιρο διάλογο στο πιο υψηλό επίπεδο.
Ο χρόνος είναι ουσιώδους σημασίας. Ως εκ τούτου, πρέπει να διατηρήσουμε την ταχύτητα στις διαπραγματεύσεις για συμβόλαια με όλους τους νέους υποσχόμενους υποψήφιους, όπως για παράδειγμα τη Novavax η οποία μόλις ανακοίνωσε υψηλή αποτελεσματικότητα για το εμβόλιό της ή τη Valneva, με την οποία η Επιτροπή ολοκλήρωσε επίσης διερευνητικές συνομιλίες. Και είναι περιττό να αναφέρουμε ότι η έγκριση όλων των νέων εμβολίων θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ταχύτερη, τηρώντας ταυτόχρονα τις απαραίτητες απαιτήσεις υγείας».
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
