Θα «τσακίσουν» την τουρκική λίρα οι κυρώσεις από την Ευρώπη;

Όταν ο Τραμπ απείλησε, το καλοκαίρι του 2018, να καταστρέψει με κυρώσεις την τουρκική οικονομία, η λίρα κατέρρευσε, χάνοντας περισσότερο από 30% έναντι του δολαρίου. Ο «σκληρός» Ταγίπ Ερντογάν υποχρεώθηκε μέσα σε δύο μήνες να σαλπίσει υποχώρηση και απελευθερώθηκε, τον Οκτώβριο, ο φυλακισμένος πάστορας Μπράνσον. Καθώς οι ευρωπαϊκές κυρώσεις στην Τουρκία έρχονται όλο και πιο κοντά, το μεγάλο ερώτημα είναι αν και αυτή την φορά η τουρκική λίρα θα δεχθεί ένα βαρύτατο πλήγμα.

Η αγορά συναλλάγματος αρχίζει να γίνεται όλο και πιο ευαίσθητη στο ενδεχόμενο επιβολής κυρώσεων από την Ευρώπη για να αναχαιτισθεί η τουρκική επιθετικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Την Πέμπτη, το «ταλαιπωρημένο» τουρκικό νόμισμα, που έχει χάσει περίπου 20% από την αρχή του έτους και σχεδόν 30% σε βάθος 12μήνου, είχε μια από τις σπάνιες ημερήσιες ανόδους του έναντι του δολαρίου. Χθες, όμως, επανήλθε σε πτωτική πορεία, χάνοντας 0,40% περίπου, με το Reuters να αποδίδει την πτώση στην κοινή δήλωση των Ευρωπαίων ηγετών της Μεσογείου, που προειδοποίησαν με μεγάλη σαφήνεια την Τουρκία για κυρώσεις.

Η μεγάλη διολίσθηση της τουρκικής λίρας (σε βάθος 12μήνου)

Προς το παρόν, είναι σαφές ότι η απειλή των ευρωπαϊκών κυρώσεων δεν έχει την ίδια βαρύτητα για την αγορά συναλλάγματος που είχαν τα απειλητικά μηνύματα του Τραμπ στο Twitter το 2018, όσο και αν έχει ζωτική σημασία για την Τουρκία η οικονομική σχέση της με την Ευρώπη. Η συζήτηση για οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία είναι πολύ παλιά, αλλά ποτέ δεν έφθασε στην επιβολή κάποιων κυρώσεων με πραγματικό νόημα, όπως είχε, για παράδειγμα, ο διπλασιασμός των δασμών στα τουρκικά προϊόντα χάλυβα και αλουμινίου από τον Τραμπ, το 2018. Όταν η Τουρκία προχώρησε σε γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, η Ευρώπη «απάντησε» με κάποιες περιθωριακού χαρακτήρα κυρώσεις σε πρόσωπα και εταιρείες.

Σήμερα, η κατάσταση είναι αρκετά διαφορετική. Κατ’ αρχάς, όπως συμφωνούν όλοι οι παρατηρητές των ευρωτουρκικών σχέσεων, όλα δείχνουν ότι στη Σύνοδο Κορυφής στις 24 και 25 Σεπτεμβρίου η Τουρκία δεν θα μπορέσει να αποφύγει την επιβολή κάποιων αρκετά σοβαρών κυρώσεων, καθώς:

• Η αδιάλλακτη και ολοένα επιθετικότερη στάση της τουρκικής ηγεσίας δείχνει ότι δεν θα επιτρέψει στη γερμανική διπλωματία να πετύχει μια αποκλιμάκωση με αποχώρηση των τουρκικών πλοίων από την Αν. Μεσόγειο και έναρξη διαλόγου με την Ελλάδα, ώστε να φύγει από τη συζήτηση το θέμα των κυρώσεων.
• Στο εσωτερικό της Ευρώπης, η πολύ σκληρή στάση του Γάλλου προέδρου Μακρόν δεν αφήνει στη Γερμανία και άλλες χώρες με σημαντικές σχέσεις με την Τουρκία (Ισπανία, Ιταλία) πολλά περιθώρια να «βραχυκυκλώσουν» τις κυρώσεις, καθώς και ο Ερντογάν δεν έχει αφήσει το παραμικρό περιθώριο για να ισχυρισθούν ότι μπορεί να δοθεί λύση με διπλωματικά μέσα, χωρίς κυρώσεις, όπως παγίως υποστήριζε και ο Ισπανός επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ.

Θα «δαγκώνουν» οι κυρώσεις;

Αν η επιβολή κυρώσεων στα τέλη του μήνα φαίνεται βέβαιη, το μεγάλο ερώτημα που τίθεται είναι πόσο σοβαρές θα είναι αυτές οι κυρώσεις για να έχουν κάποια επίδραση στην τουρκική οικονομία. Αυτή η διπλωματική «μάχη» δεν θα είναι εύκολη για την Ελλάδα και την Κύπρο στις Βρυξέλλες, αλλά υπάρχουν δύο στοιχεία που ευνοούν τις θέσεις τους:

1. Η στάση του Ερντογάν, με απροκάλυπτες απειλές όχι μόνο κατά της Ελλάδας και της Κύπρου, αλλά και της Γαλλίας, δίνει μια νέα πολιτική διάσταση στο πρόβλημα της αντιμετώπισης της Τουρκίας από την Ευρώπη. Αν ο Τούρκος ηγέτης δεν κάνει πίσω τις επόμενες ημέρες, η Ευρωπαϊκή Ένωση κινδυνεύει να γελοιοποιηθεί πολιτικά στα τέλη του μήνα, στην περίπτωση που «απαντήσει» με κάποιες «χλιαρές» κυρώσεις μηδενικού πραγματικού αντικρίσματος, αποδεικνύοντας ότι παραμένει οικονομικός γίγαντας αλλά πολιτικός νάνος.
2. Αθήνα και Λευκωσία έχουν ένα σημαντικό διπλωματικό «ατού», καθώς έχουν ήδη συμφωνηθεί κυρώσεις στο καθεστώς Λουκασένκο της Λευκορωσίας, αλλά οι δύο πρωτεύουσες έχουν διαμηνύσει ότι δεν πρόκειται να τις υπερψηφίσουν (απαιτείται ομοφωνία για λήψη αποφάσεων), αν δεν υπάρξει ταυτόχρονα μια ικανοποιητική συμφωνία για τις κυρώσεις στην Τουρκία. Αυτό θα ήταν και το χειρότερο σενάριο για την έκβαση της Συνόδου Κορυφής: να μπλοκαριστούν όλες οι κυρώσεις, σε Τουρκία και Λευκορωσία, κάτι που θα αποδείκνυε και πάλι ότι οι Ευρωπαίοι αδυνατούν να συνεννοηθούν στοιχειωδώς ακόμη και σε βασικά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής (στρατιωτικές απειλές εναντίον κρατών μελών από την Τουρκία, βάναυση παραβίαση των δημοκρατικών κανόνων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Λευκορωσία).

Η ελληνική κυβέρνηση έχει κατ’ επανάληψη τονίσει ότι αυτό που ζητάει είναι κυρώσεις που θα προκαλέσουν πραγματικά σοβαρό πλήγμα στην τουρκική οικονομία. Άλλωστε, η εμπειρία έχει δείξει (το καλοκαίρι του 2018, στην κρίση με την Ουάσιγκτον) ότι μόνο αν «πληγωθεί» σοβαρά η οικονομία της Τουρκίας μπορεί να κάνει κάποια βήματα υποχώρησης ο Ερντογάν.

Το «μενού» των μέτρων

Προς το παρόν, ο κατάλογος των κυρώσεων που επεξεργάζεται ο Μπορέλ με εντολή των ηγετών παραμένει επτασφράγιστο μυστικό. Από τα λίγα που έχουν διαρρεύσει, φαίνεται ότι οι κυρώσεις που εξετάζονται έχουν βαθμίδες κλιμάκωσης:

• Η πρώτη και πλέον ανώδυνη βαθμίδα αφορά τις κυρώσεις σε πρόσωπα και εταιρείες που εμπλέκονται στις παράνομες έρευνες και γεωτρήσεις. Παραδείγματος χάριν, να απαγορευθεί η είσοδος στην Ευρώπη σε φυσικά πρόσωπα, ο ελλιμενισμός συγκεκριμένων πλοίων σε ευρωπαϊκά λιμάνια, η πώληση ανταλλακτικών, ο δανεισμός από τράπεζες κ.ο.κ. Κύριος στόχος αυτών των κυρώσεων θα ήταν η τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου.
• Η δεύτερη και σοβαρότερη κατηγορία κυρώσεων είναι αυτές που αφορούν επιχειρηματικούς τομείς που υπάρχει στενή συνεργασία με την Τουρκία, όπως το διατύπωσε πρόσφατα ο Μπορέλ, χωρίς να εξηγήσει περισσότερα. Ένας τέτοιος τομέας θα μπορούσε να ήταν ο τραπεζικός, αλλά κάτι τέτοιο αποκλείεται, αφού υπάρχουν μεγάλα ευρωπαϊκά συμφέροντα στο τουρκικό τραπεζικό σύστημα (π.χ., η Garanti Bank, μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα της χώρας, ελέγχεται από την ισπανική BBVA). Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε, θεωρητικά, να επιβάλει αυξημένους δασμούς σε τουρκικά προϊόντα ή να χρησιμοποιήσει, γενικότερα, το μεγάλο «όπλο» της τελωνειακής ένωσης με την Τουρκία, που έχει ζωτική σημασία για την οικονομία της. Μένει να φανεί αν και σε ποιο βαθμό θα χρησιμοποιηθούν αυτά τα «όπλα», που δεν θα έχουν μόνο για τον Ερντογάν κόστος, αλλά και για την Ευρώπη.

Ο πολιτικός χρόνος ως τις 24 Σεπτεμβρίου θα είναι πολύ πυκνός και πολλές ανατροπές μπορεί να υπάρξουν. Πάντως, ο τελικός «λογαριασμός» των αποφάσεων των Ευρωπαίων ηγετών είναι βέβαιο ότι θα φθάσει στην Άγκυρα μέσω της αγοράς συναλλάγματος: αν οι ξένοι επενδυτές και οι Τούρκοι πολίτες θεωρήσουν ότι οι κυρώσεις της Ευρώπης είναι αρκετά σοβαρές για να πλήξουν την οικονομία και αρχίσει ένας νέος γύρος εξόδου κεφαλαίων από την Τουρκία, αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ένα βαρύ πλήγμα σε ένα νόμισμα που οι τουρκικές αρχές αδυνατούν πλέον να υπερασπισθούν αποτελεσματικά, αφού δεν διαθέτουν επαρκή συναλλαγματικά αποθέματα.