Κατά τη διάρκεια της εργασιακής διαδρομής μας διαχειριζόμαστε ένα μεγάλο πλήθος καταστάσεων, άλλοτε σε συνθήκες ηρεμίας και άλλοτε υπό πίεση, έχοντας αρχικά ελλιπείς γνώσεις για το αντικείμενο μας, τις οποίες όμως συμπληρώνουμε σιγά-σιγά.
Μέσα απο αυτή τη διαδικασία, παίρνοντας σωστές και λανθασμένες αποφάσεις, τολμώντας να εφαρμόσουμε καινοτόμες πρακτικές, μεταφέροντας στη δουλειά μας το αποτέλεσμα άπειρων αλληλεπιδράσεων με το εργασιακό και το προσωπικό περιβάλλον μας, επεκτείνουμε τις γνώσεις μας και συσσωρεύουμε εμπειρίες, αποκτώντας πολύτιμη τεχνογνωσία, που γίνεται όλο και βαθύτερη όσο ωριμάζουμε επαγγελματικά.
Αν υπήρχε κάποιος τρόπος να αποτιμήσουμε αυτή την τεχνογνωσία, εμαι σίγουρος ότι “θα τρίβαμε τα μάτια μας” από τον πλούτο που θα διαπιστώναμε ότι αντιπροσωπεύει για τον καθένα ξεχωριστά, αλλά και για όλους τους εργαζόμενους μαζί.
Η αξία της εργασιακής εμπειρίας
Θα δανειστώ την κλασική μεθοδολογία της Χρηματοοικονομικής, που αποτιμά τα περιουσιακά στοιχεία με βάση τα εισοδήματα που αποφέρουν (DCF method), για να πω ότι ένας εργαζόμενος που κερδίζει απο τη δουλειά του 2.000 -2.500 ευρώ τον μήνα, αντιπροσωπεύει ένα κεφάλαιο κοντά στο 1 εκατομμύριο ευρώ, ενώ για τους πολύ καλά αμοιβόμενους (π.χ. τεχνίτες, στελέχη επιχειρήσεων, γιατροί κλπ), το αντίστοιχο ποσό μετριέται σε αρκετά εκατομμύρια.
Σύμφωνα με τα πιο πάνω, ακόμη και εκείνος που κερδίζει 200 - 250 ευρώ το μήνα, αντιπροσωπεύει εμπειρία αξίας 100.000 ευρώ περίπου. Φανταστείτε να κάνουμε μια αναγωγή των αξιών αυτών στα 4 δισεκατομμύρια του ενεργού πληθυσμού της Γής!
Κι όμως, αυτό το τεράστιο κεφάλαιο, αυτός ο αμύθητος πλούτος, έρχεται στιγμή που εγκαταλείπεται με συνοπτικές διαδικασίες.
Αυτή η τεχνογνωσία που δημιουργήθηκε με πολύχρονη προσπάθεια, με κόστος, με «κεφαλαιοποίηση» των λαθών μας, με συνδυασμό γνώσης, εμπειρίας, ταλέντου, ενθουσιασμού, προσωπικών θυσιών, ανάληψης κινδύνων κλπ, πετιέται στα αζήτητα όταν ο εργαζόμενος βγαίνει στη σύνταξη, όταν αλλάζει επάγγελμα, όταν μένει άνεργος.
Δεν είναι παράδοξο; Ιδιαίτερα σήμερα, που όλοι μιλάμε για “ανθρώπινο κεφάλαιο” και “παραγωγικότητα”, αυτή η θεμελιώδης μορφή κεφαλαίου, αυτό το αθέατο θεμέλιο της σοφίας, αντιμετωπίζεται σαν να έχει ημερομηνία λήξης και εγκαταλείπεται σταδιακά, ενώ είναι εκεί και μπορεί να αξιοποιηθεί για αρκετό καιρό ακόμη.
Όταν ο άνθρωπος αποχωρεί από την εργασία του (γιατί συνταξιοδοτείται ή απολύεται κλπ), η εμπειρία που είχε αποκτήσει στο αντικείμενο του, το κεφάλαιο που αυτή αντιπροσωπεύει, χάνεται μαζί του.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τουλάχιστον.
Ειδικότερα, εκείνοι που συνταξιοδοτούνται υποχρεωτικά ενώ έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες για πολύ καιρό ακόμη, μοιάζουν με βιβλιοθήκες που έχουν πλούσια συλλογή βιβλίων αλλά κατέβασαν ρολά και έτσι δεν έχουμε πρόσβαση σε αυτές.
Βεβαίως, συνολικά, η εμπειρία που αποκτιέται από την ανθρωπότητα δεν χάνεται στο σύνολο της, γιατί είναι καταχωρημένη σε επαγγελματικά και επιστημονικά βιβλία, γιατί έχουν διαμορφωθεί πρωτόκολλα αντιμετώπισης των επιμέρους καταστάσεων, γιατί σε κάθε νοικοκυριό και σε κάθε επιχείρηση μεταφέρεται ένα κομμάτι της ατομικής εμπειρίας από τον ένα στον άλλο.
Χάνεται όμως η εμπειρία που έχουν αποκτήσει εκείνοι που αποσύρονται απο την εργασία τους και έτσι δεν μπορούν να προσφέρουν τις πολύτιμες υπηρεσίες τους, για την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, το 67% των αμερικανικών επιχειρήσεων, χαρακτηρίζουν την απώλεια αυτή ως οδυνηρή (βλ. ERM: “ Your Company’s Knowledge Walking Out the Door with Your Retirees?” καθώς και μελέτη για Delta Airlines: “Strategies for Preventing a Knowledge-Loss Crisis”).
Χάνεται γιά παράδειγμα ο τεχνίτης που αποκωδικοποιεί τους ήχους των μηχανών και ξέρει καλά τα χιλιάδες ανταλλακτικά τους, ο γιατρός που καταλαβαίνει “με ένα βλέμμα” τι σου συμβαίνει γιατί έχει αντιμετωπίσει “άπειρα” περιστατικά, ο εργαζόμενος που ξέρει “εκ των έσω” τη λειτουργία μιας ολόκληρης παραγωγικής διαδικασίας.
Αυτή η ικανότητα δεν μπορεί να καταγραφεί στα manuals, ούτε να μεταβιβασθεί. Βρίσκεται μόνο στις νευρωνικές συνδέσεις ενός ανθρώπου που έχει αποκτήσει την αντίστοιχη τεχνογνωσία (βλ. MDPI 2022: “Tacit Contributions and Roles of Senior Researchers: Experiences of a Multinational Company”).
Πώς η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να σώσει την εμπειρία
Τα καλά νέα είναι ότι η κατάσταση αυτή αλλάζει τώρα, που η Τεχνητή Νοημοσύνη μπήκε στη ζωή μας. Για να μην υπάρχουν παρερμηνίες, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει κρίση, συναισθήματα ή διαίσθηση.
Με αυτή την έννοια, δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ανθρώπινη ευρηματικότητα, τις συνειδητές ή ασυνείδητες συνθέσεις που πραγματοποιεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος και οι οποίες επιτρέπουν τη διεύρυνση του επιστημονικού φάσματος ή τη δημιουργία καλλιτεχνικών αριστουργημάτων.
Παρ όλα αυτά, μπορεί να δώσει λύσεις εκεί που η ανθρώπινη φύση πάσχει, όπως π.χ. η περιορισμένη διάρκεια της ζωής που οδηγεί αναγκαστικά στο κλείσιμο του κύκλου εμπειρίας κάθε ανθρώπου.
Σύμφωνα, λοιπόν, με πρόσφατες έρευνες, όλα δείχνουν ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαδραστικούς πράκτορες Τεχνητής Νοημοσύνης, για να εξάγουμε και μεταφέρουμε αφανή γνώση, βασισμένη στην ανθρώπινη εμπειρία.
Για να γίνει αυτό, ειδικοί αλγόριθμοι, που χρησιμοποιούν τεχνολογίες όπως “Large Language Models”, “Rretrieval-Augmented Generation” και προηγμένα σενάρια “Chain-of-Thought”, συσσωρεύουν πληροφορίες από έμειρους εργαζόμενους, τόσο για εργασίες ρουτίνας όσο και για κρίσιμες αποφάσεις, στρατηγικές, διαισθήσεις κλπ (βλ. πρόσφατα επιστημονικά άρθρα “Integration of AI in Capturing Tacit Knowledge”, “Socially Interactive Agents for Preserving and Transferring Tacit Knowledge in Organizations”, “Retaining Organizational Knowledge in Connective and Communal Transactive Memory Systems”, κλπ).
Δεν είναι όμως όλα ρόδινα. Έχει επιστημονικά τεκμηριωθεί ότι εάν υπεραυτοματοποιήσουμε τη μεταφορά γνώσης, χωρίς να διατηρούμε τα κίνητρα για μάθηση “από πρώτο χέρι”, μπορεί να μειωθεί η ανάπτυξη κρίσιμων δεξιοτήτων. (βλ. “Automation, AI, and the Intergenerational Transmission of Knowledge”).
Ας κρατήσουμε λοιπόν την προοπτική της δημιουργίας ενός “αποθετηρίου εμπειρίας” (μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης) που θα περιορίσει την απώλεια αυτού του αφανούς πλούτου, του αθέατου θεμελίου της σοφίας.
Όμως, πρέπει να το κάνουμε με φειδώ και όχι να επιδιώξουμε τη διοχέτευση “μασημένης τροφής” στους νέους εργαζόμενους.
Γιατί, ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι φτιαγμένος να λειτουργεί ως κονσέρβα γνώσης και γι αυτό, μεγιστοποιεί την παραγωγικότητα του όταν αντιλαμβάνεται και επεξεργάζεται επαρκώς πρωτογενή δεδομένα και καταστάσεις.
Ο κ. Μιχάλης Γκλεζάκος, καθηγητής Χρηματοοικονομικής.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news
