Υπέρ της αύξησης επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αλλά με προσεκτικό τρόπο ώστε να μην πληγεί η ανάκαμψη της οικονομίας, τάσσεται το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε έκθεσή του για την Ευρώπη, τονίζοντας, παράλληλα, την ανάγκη εφαρμογής μίας ισορροπημένης δημοσιονομικής πολιτικής ώστε να μην υπάρξει δημοσιονομικός εκτροχιασμός, αλλά ταυτόχρονα να στηριχθούν οι οικονομικά ευάλωτες ομάδες.
Το Ταμείο δεν αλλάζει τις εκτιμήσεις του για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας σε σύγκριση με το πολύ πρόσφατο World Economic Outlook, εκτιμώντας ότι ο ρυθμός θα διαμορφωθεί στο 0,6% το 2023 για τις ανεπτυγμένες οικονομίες της Γηραιάς Ηπείρου και στο 1,7% για τις αναδυόμενες. Πρόκειται για υποβάθμιση κατά 0,7% και 1,1% αντίστοιχα σε σύγκριση με τις εκτιμήσεις του Ιουλίου.
Όπως υπογραμμίζει ο Άλφρεντ Κάμερ, επικεφαλής του ευρωπαϊκού τμήματος του ΔΝΤ, κατά τη διάρκεια του χειμώνα που έρχεται περισσότερες από τις μισές χώρες της ζώνης του ευρώ θα πέσουν σε τεχνική ύφεση, δηλαδή θα έχουν τουλάχιστον δύο συνεχόμενα τρίμηνα συρρίκνωσης του ΑΕΠ -μεταξύ αυτών των χωρών, το ΑΕΠ θα μειωθεί, κατά μέσο όρο, κατά περίπου 1,5% από το ανώτατο επίπεδό του.
Η Κροατία, η Πολωνία και η Ρουμανία θα υποστούν επίσης τεχνική ύφεση, με μέση μείωση της παραγωγής από την κορυφή έως το κατώτατο σημείο κατά περισσότερο από 3%. Το επόμενο έτος, η παραγωγή και το εισόδημα της Ευρώπης θα είναι σχεδόν μισό τρισεκατομμύριο ευρώ χαμηλότερα σε σύγκριση με τις προβλέψεις του ΔΝΤ πριν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Αν και ο πληθωρισμός προβλέπεται ότι θα μειωθεί το επόμενο έτος, θα παραμείνει σημαντικά πάνω από τους στόχους των κεντρικών τραπεζών, περίπου στο 6% και 12%, αντίστοιχα, στις προηγμένες και στις αναδυόμενες ευρωπαϊκές οικονομίες. Τόσο η ανάπτυξη όσο και ο πληθωρισμός θα μπορούσαν να κινηθούν χειρότερα από αυτές τις ήδη υποβαθμισμένες προβλέψεις.
Οι εκτιμήσεις του Ταμείου για τις κορυφαίες ευρωπαϊκές οικονομίες
Η αντίδραση στην ενεργειακή κρίση
Οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αντέδρασαν γρήγορα στην ενεργειακή κρίση και δημιούργησαν επαρκή αποθέματα φυσικού αερίου ενόψει της χειμερινής περιόδου, αλλά περαιτέρω διαταραχές στον ενεργειακό εφοδιασμό θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερο οικονομικό πλήγμα.
Τα σενάρια του ΔΝΤ υποδεικνύουν ότι η πλήρης διακοπή των εναπομεινάντων ροών ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, σε συνδυασμό με έναν κρύο χειμώνα, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ελλείψεις, δελτία και απώλειες ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος έως και 3% σε ορισμένες κεντρικές και ανατολικές οικονομίες. Πέραν αυτών, θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε μια ακόμη έκρηξη πληθωρισμού σε ολόκληρη την ήπειρο.
Ακόμη και χωρίς νέες διαταραχές στον ενεργειακό εφοδιασμό, ο πληθωρισμός θα μπορούσε να παραμείνει υψηλότερος για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης του πληθωρισμού μέχρι στιγμής οφείλεται στις υψηλές τιμές των βασικών εμπορευμάτων -κυρίως της ενέργειας, αλλά και των τροφίμων, ιδίως στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Ενώ οι τιμές αυτές μπορεί να παραμείνουν αυξημένες για κάποιο χρονικό διάστημα, υπάρχει ελπίδα ότι θα σταματήσουν να αυξάνονται και έτσι θα συμβάλουν σε σταθερή μείωση του πληθωρισμού καθ' όλη τη διάρκεια του 2023.
Ωστόσο βάσει των δεδομένων που έχει στη διάθεσή του το Ταμείο, η πανδημία και ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία ενδέχεται να έχουν αλλάξει ριζικά τη διαδικασία του πληθωρισμού, με τις αυξανόμενες ελλείψεις εισροών και εργασίας να συμβάλλουν σημαντικά στο πρόσφατο επεισόδιο υψηλού πληθωρισμού. Αυτό υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχει λιγότερη οικονομική χαλαρότητα και, κατά συνέπεια, περισσότερες υποκείμενες πληθωριστικές πιέσεις, από ό,τι συνήθως πιστεύεται σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Άλλοι αστάθμητοι παράγοντες μπορεί να περιλαμβάνουν μια αποδυνάμωση των μεσοπρόθεσμων προσδοκιών για τον πληθωρισμό ή μια πολύ πιο έντονη επιτάχυνση των μισθών που θα πυροδοτούσε έναν αρνητικό βρόχο ανατροφοδότησης μεταξύ τιμών και μισθών.
Επίμονη η άνοδος του πληθωρισμού στην Ευρώπη
Η ορθή δημοσιονομική πολιτική
Οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αντιμετωπίζουν σοβαρούς συμβιβασμούς και δύσκολες επιλογές πολιτικής καθώς αντιμετωπίζουν ένα τοξικό μείγμα αδύναμης ανάπτυξης και υψηλού πληθωρισμού που θα μπορούσε να επιδεινωθεί.
Με λίγα λόγια, θα πρέπει να αυστηροποιήσουν τις μακροοικονομικές πολιτικές για να μειώσουν τον πληθωρισμό, βοηθώντας παράλληλα τα ευάλωτα νοικοκυριά και τις βιώσιμες επιχειρήσεις να αντιμετωπίσουν την ενεργειακή κρίση. Και, σε αυτούς τους εξαιρετικά αβέβαιους καιρούς, να είναι έτοιμοι να προσαρμόσουν τις πολιτικές προς οποιαδήποτε κατεύθυνση ανάλογα με το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση. Αυτό θα εξαρτηθεί από το αν τα εισερχόμενα στοιχεία θα σηματοδοτήσουν υψηλότερο πληθωρισμό, εμβάθυνση της ύφεσης -που θα δικαιολογούσε κάποια επανεξέταση της πολιτικής- ή και τα δύο.
Οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να συνεχίσουν να αυξάνουν τα επιτόκια προς το παρόν. Τα πραγματικά επιτόκια παραμένουν γενικά διευκολυντικά, οι αγορές εργασίας προβλέπεται να είναι σε γενικές γραμμές ανθεκτικές, οι προβλέψεις για τον πληθωρισμό είναι πάνω από το στόχο και ο πληθωρισμός εξακολουθεί να διατρέχει κίνδυνο περαιτέρω αύξησης.
Στις προηγμένες οικονομίες, συμπεριλαμβανομένης της ζώνης του ευρώ, η σφιχτή νομισματική πολιτική θα χρειαστεί πιθανότατα και το 2023, εκτός εάν η δραστηριότητα και η απασχόληση αποδυναμωθούν περισσότερο από ό,τι αναμένεται, μειώνοντας σημαντικά τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές για τον πληθωρισμό.
Μια πιο σφιχτή στάση δικαιολογείται γενικά στις περισσότερες αναδυόμενες ευρωπαϊκές οικονομίες, όπου οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό δεν είναι τόσο καλά εδραιωμένες, οι πιέσεις της ζήτησης είναι ισχυρότερες και η ονομαστική αύξηση των μισθών είναι υψηλή -συχνά σε διψήφιο ποσοστό.
Η συνέχιση της αύξησης των βασικών επιτοκίων προς το παρόν αποτελεί επίσης μια ασφαλιστική δικλείδα έναντι κινδύνων, συμπεριλαμβανομένης της αποδυνάμωσης των προσδοκιών για τον πληθωρισμό ή ενός βρόχου ανατροφοδότησης μεταξύ τιμών και μισθών, που θα απαιτούσε ακόμη ισχυρότερες και πιο επώδυνες αντιδράσεις της κεντρικής τράπεζας στην πορεία.
Για παράδειγμα, στις προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες, η ανάλυσή του ΔΝΤ υποδηλώνει ότι αν οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις αρχίσουν να καθορίζουν τους μισθούς με βάση τον προηγούμενο πληθωρισμό και όχι τους στόχους της κεντρικής τράπεζας -όπως συνέβαινε εν μέρει πριν από τη δεκαετία του 1990-, ο πληθωρισμός θα μπορούσε να είναι σχεδόν 2% υψηλότερος στο τέλος του επόμενου έτους. Εάν συμβεί αυτό, τα επιτόκια μπορεί να χρειαστεί να αυξηθούν κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες και η παραγωγή θα μπορούσε να μειωθεί έως και 2 ποσοστιαίες μονάδες περισσότερο από ό,τι προβλέπεται σήμερα. Αντίθετα, εάν η συνολική ζήτηση μειωθεί περισσότερο από ό,τι αναμενόταν, με αποτέλεσμα βαθύτερη ύφεση και αυξημένη κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες πτώση της παραγωγής, τόσο ο πληθωρισμός όσο και τα απαιτούμενα επιτόκια πολιτικής στο τέλος του επόμενου έτους θα μπορούσαν να είναι σχεδόν 1,5 ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερα από ό,τι αναμενόταν.
Η δημοσιονομική πολιτική πρέπει να εξισορροπεί ανταγωνιστικούς στόχους. Ο ένας είναι η ανάγκη να αποκατασταθεί ο δημοσιονομικός χώρος και να βοηθηθεί η νομισματική πολιτική στον αγώνα της κατά του πληθωρισμού. Αυτό απαιτεί να προχωρήσει η δημοσιονομική εξυγίανση το 2023 με ταχύτερο ρυθμό στις χώρες με μικρότερο δημοσιονομικό χώρο, μεγαλύτερη ευπάθεια σε αυστηρότερες χρηματοπιστωτικές συνθήκες ή ισχυρότερη κυκλική θέση. Αυτό περιλαμβάνει τις περισσότερες αναδυόμενες ευρωπαϊκές οικονομίες.
Αλλά η δημοσιονομική πολιτική πρέπει επίσης να συμβάλει στην άμβλυνση των βίαιων επιπτώσεων των υψηλότερων τιμών της ενέργειας στους ανθρώπους και στις βιώσιμες επιχειρήσεις. Αυτό υποδηλώνει ότι ο ρυθμός εξυγίανσης μπορεί να χρειαστεί να επιβραδυνθεί για μερικούς μήνες. Οι υψηλότερες τιμές της ενέργειας έχουν αυξήσει το κόστος διαβίωσης των ευρωπαϊκών νοικοκυριών κατά περίπου 7% κατά μέσο όρο φέτος, παρά τα εκτεταμένα μέτρα που έχουν ληφθεί για την ελάφρυνση αυτής της επιβάρυνσης.
Πλήγμα στο εισόδημα των νοικοκυριών προκαλεί η ενεργειακή κρίση
Στο μέλλον, θα είναι σημαντικό να διατηρηθεί προσωρινή η στήριξη που σχετίζεται με την ενέργεια, ώστε να περιοριστεί το δημοσιονομικό κόστος, και να διατηρηθούν τα μηνύματα των τιμών που θα ευνοήσουν την εξοικονόμηση ενέργειας. Σε σύγκριση με τις παρεμβάσεις στις τιμές, μια καλύτερη επιλογή είναι η στήριξη των νοικοκυριών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος μέσω εφάπαξ εκπτώσεων στους λογαριασμούς ενέργειας.
Μια ακόμη εναλλακτική λύση είναι ο συνδυασμός γενικών εφάπαξ εκπτώσεων με πρόσθετη στήριξη των φτωχών μέσω του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, η οποία χρηματοδοτείται από υψηλότερους φόρους για τα νοικοκυριά με υψηλό εισόδημα. Μια άλλη, λιγότερο αποτελεσματική εναλλακτική λύση είναι η εφαρμογή υψηλότερων τιμολογίων για υψηλότερα επίπεδα κατανάλωσης ενέργειας- ενώ μια τέτοια προσέγγιση δεν είναι πλήρως στοχευμένη για τους ευάλωτους, εξακολουθεί να αποτελεί καλύτερη επιλογή από τα γενικά ανώτατα όρια τιμών.
Επιπρόσθετα η σταθερή εφαρμογή μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την παραγωγικότητα, ανακουφίζουν τους περιορισμούς στην προσφορά ενέργειας και στις αγορές εργασίας και διευρύνουν την οικονομική ικανότητα παραμένουν απαραίτητες για την αύξηση της ανάπτυξης και την άμβλυνση των πιέσεων στις τιμές μεσοπρόθεσμα. Αυτό περιλαμβάνει την επιτάχυνση της εφαρμογής της δέσμης μέτρων οικονομικής ανάκαμψης ύψους 800 δισεκατομμυρίων ευρώ, των προγραμμάτων της ΕΕ επόμενης γενιάς.
«Η δύναμη, ο συντονισμός και η αλληλεγγύη έβγαλαν την Ευρώπη από την κρίση COVID-19. Για άλλη μια φορά, το έργο που έχουμε μπροστά μας είναι τεράστιο, αλλά αν οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής επιδείξουν το ίδιο πνεύμα με αυτό κατά την αντιμετώπιση της πανδημίας, μπορούμε να τα καταφέρουμε», σημειώνει χαρακτηριστικά ο κ. Κάμερ.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
