Με «μνημόνιο» το επόμενο ΕΣΠΑ και με «ξαφνικό θάνατο» των κονδυλίων

Ανατροπές στη διαδικασία έγκρισης, χρήσης και εκταμίευσης των κονδυλίων των επόμενων ΕΣΠΑ σχεδιάζει η Κομισιόν κατά απαίτηση των χωρών του Βορά, ενώ η προοπτική διεύρυνσης της ΕΕ και η στήριξη για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας θα περιορίσει τους διαθέσιμους πόρους για την Ελλάδα και άλλες χώρες.

Βέβαιη πρέπει να θεωρείται η αντικατάσταση του υφιστάμενου πλαισίου χορήγησης των κονδυλίων του ΕΣΠΑ, με εκείνο που ισχύει για τη χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Ο άξονας των χωρών του Βορρά της ΕΕ, αποτελούμενος από τη Γερμανία, την Ολλανδία, την Αυστρία, τη Δανία, τη Σουηδία και άλλες χώρες δορυφόροι τους επιδιώκουν βασικά τη μείωση των κονδυλίων που διατίθενται για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων Συνοχής.

Το σκεπτικό είναι απλό και διαχρονικό. Οι συγκεκριμένες χώρες καταβάλλουν τα περισσότερα στον κοινοτικό προϋπολογισμό και λαμβάνουν τα λιγότερα από τα «πακέτα συνοχής».

Παράλληλα, στο εσωτερικό τους ενισχύεται η ακροδεξιά, γεγονός που ασκεί στις ηγεσίες ισχυρές πιέσεις για την περικοπή της συνεισφοράς στον κοινοτικό προϋπολογισμό και τη διάθεση των κονδυλίων στο εσωτερικό των χωρών τους, στοιχείο που ενισχύει την διαμορφούμενη άποψη για τη μείωση των ποσών που θα διατίθενται στον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι αλλαγές

Υπό τις πιέσεις αυτές, έχουν πέσει στο τραπέζι προτάσεις για αλλαγές στη διαδικασία χορήγησης των κοινοτικών κονδυλίων, που θα περιλαμβάνουν αυστηρούς όρους, με στόχο να μειωθούν και να δυσκολέψει η λήψη τους από τις χώρες του Νότου, οι οποίες, έως τώρα, λαμβάνουν και τη «μερίδα του λέοντος».

Οι εταίροι του Βορρά δεν επιθυμούν αύξηση των κονδυλίων, ενώ η είσοδος νέων χωρών στην ΕΕ, θα αυξήσει τους αποδέκτες των πόρων, με αποτέλεσμα να συρρικνωθούν τα μερίδια των «παλαιών» χωρών, όπως η Ελλάδα.

Σύμφωνα με πληροφορίες, η βασική μεταβολή που περιλαμβάνει το νέο πλαίσιο που συζητείται στις Βρυξέλλες, και το οποίο θα τεθεί στην τελική ευθεία μετά τις Ευρωεκλογές της 9^ης Ιουνίου και θα αφορά στο ΕΣΠΑ 2028 – 2034, είναι η κατάργηση του υφιστάμενου πλαισίου χορήγησης των ενισχύσεων του ΕΣΠΑ και η αντικατάστασή του, με το πλαίσιο που εφαρμόζεται στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Το μοντέλο του ΤΑΑ θεωρείται επιτυχημένο, καθώς, όπως εκτιμούν στις Βρυξέλλες, έχει μηχανισμούς, οι οποίοι αποτρέπουν τη σπατάλη πόρων, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από μέρος των κονδυλίων που μένουν αδιάθετα, αφού δεν μπορούν να απορροφηθούν με τους ισχύοντες κανόνες, οι οποίοι περιέχουν όρους και προαπαιτούμενα.

Ειδικότερα οι διαφορές των ΕΣΠΑ και του ΤΑΑ είναι οι ακόλουθες:

• Τα κονδύλια του ΕΣΠΑ κατανέμονται μεταξύ των χωρών και κάθε χώρα έχει την «ιδιοκτησία» του προγράμματος διάθεσης και εσωτερικής κατανομής των πόρων όπως αυτή επιθυμεί. Κάθε χώρα καταρτίζει το δικό της ΕΣΠΑ με βάση τις προτεραιότητές της και υποχρεούται να απορροφήσει συγκεκριμένα κονδύλια για κάθε δράση μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Όταν διαπιστωθεί ότι κάποιο πρόγραμμα δεν «τρέχει», μεταφέρονται τα εναπομείναντα κονδύλια σε άλλο πρόγραμμα, με απόφαση που λαμβάνεται από την κυβέρνηση και με τη συμφωνία (που δίδεται σχετικά εύκολα) της Κομισιόν.
• Στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας οι όροι είναι διαφορετικοί. Κατ΄ αρχήν προβλέπεται η διάθεση των κονδυλίων σε συγκεκριμένους, προκαθορισμένους άξονες και δεν έχει τη δυνατότητα μια χώρα να χρηματοδοτήσει άλλες δράσεις. Το τρέχον ΤΑΑ χρηματοδοτεί μόνο δράσεις που αφορούν σε: Πράσινη Μετάβαση, Ψηφιακή Μετάβαση, Απασχόληση-Δεξιότητες- Κοινωνική Συνοχή, Ιδιωτικές επενδύσεις και μετασχηματισμό της οικονομίας και δεν μπορούν να διατεθούν κονδύλια για άλλες δράσεις. Δεν σημαίνει ότι και το νέο ΕΣΠΑ θα χρηματοδοτεί τις ίδιες δράσεις, αλλά οι δράσεις που ενταχθούν θα προκαθοριστούν από πριν και εντός αυτών θα πρέπει να κινούνται αυστηρά και οι λήπτριες χώρες των κονδυλίων.

Τα… μνημόνια και ο «ξαφνικός θάνατος»

Μία ακόμη σημαντική διαφορά μεταξύ των ΕΣΠΑ και του ΤΑΑ είναι τα ορόσημα μεταρρυθμίσεων, που πρέπει να υλοποιεί κάθε χώρα πριν από την εκταμίευση των δόσεων.

Για κάθε χώρα έχουν καθοριστεί συγκεκριμένα ποσά τα οποία δικαιούται από το ΤΑΑ, αλλά για τη λήψη κάθε δόσης, η χώρα υποχρεούται να υλοποιήσει μια λίστα από συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις και αφού ελεγχθούν από την Κομισιόν, εγκρίνεται η εκταμίευση των κονδυλίων.

Αντίστοιχη διαδικασία δεν υπάρχει στο ΕΣΠΑ, αλλά η χρήση των κονδυλίων είναι ανάλογη του βαθμού απορροφητικότητας κάθε χώρας και εντός των κοινοτικών κανονισμών φυσικά.

Η εφαρμογή ανάλογου συστήματος «μνημονίου» στο ΕΣΠΑ, πριν την εκταμίευση των κονδυλίων, σε συνάρτηση και με το βαθμό δυσκολίας που θα έχουν τα «προαπαιτούμενα» ασφαλώς και θα δυσκολέψει την υλοποίηση των προγραμμάτων.

Παράλληλα όμως, το σύστημα των οροσήμων, πριν την εκταμίευση των πόρων του ΕΣΠΑ, εκτιμάται πως θα κατευνάσει τις αντιδράσεις των χωρών του Βορρά της ΕΕ, καθώς θα δοθεί το μήνυμα, πως η καταβολή των κονδυλίων γίνεται με κριτήρια και όχι αφειδώς.

Κομβικής σημασίας είναι επίσης ο «ξαφνικός θάνατος» των κονδυλίων. Σήμερα στο ΕΣΠΑ υπάρχει μια ευελιξία στις μεταφορές κονδυλίων και μια ελαστικότητα στους χρόνους ολοκλήρωσης των έργων (π.χ. επιτρέπεται η μεταφορά αναξιοποίητων κονδυλίων σε επόμενη προγραμματική περίοδο). Με το νέο σύστημα που σχεδιάζει να εφαρμόσει η Κομισιόν θα προβλέπεται η απώλεια των κονδυλίων που δεν απορροφήθηκαν εντός των συγκεκριμένων χρονικών ορίων, όπως ακριβώς ισχύει για τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης.

Η διεύρυνση

Οι παρασκηνιακές εξελίξεις για το νέο ΕΣΠΑ, αλλά και εκείνες που αφορούν στη διεύρυνση της ΕΕ, αποτελούν καμπανάκια για την Ελλάδα, η οποία θα λάβει λιγότερους πόρους ή λιγότερους σε σχέση με όσους εκτιμά ότι μπορεί να λάβει.

Για την τρέχουσα προγραμματική περίοδο 2021 – 2027 η Ελλάδα έχει κλειδώσει τη λήψη πόρων ύψους 21 δισ. ευρώ (συν τα κονδύλια για την αγροτική ανάπτυξη) και ο πήχης των διεκδικήσεων για την περίοδο 2028-2034 τίθεται υψηλότερα, αλλά χωρίς να έχει για την ώρα προσδιοριστεί ο ακριβής ποσοτικός στόχος.

Επίσης, την ώρα που οι χώρες του Βορρά αντιδρούν στην αύξηση της εισφοράς τους στον κοινοτικό προϋπολογισμό, επίκειται και η διεύρυνση της ΕΕ, η οποία θα μειώσει σημαντικά τα κομμάτια της «πίτας» των κονδυλίων των προγραμμάτων Συνοχής.

Επισήμως στη λίστα των υποψηφίων χωρών για ένταξη στην ΕΕ είναι οι χώρες Μαυροβούνιο, Σερβία, Τουρκία, Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία, Ουκρανία, Μολδαβία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη και Γεωργία. Ειδικά ανησυχεί η προοπτική ένταξης της Ουκρανίας, λόγω των αυξημένων αναγκών χρηματοδότησης που θα έχει, λόγω του πολέμου με τη Ρωσία.

Το χρονοδιάγραμμα

Η Κομισιόν αναμένεται να παρουσιάσει τις προτάσεις της για την πολιτική συνοχής 2028 – 2034 τον Μάρτιο του 2025, ενώ τον Ιούνιο του 2025 θα κατατεθεί η πρόταση για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο της ΕΕ που θα κρίνει και τον προϋπολογισμό της προγραμματικής περιόδου 2028 - 2034.

Ωστόσο, οι διαγκωνισμοί μεταξύ των χωρών έχουν ήδη ξεκινήσει και ο συμβιβασμός που θα επέλθει, όπως συμβαίνει συνήθως, δεν θα απέχει πολύ από τις θέσεις των χωρών του Βορρά.